Тыын былдьа?ыгар
Шрифт:
Бачча хаайтарыы кэмигэр хантан кэлэн, ханна барар ки?и буолуой? Дьикти ки?и кэлэн ааспыта. Айан суолун аарыгырар аартыктарынан хас дьон аа?арын тойон та?ара бэйэтэ эрэ билэн эрдэ?э.
Дьэ итинник, Т?гэнэ Эбэ?э ?лг?мн?к бултаан Бииктэр сэргэх кэпсээннэрин истэн турабыт. Кини кэпсээнин ?р кэм с???рд?н илдьэ сылдьан баран суруйарга холоннум.
К???нн?р
Сандал саас у?уннук к??ттэрэн тиийэн кэллэ. Саха дьоно булт ма?а?ыыныгар ууттан тахсар илим хото?о?унуу субурустулар. Саатар, к??х экра??а Сайа «Кэпсиэ» биэриитигэр сааскы булт ту?унан кэпсээн, дьону эбии к??ртээтэ. Ха?аайкалар харчыларын т??? да?аны хары?ыйдаллар, эр дьон ботуруон, та?ас-сап, ас-??л б??? ыллылар.
Мин биир ?т?? к?н
Арай т??л т??ээн т??к?л?йд?м: бултуу сылдьабын, ньалыар уулаах хотоолго турабын. Ол турдахпына до?оор, эмискэ к??стээх кынат тыа?а ?р? ку?угураата. Халлаан диэки хантайан к?рб?т?м: алта-сэттэ к???н ?рд?к мэ?э халлаантан кынаттарын араастаан хамсата-хамсата, миигин к?рб?т?нэн т??эн и?эллэр эбит. Кынаттарын тыа?а с?рдээх, халлаан хайдар алдьархайа. Мин хамсаабакка сотом ортотунан ууга турабын, к?рб?тт?р дии саныыбын. Ыкса кэннибэр ууга т??эр тыастара ?р? барылаата. Мин саабын да устар кыа?ым суох, к?т?н хаалыахтара диэн куттанабын. Саабын с?кп?т?нэн кэннибинэн ыстанаат, кустар ?рд?лэригэр саба т?ст?м. Онуоха к??стээх кынаттарынан к?хс?б?н ла?ыйдылар. Кустарым ?рд?лэригэр сытан эрэ икки к???н моонньутун булгу эрийдим. Онтон ??рэн а?ай у?угуннум.
Сарсыарда кэргэмминээн чэйдии олорон, саха дьонун ?гэ?инэн т??лб?н кэпсээтим, онуоха кэргэним: «?ч?гэй т??л эбит. Б?г?н Уулаах диэки тахса сырыт», – диэтэ.
Мин саабын ыллым, хомуннум да?аны автовокзалга ыстаннаран тиийдим. Покровскай такситыгар олорсон, Уулаах Аан та?ыгар тиийэн т?ст?м. ?р?? Бастан кэлэр ?рэ?и баты?ан мырааны ?р? бардым. ?рэх с??рд?б?т эрээри, биир да ку?у харахтаабатым.
Киэ?э хойут ?лт? сылайан, маа?ын сылдьыбыт уум халдьаайытыгар сынньана олордум. Бултаан б?тэн, саабын ы?ан хаатыгар уктум. Ол олорон хайаан да бултуохтаах этим диэн саныыбын. Бараары туран к?рб?т?м, оттоох ньалыар ууга алта к???н устан киирбит. Ону к?р?н хаптайдым, с?рэ?им битиргэччи тэптэ, тириттим а?ай, мэктиэтигэр тобугум сал?алаата. Хамсалаах табах бысты?а олорон уоскуйдум. Саабын хаатыттан ороон хос хомуйдум, икки ботуруону уктум. Аргыый сэрэнэн ???й?н к?рб?т?м, икки атыыр к???н хос олорор, к?т??р? хонойуохтарынан хонойбуттар. Мин ?г???-элбэ?и толкуйдуу барбакка ытан саайдым, онтон к?т?н тахсыыларыгар ойон туран ыттым. К??рэтэн сыы?ан кэбистим. Ууга с??рэн киирбитим – икки к???н т?б?л?р?н ууга уган, кынаттарынан ла?ыйа сыталлар. Дьэ манна ??р?? б???н? ??рд?м, Баай Байанайбар махтал тылларым эттим. Кустарбын с?гэ?эрбэр уктан, суолтан массыына тутан дьиэлээтим.
