У каменным крузе
Шрифт:
Bonjour, Марысы, П’еры, Фанфаны! Бачу вас у кенігсбергскіх снах. Як маецеся? Усё „траваі, траваі!”? Непадуладныя зямным прыцягненням. Якая таемная сіла прыкавала вас да варштатаў Штэйнфурта? Не чую песні. Панылы наш цэх. І вы ў ім панылыя. Ужо Krieg zu Ende. Стаім на зломе вякоў, раструшчаны ідэалы, пераніцаваны свет, сарваўшыся з арбіты здаровага сэнсу, нясецца немаведама куды. Хто мы? Адкуль мы? Дзеля чаго жывем? Параноідныя мастадонты расшчапілі атам, наладзілі Хірасіму, Чарнобыль, страшаць зорнымі войнамі. Я стаў двойчы дзедам, а вы — вечна маладыя, у рабочых камбінезонах — трываеце на вызначаных
Было і так. Ноч. Вяртаемся з Мішэлем з горада. Мінулі парк Rathshof. Увайшлі на Appelbaum Strasse. І чуем выразна: нашы грудзі распірае славянская адвага — пачалі дзейнічаць градусы, якімі зарадзілі нас землякі з Ostlandwerke. Паставім усю вуліцу на ногі! Пакажам жабаедам якія мы героі!
І зацягнулі на поўны голас По долинам и по взгорьям. На вуліцы містыка пустэчы, а мы дасягаем вяршыняў песеннага майстэрства. Над сонным Кенігсбергам нясецца рокат штурмавых начэй Спаска. Каб надаць сабе большага форсу, забягаем наперад песні, асучасніваючы апошняе чатырохрадкоўе:
Разгромили, подавили,
В гроб загнали черный сброд
И на Балтике янтарной
Свой закончили поход!
Ідзем і галосім задзірліва, сяродкам вуліцы, быццам ачолілі наступ лихих эскадронаў далёкаўсходняй дывізіі. А па абодвух баках, замест мірных аконных адтулін, пагрозна касавурацца амбразуры варожага логава. Гэта не толькі ўява — наўпрост нашага лагера месціцца ваенная часць.
Пранесла. Хоць бы нехта матам пакрыў. Нікога мы не зварухнулі. А ў бараку Вася Бобрыкаў яшчэ і дакарае:
— Што вы, хлопцы, здурэлі?
Вось і будзь героем.
частка VII.
Пасля Новага года скончылася новая Еўропа. Усіх славян перанеслі ў новаўзведзены лагер на Rathslinden, кіламетр на поўнач, за Hammerweg. Крыўдна. Ураслі ў Appelbaum Strasse. Акцэптавалі яе, яна — нас. Тут і кухня, і лагерфюрэр людскі.
Пачалася кульмінацыя казкі.
Новы лагер стаіць фронтам да парку. У нядзелю парк поўніцца аўсляндэрскай гаманой. У ім і спаткаў я Крысю, аднакласніцу, дачку маёй любімай настаўніцы пані Русіняковай. Жыве ў цэнтры, на Steindamm. Дала адрас, але папярэдзіла: найперш трэба пастукаць да суседа, сувальскага краўца — ён скажа, ці можна ўвайсці да яе. Паверхам вышэй жыве наглядчык, немец — баіцца яго.
У наступную нядзелю гасцюю ў Крысі. Разам з сяброўкай з Бельска гнездзіцца ў старой і вільготнай каменнай нары. Частуе гарбатай і штохвіліны — пальцы да вуснаў:
— Ціх...
І зрок у столь: немец не спіць. А я па натуры галасісты, не прывык гаварыць паўшэптам. Холадна. Няма чым паліць у печцы. На другі раз прывёз дзяўчатам прэзент: пакунак брыкету, расфасаваны ў лагерным складзе.
Шкада, што спрасаваныя цаглінкі торфу нічога не вартыя ў абменным гандлі. Квітнее ён у лагерах.Тады і верцімся наўкруг лагераў, хоць у гэтай сферы ў слесараў мала шанцаў. Што магу прапанаваць у абмен? Толькі грошы. Часам спасцігае ўдача. Як цешыўся я, калі здабыў слоік лою!
