У каменным крузе
Шрифт:
— А чаму б нам не стварыць сапраўдны тэатр? — кажу Мішэлю. — І не жальбы і бяссілля, а такі, які б узнімаў настрой, бадзёрыў. Ты ж акцёр, бяры справу ў свае рукі.
Пасля заканчэння вучобы ў Гайнаўцы Мішэль атрымаў працу на Палессі. Там і праявіў свой прыродны талент, іграў у тэатры. Дык у сябравых вачах зацяпліліся далёкія іскры.
— Думка добрая, — кажа. — Але адкуль узяць п’есу?
— Напішы.
— Які ты вынаходлівы! — іранічная ўсмешка. — А ці ты ведаеш, што гэта такое — напісаць п’есу?
— Дасі рады. Толькі пішы вясёлае. Байда знудзіўся.
—
— Выручу! — ускочыў я ў азарэнне: у мяне ж дома ляжыць стары гадавік Dookola 'swiata, а ў ім „Сватанне”, камедыя Міхаіла Зошчанкі, бы напісана для нас.
— Дастану п’есу!
Напісаў брату — і на другі тыдзень уручыў Мішэлю пажоўклы гадавік. Мішэль не меў выбару, узяўся за спектакль. Скалаціў трупу, распісаў ролі, пачаліся рэпетыцыі. А героі капрызныя. Першая замінка — і задні ход:
— Выбачай, Мішэль, але без мяне...
Мішэль лютуе:
— Ёлупень! Працуй над ім, рабі яму ласку, а ён „без мяне”... „выбачай!”
І бярэ на варштат новага камедыянта. А мяне абмінае. І мне ад гэтага прыкра. Няўжо я такі нікудышні? Да таго, відаць, і ёлуп з ёлупаў. Ды прыходзіць одум: а каго мог бы я сыграць? П’еса невялікая, дзве жаночыя ролі і тры мужчынскія: бацька, сват і нарачоны. У бацьку ўвасобіўся сам рэжысёр і дырэктар тэатра, з роляй свата добра спраўляецца Янэк Шуміцкі. Клопат з нарачоным. Куды мне да гэтай ролі. Мішэль мае рацыю, буду выкідайлам. А мастацкую мрою выб’ю з галавы мячом.
Лагер наш дагэтуль слыў танцамі. Гулялі за нашай сцяной, у гродзенскай штубе. У кожную нядзелю, як толькі нашы страўнікі, напоўненыя спрыяльнай бручкай, ператвораць арганічнае змесціва ў актыўную энергію, з’язджаюць гарадскія дзяўчаты, прыходзіць Андрэ, прыязны француз, спускае з пляча акардэон, кладзе пальцы на белыя клавішы, расцягвае залатыя планкі і ўводзіць нас у кругаварот танца. І пад Rosamunde віруе барак да знямогі.
Але прыйшла вясна. Разам з Байдавымі спектаклямі абрыдла і Rosamunde. А за брамай футбольнае поле, пустыя вароты, без „часавых”. Ствараем каманду! Апытаў штубу. Вясковыя хлопцы толькі хмыкаюць:
— Футбол? А што гэта такое? З чым яго есці?
Ніхто з іх ніколі ў футбол не гуляў, ніхто нават не бачыў, як у яго гуляюць.
— Во, лапта — гэта гульня! — пераконваюць.
Дык такія ж адносіны „нашых” былі і да тэатральнай задумы. Сярод вясковых палякаў падобная пастава. Каманду склаў з гродзенцаў і прыгодных знаёмцаў. У гэтай справе я перагуляў Мішэля. Ён футболам не цікавіўся.
На першы бой выклікалі мы сваіх французаў. Змагаліся як „за вашу і нашу свабоду”. Рылі мураву камашамі і насамі — перамаглі. Акрыленыя ўдачай, не ўступалі і ў наступных баталіях. З забітымі мячамі, здабывалі і балельшчыкаў. Палякі сустракалі нас як герояў нацыі. Аднойчы, на прагулцы ўздоўж Hammer Teich, што за стадыёнам, пачуў я захоплены голас, скіраваны ў мой бок:
— O, patrz, patrz — nasz obro'nca! Prawy bek!