Саха ?гэ?инэн, Ньукуолу??а сиир кустанным, салгыы Горнайга бултуу барбытым. Кус булда диэн айыл?а?а сылдьан дуо?уйуу, сынньаныы буолла?а. Куорат булчуттарыгар сыл тахсар ас буолбатах.
Дьаа?ыга
Хас да сыл о?остон, бэлэмнэнэн, уоппуска ылан, эт-ас то?ор буолбутун кэннэ сэтинньи ыйга, аалым ба?а хо?нон, Дьаа?ыга куобахха ту?ахтыы барар буоллум.
Баата?ай пуордугар убай курдук саныыр Б??т?р?м к?р?стэ. ???ээ Дьаа?ы куоратыгар хонон туран, халлаан айа кылыыта к?ст?р буола су?уктуйа сырдыыта, сарсыарда эрдэ Тэккэни Эбэ ??тээнигэр массыынанан айаннаабыппыт. Халлаан сырдаан, утары сандааран тахсан аламай к?н кытары кыы?ан эрдэ?инэ, халлаа??а харбаспыт Дьаа?ы хайаларын ?рд?нэн айаннаан истэххэ, аан айыл?а кэрэмэн к?ст??тэ арылыйар. Чо?куйа кырыаран турар мастар ?р?? к?м?с м????рэ симэ?и кэтэн тупсан к?ст?лл?р. Хаарынан б?р?лл?б?т хаты?нар, байбаралаах мааны ырбаахылаах хотуттар курдук, лагла?ан тураллар.
Харах ыларын тухары тула хайалар, д?р?н-д?р?н тайах у?ун дьоро?ор ата?ынан атаралаан ааспыт суола к?ст?р. Хаар анныттан хара улар к?т?н ла?ыйан тахсар, киис обургу мас к?т?р?гэр ??мэн сыбдыйбыт суола дыргыйар. Кини обургу утуйа сытар куртуйахтары, бочугурастары биллэрбэккэ эрэ т??лэрин бур?атан эрдэ?э. Албын са?ыл куобахха и?ээ?нээн, ч?м-ч?м ?ктээн ааспыт суола к?ст?р. Кырынаас кутуйах к?рд??н биир тэ?ник лэкэчэктээн ойбут. Хаххан, хаппыт маска олорон, аарыма т?б?т?н эмискэ с?р т?ргэнник эргитэн, ??н тиэрбэ?ин
Тулам кырса т??т?н курдук кылбархай хаар. Ки?и тылынан ойуулаабат кэрэ к?ст??тэ. Ама, бу кэрэ к?ст??н? к?р? олорон хайа да дьиппиэн бэйэлээх манньыйан, нохтолоох тойон с?рэ?э толугуруу м?хс??, хай?ахтаах хара быара хамсыа суо?ай? Т??? да кы?ы??ы кылгас к?н киириэр диэри айаннаатарбыт, бииртэн биир кэрэ к?ст??н? уонна кыра?а суругун к?р?н к?н биллибэккэ ааста.
Борук-сорукка Тэккэни Эбэ ??тээнигэр тиийэн кэллибит. ??тээн саха бала?аныныы тутуллубут, та?ынан буору хаайан сабараанньалаабыттар уонна ????т?гэр дылы буор куппуттар. Буор чи?ээн миэтэрэ а?аара т?сп?т, ма?ын быы?ынан ?рд?к мэ?э халлаа??а сулустар бала?аны эргиччи бачыгыра?ан, кылапачы?ан к?ст?лл?р. Хара?а?а харбыала?ан уоппутун отуннубут, хата, булт ?гэ?ин туту?ар дьон сылдьыбыт буолан, а?ыйахта оттор ма?ы хаалларбыттар.