Гандлёвую славу займеў лагер на „Смеццях”, бадай найстарэйшы ў Кенігсбергу, пабудаваны на былым гарадскім сметнішчы.
Неўзабаве і Rathslinden уступіць у спаборніцтва за вядучую ролю. З трох бакоў абраслі мы новымі баракамі. Злева пасяліліся ўкраінцы (уцекачы), справа — французы, на тыльным баку — італьянцы. Аблогавы чатырохкутнік састыкаваў артылерыйскі склад.
Лагерны рэжым? Выспавы. На кожнай выспе свой. На адну выспу заходзь, калі хочаш, на другую ўпускаюць толькі ў вызначаныя гадзіны, на трэцюю ўводзяць пад канвоем. „Трэція” пакуль што абмінаю. Варункі ўсюды падобныя. Раніцай, як заведзеныя, бегаюць ад барака да барака падручныя лагерфюрэра:
— Пад’ём!
Дасыпаючы ноч, спаўзаем з ложкаў, нацягваем нагавіцы...
— Хутчэй! — таропяць назолы. — Раз-два!
Ускакваем у дзеравяшкі. Клып-клып да крана. Халоднай вадой праціраем вочы, глытаем кубак чорнай кавы, апранаемся — і подбегам, каб не спазніцца, на фабрыку. Ад 6-й да 18-й ішачым. З той жа, што і раніцай, прыткасцю „дамоў” — спознішся, можаш застацца без вячэры. Баланда баландою, а гнала ў баракі.
Рэжым на нашай выспе параўнаўча цярпімы. Лагер адчынены круглыя суткі. Каб не клятыя „каны”, можна было б лічыць ніштаватым. У новым лагеры няма кухні. Абедаем пад віядукам, а вячэрнюю бручку і ранішнюю каву цягаем у металічных каністрах („канах”) з Appelbaum Strasse. Dolmetscher24 Казік Сэнктас гоніць чаргу шпарка, вядзе ўлік без льготаў.
Бязглуздае вынаходства страўнік.
частка VIII.
У нядзелю штуба дае форсу. З усяго горада з’язджаюць да Байды маладыя скідалянкі. Вее ад іх непагаснай вясковасцю, харошым сваяцтвам. Байда квітнее, кожную зямлячку аблашчвае цёплым словам і ўсаджвае ў рад на сваім і суседскіх ложках, быццам выстаўляе напаказ: глядзіце і зайздросце.
І штуба пераўтвараецца ў глядзельную залу. Нават зачынены на ўсе спусты Манкевіч адпускае шлюбныя папругі і зычліва зіркае на Байдаў спектакль. Відовішча спантаннае. Руплівы пастаноўшчык займае ў міжложкавай прасторы цэнтральнае месца і ўвасабляецца ў ролю галоўнага героя. Пахмурнее, надае сабе паставу асуджанага і, апусціўшы долу вочы, пачынае паказ шчымлівай песняй. Як правіла, пранікліва саліруе:
Ой, помру я, помру я,
Похоронят меня,
И родные не узнают,
Где могила моя.
Быццам спявае паніхіду сабе. А хлопец здаровы, румяны, малайцаваты. І спявае пра смерць. І песня балюча штурхаецца ў нашых грудзях. Усе мы прыгавораны на такі канец.
Аднойчы брыгадзіру намякнуў я пра адплату. З немца вылілася ўся зараза:
— Пакуль вы нас, мы расправімся з вамі...
Сказаў коратка і ясна. Пераможа мацнейшы. Ныць было ад чаго, але тым не менш цеплілася перакананне, што мы акажамся наверсе. А пакуль цяпельца не гасне, трэба верыць у жыццё.
Гэтая цяга, як і ўсё ўздымнае, нарадзілася нечакана, па штуршку сэрца, як бунт супраць тупіковага побыту.