Тыын былдьа?ыгар
Шрифт:
К??лтэн тахсан сы?ыыга киириитэ эмискэ куочай кугас соло?до суолугар кэтиллэ т?стэ. Субу барбыт суола мэктиэтигэр буруолуу сытар. Булчут ??рэн сэгэс гынна, бэргэ?этин с?м?йэтинэн ?р? ааста уонна сонордоото. Соло?до тэ?-тэ?ник лэбиргэччи ойон, к??л диэки барбыт. Булчут к??лгэ киирэн суоллаабыта – кыыла к??л муу?угар тиийэн, андаатар о?остубут бугулугар киирбит.
Булчут ?р толкуйдуу барбакка, ??р?йэхтик туттан, соло?до киирбит суолугар тимир чааркааны ииттэ уонна тугу эрэ ал?аан ботугураата. Бука, Байанайыттан к?рд?ст??? буолуо.
Нэдиэлэ буолан баран булчут аа?ан и?эн соло?дотун суолун хайбыта – тахсыбатах.
Кэмниэ кэнэ?эс, булчут кэтэ?эн кэлтэгэй буолтун кэннэ, соло?дото дьэ тахсар. Булчут ый а?аарыттан ордук кэм?э, соло?до бугул и?игэр туох айылаах ?р буолла диэн дьиктиргии санаата. Эдэр ки?и билиэх-к?р??х ба?ата ба?ыйан, с?гэ?эриттэн кыра чохороонун ылан андаатар бугулун ???ээ ?тт?н суоран ылла. Булчут балайда ыры?алаан барытын ?йд??т? уонна соло?до ?й?н с???н ба?ын бы?а илги?иннэ. Онтуката маннык буолбут.
Куочай кугас ??н??х аарыма атыыр соло?до бэрийэр бэрдэ бугул уйа и?игэр киирэн, андаатар тахсар ойбонугар кэтэ?эн сыппыт. Сытар сиригэр кураанах оту та?ан тэллэх о?остубут. Тыын ыла ойбо??о быкпыт андаатардары ?м?т?ннэрэн, с?ннь?лэрин хадьыйар эбит. Дьи?инэн, андаатар ыраас сиргэ мээнэ туран биэрбэтэ буолуо. Бугул и?игэр туспа хос о?остубут, онно илдьэн сиир эбит. Ол хо?угар элбэх андаатар ты?ыра?а ордон сытар, атын у?уохтара к?ст?бэт, бука кистиирэ дуу, сиирэ дуу буолуо.
Соло?до чэнчис, ыраас му?утаан ?сс? биир хос о?остон к???рэттэр эбит. Онон утуйар, а?ыыр, к???рэттэр сирдэрэ эмиэ ту?унан. Бы?атын эттэххэ, соло?до андаатар бугул уйатын и?игэр толору хааччыллыылаах дьиэ о?остубут.
Би?иги аахайбакка аа?ар кыылларбыт, ??ннэрбит-к?й??рдэрбит бары тус-ту?унан олохтоохтор, бэрт дьиктилэр. Бары к?н сырдыгын былдьа?ан, олох и?ин охсу?аллар. Арай икки эрэ атахтаах тосту-туора бы?ыыланан, к?рб?т?н имири э?эр адьынаттаах. Сахаларга «олорор мутуккун кэрдимэ» диэн бэрт мындыр ?с хо?ооно баар. ?б?гэлэрбит сыы?а эппэтэх дьон буолуо.
Ньукулай Харытыанап кэпсээнэ
Харытыанап Ньукулай – эбэбитин кытта бииргэ т?р??б?т ки?и уола. Ньукулай а?ата Аргылла бэрт элбэх кэпсээннээх-ипсээннээх икки хара?а суох о?онньор этэ. Аргылла о?онньор эдьиийигэр – би?иги эбэбитигэр кэлэн хоноон-?р??н, ыалдьыттаан барара. Онно Сэ?эн Боло кинигэтигэр киирбит былыргы ???йээннэри кэпсиирэ. Кы?ы??ы у?ун киэ?элэргэ Аргылла о?онньор куобах тириитин имитэ олорон Абаа?ы Да?ыр, Са?ыл М?нд??кээн тустарынан кэпсиирэ. Аргылла эдэр саа?ыгар у?ана сылдьан хара?ын дэ?нээбит, ол эрээри а?ыс о?отун иитэн атахтарыгар туруорбут. О?олоро билигин Таатта улуу?угар сис ыаллар, онтон биирдэрэ – Ньукулай. Кини биирдэ миигин к?рс?н а?ам ту?унан кэпсээбитэ. Онон, к?нд? аа?ааччы, ол кэпсээни истиэххэйи?.
«Мин оскуоланы б?тэрбит сылбар, к???н бала?ан ыйыгар, эн а?а?ар бултуу тиийбитим. Моойтоон диэн саастаах эриэн ыттаахпын. Убайым Дь?г??ссэ на?аа айма?ымсах, ?т?? ки?и этэ. ?й??-тайаа бэлэмнэнэн, ох курдук о?остон, биир ?т?? к?н Хопто ?рэ?эр бултуу та?ыстыбыт.