То? турар ??тээни отуннубут, о?охпут ??рэн-к?т?н умайан сирилээтэ. ?рэххэ киирэн ойбон алларан, уу ба?ан, ас астанныбыт. Эбии, тэйиччи сиртэн хаппыт ма?ы кэрдэн, т??н отторбутугар мас бэлэмнээтибит. Хойукка диэри т?б?г?рд?б?т. ??тээммит ки?и тыына бур?а?наабат эрэ буола сылыйыыта Баай барыылаах Байанайтан, сир-дойду иччилэриттэн к?рд???н, Дьокуускай куораттан анаан-минээн кэргэммэр астатан а?албыт арыылаах алаадьыбынан аал уоппун айах тутан к?нд?лээтим. Ботур-ботур кэпсэтэ-кэпсэтэ а?аатыбыт. Тото-хана а?аан баран, утуйар та?аспын бэрийдим. Баата матараас ?рд?нэн таба тэллэх тэлгээтим, ол ?рд?нэн ??тээ??э баар олохтоох нэк буолбут куобах суор?аны уурдум уонна эмиэ нэк буолбут куобах суор?анынан, онтон кус т??тэ суор?анынан сабынным.
??тээммит истиэнэтин быы?ынан ыраах кылахачы?ар сулустары к?р?н, тыыммыт бур?а?ныы-бур?а?ныы, кэпсэтэ сыттыбыт.
«Бэрт дии, дьи?нээх булт диэн маннык буолар: хайа эмтээх сибиэ?эй салгына, кылыгыраан с??рэ сытар таас Дьаа?ы ?рэ?ин дьэ?кир уута, сибиэ?эй булт этэ. ?сс? мантан ордук булчукка туох наада. Хата, доруобуйа?ын к?нн?р?н, эмтэнэн бар», – диир Б??т?р…
Мин маннык хардарабын: «Ээ, эмп-томп б???н? а?албытым, б?т?н биир м????чч?к».
Ки?им тута ?йд??б?т?хп?р с??рг?лээн: «Ити аата айыл?а эмин этэбин. Онтум ыалдьар, мантым ыалдьар диэн ??сэргиигин, мин луохтуур буолбатахпын. Эн бэйэ?ин харыстаммакка, ыалдьабын диэбэккэ, то?уу хаары кэ?эн ?лт? сылайар гына хаамп, айыл?а бэйэтэ к?р?н эмтиэ?э, эн сибиэ?эй салгы??а хаамп эрэ», – диэн хомуруйа со?ус с?бэлээн эттэ.
Кэпсэтэ сытан этим атыйан, дьагдьайан бардым. Туран чараас бэргэ?э кэттим уонна уота с???р?йб?т о?охпор мас эбэн баран: «??тээммит кыра салгыннаах, с?р??н со?ус дуу», – диэн сэрэнэн эттим.
Ки?им с?б?лээбэтэх куола?ынан с???д?йдэ: «Кы?ы??ы булка кэлэн баран мантан сылаас тыа дьиэтигэр хонуом дии санаабыты? дуо? ??л мутук тосту то?ор тымныытыгар манна хапкаан к?р? сатыы кэлэр, кырдьык, саллыылаах. Аара то?уурдаргын к?р?н, хара?а?а харбыала?ан, туос сатыы бырды? быстан к?лгэдийэн кэлэ?ин, илии иминэн мас мастыыгын. Ол сылдьан с?гэ? уга тосту ыстанан ыксатар. Дьэ, бы?атын эттэххэ, дьи?нээх эр ки?и булда бу буолар. Маннык булка уол о?о уйана-хатана биллэр, у?аарыллар-хатарыллар», – диэн са?арбыппын кэмсиннэрдэ.
Саха былыргы булчуттара т??лээх соноругар т???л??х то?муттара-хаппыттара, эрэйи э?ээрдэринэн тэлбиттэрэ буолуой диэн бэйэм эппинэн-хааммынан билэн олус с?хт?м. Т??? ичигэс та?астаах буолуохтарай, уонунан к?ск? салаасканан сатыы бултуу тахсар дьон. Былыргы улуу булчуттары ытыктаан, кинилэртэн саллан, са?ата суох с???н сыттым.
?б?гэлэрбит ?рк?н ?йд??х буолан бу дойдуга олохсуйан олордохторо. Булт тэрилин айан, ону ту?анан, бултаан-алтаан тыыннаах ортохторо. Холобур, айаны о?оруу, тыатаа?ы сохсотун охсуу, хандааны туруоруу т???л??х мындыр ?йт?н тахсара буолуой. Саха былыргы булчуттара аар айыл?а?а у?аарыллан-хатарыллан, куо?анан, сындалыйбат сындаа?ыннаах буолаллар. Кинилэр удьуордара – тустууктарбыт аан дойду улахан к?б??рдэриттэн кыайыы к?т?лл?н?н сири-сиксигинэн эргийэн кэлэллэр.