Упершыню спазнаў смак славы.
Рэха перамог прыцягнула з горада новых футбалістаў. Ужо мы паказвалі салідную гульню. Клеілася гарадская зборная.
Ад галавакружэння выбавіла паліцыя. Прагнала нас з нямецкага поля. Не выбіла толькі з галавы ідэі. Наўзбоч Steffeck Strasse, за яўрэйскімі могілкамі знайшлі мы дзікі лужок — і там, назіраючы за дарожным рухам, рыхтаваліся да вышынных узлётаў.
А тым часам Мішэль поўным ходам вёў тэатральныя рэпетыцыі. Атрымаў ужо і дазвол на пастаноўку, распрадаў білеты. А перад генеральнай рэпетыцыяй „нарачоны” заяўляе:
— Выбачай, Мішэль... і гэдэ.
Здавалася, героі змовіліся знішчыць тэатр. Але хоць і загналі дырэктара ў тупік, волі ягонай не зламалі. Непераборлівы ў сродках, не аблашчваў ганарліўцаў, выставіў на пробу наша сяброўства. Што было рабіць, падаў я сябру руку дапамогі, згадзіўся на ролю нарачонага. Ратаваў не так сябра, як ідэю — супольную. А роля як роля. Не надта каб складаная. Ды як яе адолець у маланкавым тэмпе? Рэжысёр дае палёгку, магу імправізаваць. Маім заданнем, перш за ўсё, паглынуць вачыма нарачоную, час ад часу кідаць рэплікі, і ў фінале хапіць абранніцу ў гарачыя абдымкі.
Экзамен залічыў я на тройку. З першым настаўленнем не было клопату. Мая партнёрка — чароўная дзяўчына, паглынаў яе з апетытам. І рэплікі былі што трэба. Апраставалосіўся ў канцы. Справа ў тым, што да чараўніцы заляцаўся сам рэжысёр. А тут — які шэльма! — крычыць на мяне:
— Цалуй яе! Ну, цалуй!
Аказваецца, я толькі падаваў від, што цалую. А трэба аўтэнтычна — уводзіў у сістэму Станіслаўскага. Глядач не любіць прыкідвання. А ў мяне, цельпука, маральныя цуглі, не хапае адвагі пацалаваць гераіню — баюся: пасля гэткага ўчынку яна адвернецца ад Мішэля. Ну і атрымаў па заслугах: нарачоная зірнула на мяне з дакорам. Абяцаю выправіць памылку пры адкрытай заслоне.
І вось той дзень. Сцэна на Appelbaum Strasse размаляваная казачнымі ўзорамі. Набітая зала. Прыйшлі не толькі нашы і французы, але і з горада. У першым радзе лагерны істэблішмент: абодва лагерфюрэры, іхнія падручныя, прыкарытная чэлядзь. Дрыжу ад хвалявання. Зыркаю на Мішэля — рассеўся ў фатэлі, пыхкае люлькаю, кіўкамі галавы адабрае маналог свата, быццам сядзіць у ціхім пакоі, а не ў люднай зале. Геній! Маці (Ганорка) ходзіць каля стала, рыхтуе пачастунак і ласкава лыпае на будучага зяця. А я з нарачонай (Ясяй) твар у твар. І бачу толькі яе вочы. Паглынаю іх (па сцэнарыю) і адкрываю (не па сцэнарыю), што яны зялёныя-зялёныя. Такіх вачэй не бачыў з роду. Смарагд самай высокай пробы.
— Што так глядзіш на мяне? — паўшэптам цікавіцца Яся.
— У цябе цудоўныя вочы.
— Падабаюцца?
— Вельмі.
— Ой, не глядзі так.
— Калі інакш не магу.
— Мішэль наказаў?
— Не, па сваёй волі.
— Ой...
Добра, што не паспеў вывучыць ролі. Смарагдавы цуд падказваў мне словы, міміку і дзеянне. І калі пачуў бацькоўскае „дабро” і прыціснуў да сябе партнёрку, здалося мне, што здаў жыццёвы экзамен. І быў шчаслівы. Бурныя воплескі, вядома, запісаў на свой рахунак. А ці пацалаваў Ясю? Наўрад.