Хопто ?рэх ??тээнигэр хонон, сарсыарда ?рэ?инэн ?р? хааман, к?н?с ?рэх ба?ын уутугар кэлэн а?ыы олордохпутуна, ыттар ?рэн то?о бардылар.
А?а? миэхэ: «Ньукулай, эн ол аппанан к??йэ с??р, мин ыттар кэннилэриттэн баты?ыам», – диэтэ.
Мин оччолорго эдэрбин, атахпар кыанабын, аппаны ?р? с??рд?м. Ыттар са?аларынан
Ойо?оспор мас тостубутугар эргиллэ т?сп?т?м: уонча хаамыы сиргэ, дьэ до?оор, ?йэбэр харахтаабатах кыылым утары и?эр эбит. Ха?ан да к?р? илик ки?иэхэ улуу дьаалы илэ бэйэтинэн бу тиийэн кэллэ. Эчи мунна у?унун, ?сс? токурдаах, арбах муо?а улаханын, эбиитин икки ?тт?гэр эйэ?элиир бытыктаах. Саллыбыт санаабар, чааскы са?а хара?ын му?унан б?лтэччи к?рб?т. Мин кутталбыттан кыыл-с??л ыллыгыттан туора ойдум. Кыл м?чч? сыы?а ?ктээн батыччахтаан ааста, хата, б?т?н о?о?уулаах ки?и буолан таарыйбата. Тайа?ым ааспытын кэннэ ?й ылан, кэнниттэн ытан хааллым.
Онтон дьэ, кыл са?аттан тыыннаах ордубут курдук сананан, уоскуйаары олордум. У?уо?ум ууну испит сылгы курдук халыр босхо барда, к?л???н?м сарт т?стэ, с?рэ?им к?м?г?йб?нэн тахсыахтыы м???стэ. Олорон нэ?ииччэ уоскуйдум.
«Дь?г??ссэ тайа?ы ойуур ына?а диэн албыннаан улуу дьаалыга ?лт? тэбистэрэ сыста» диэн испэр ки?ибэр кыы?ырабын. Син балачча буолан баран ки?им кэллэ, ??рб?т а?ай.
«Мохсо?ол, уол о?ото байанайдаах, таба?айы? талааннаах эбит, барбат гына тапты?. Ыттар ?рэллэрин истэ?ин дуо?» – диэтэ. Дьэ онно ?йд??н истибитим, ыттар ?рэх куулатыгар ?рэллэр эбит. Мин долгуйан, ону да?аны истэр кыа?ым суох.
?рэх куулатыгар тахсан ыттар тохтотон турар буурдарын охтордум. Куттаммытым аа?ан, ??р?? ?л?скэнэ буолла. Дь?г??ссэ ма?най уотун а?атта, онтон тайа?ы астаан баран быар ?ттэ, чо?ку о?уста, ??с тардарын бу?арда. Тото а?аабыппытын кэннэ: «Ньукулай, дэриэбинэ?э киирэн атта та?аар. Саа?ын хааллар, чэ?кээйи о?остума», – диэтэ.
Мин, то?устаах тайа?ы охторбут ки?и, тута с?б?лэ?эн дэриэбинэ диэки с??рэ турдум. Сотору ??р??м кутталынан солбулунна, суол бадарааныгар кырдьа?ас ата?ын суола субу барбыт, мэктиэтигэр буруолуу сытар курдук. Куттана-куттана салгыы с??рэн истим, хас сыгынах барыта харахпар адьыр?а буолан к?ст?р. Ол аайы с?рэ?им парк гынар, куйахам дырдыр?ыыр.
«Дь?г??ссэ саабын хааллаттаран адьыр?а?а сиэтэр буолла» диэн испэр кыы?ыра саныыбын. Б????лэккэ этэ??э тиийэн, ат а?алан, ??рэ-к?т? дьиэлээбиппит».
Дьэ итинник, убайым Ньукулай Б?т?р??б?с 17 саастаа?ар буолбут т??рт уонтан тахса сыллаа?ы т?бэлтэни бу баардыы к?р?н олорор курдук кэпсээтэ.
???с т???мэх
Б??т?р Баттынаагын кэпсээнэ
Дьаа?ы чулуу булчута Дь?г??р Состокуоп
Сарта? ?р?с Дьаа?ыга т??эр сиригэр баар ??тээ??э киэ?э куобахха та?ыыларбытын к?р?н баран, тото-хана а?аан утуйаары сытан, Б??т?р кэпсээнин маннык са?алаата.
Мин Дьаа?ы Эбэ Хоту??а к?т??т буолан кэлбитим отуттан тахса сыл буолла. Билигин да?аны эт атахпынан сылдьан, ?лэм быы?ыгар кыра-кыралаан т??лээхтиибин. Ма?най кэллэ?им утаа Дь?г??р Состокуоп булка илдьэ сылдьар буолбута. Би?иги биир халы? аймахха к?т??ттэрбит, онон биллэхтиибит. Адаардаах ар?астаах киэ? нэлэмэн, уйаара-кэйээрэ биллибэт Дьаа?ы Эбэ Хоту??а т???л??х булчут аар тай?аны тайанан бултаан-алтаан ааспыта буолуой? Олортон уос номо?ор сылдьар чулуу булчуттар а?ыйахтар. Э?иэхэ чулуу булчут Дь?г??р Состокуоп ту?унан кэпсиэм.