У капцюрох ГПУ
Шрифт:
— Думаеце, што ён падпадзе пад амнiстыю?
— Маю надзею… А калi-б… Ну, тады трэ будзе падумаць… Так цi сяк я ня думаю, каб ён доўга праседзеў.
— Але-ж засудзiлi яго на 10 год.
— Ну, што ў нас значыць дзесяць гадоў! Можа быць засуджаным на дзесяць, а праседзець толькi год, два… Але, трэба прызнацца, што абставiны для яго злажылiся вельмi непамысна…
Лiсты ад прыяцеля
Я лiставаўся з маткаю. Яна ведала, дзе я. Гэткiм чынам i
На этапе я атрымоўваў ад аднаго зь iх лiсты.
«Дарагi тав. Аляхновiч!
…Тав. Чарвякоў пытаўся, цi я магу за Вас паручыцца. Я адказаў, што так. Напiшэце, як вы на гэта глядзiцё, цi гэта варта, калi застаецца толькi каля месяца да 10-й гадавiны рэвалюцыi? Дзеля таго, што ўсялякiя фармальнасьцi трываюць надта доўга, у працягу месяца не пасьпеецца, дык, можа, ня варта…»
Нарэшце амнiстыя была апавешчана, але я волi не пабачыў. Амнiстыя датычыла толькi да крымiнальных злачынцаў.
Другi лiст быў гэткага зьместу:
«Дарагi тав. Аляхновiч!
Надзея на амнiстыю ня зьдзейсьнiлася. Сяньня пiшу ў Маскву. Не паддавайся роспачы. Цi зварачацца яшчэ раз у Вашай справе да тав. Чарвякова, ня ведаю. Мы ў вашай справе напiсалi калектыўную заяву. Маю надзею, што ўсё скончыцца добра. Трэба быць цярплiвым i ня трацiць бадзёрасьцi…
Пiшэце, працуйце, чытайце…
Напiшэце мне, можа, чаго вам трэба…»
А Аляхновiч быў у Ленiнградзкiм Iспраўдоме. Этап наблiжаўся да месца свайго прызначэньня — да Салавецкiх Лягераў Асаблiвага Прызначэньня.
Няма дзiва, што словы гэтых лiстоў былi як словы ўцехi пры ложку цяжка хворага. Поўныя надзеi словы прымушалi верыць, што запраўды нешта пераменiцца. Дык-жа немагчыма, каб з усiх гэтых стараньняў нiчога ня выйшла!
Дык адказваў акуратна на гэтыя лiсты (цяпер, на этапе, ужо можна было пiсаць штотыдзень), дзякаваў за захады й дакучлiва прасiў далей не пакладаць рук.
Лiсты прыходзiлi акуратна.
«Паважаны тав. Аляхновiч!
Вашая справа пакуль што не скранулася з месца. Мне асаблiва здаецца, што вызваленьня трэба чакаць з Масквы. Сказалi мне ў Менску, што трэба чакаць пастановы Усерасейскай Амнiстыйнай Камiсii. Калi гэта будзе — ня ведама… Гэтак мне казаў старшыня ГПУ ў Менску. Апрача таго, я пiсаў пра Вас да Мянжынскага. Жадаю Вам здароўя i вытрываласьцi.
Да 10-годдзя БССР засталося ўжо менш як год». У гэтым лiсьце адрысата няпрыемна кальнула зьмена ў загалоўку. Ужо замiж «дарагi» стаяў прыметнiк «паважаны». А ў канцы зацемка аб дзесятых угодках БССР! Значыцца, гэтыя ранейшыя надзеi ня маюць моцных падставаў, калi трэба хавацца за новыя.
Нарэшце сталася тое, чаго адрасат баяўся. Апошнi лiст пачынаўся словамi: «Тав. Аляхновiч!» (без прыметнiка!) i абмяжоўваўся толькi сухой iнфармацыяй, што дагэтуль яшчэ нiчога не ўдалося зрабiць, а калi зробiцца, дык будзе паведамлена — i няхай тав. Аляхновiч пакiне
Аляхновiч пакiнуў пiсаць. Карэспандэнцыя спынiлася. Прайшлi й дзесятыя ўгодкi БССР — а ў лёсе вязьня ня было нiякiх пераменаў.
Прыехалi
Цягнiк памалу падыходзiць да станцыi Кем, аднаго з вузлоў Мурманскай чыгункi.
Тры днi ўжо, як мы выехалi зь Ленiнграду.
Што нас там чакае? Якiя новыя абставiны жыцьця? Работа? Але якая работа?
Цi мы так будзем зачыненыя, як у вастрозе, цi будзем магчы хадзiць вольна?..
Нiхто з нас нiчога ня ведаў.
Праз вокны вагону мы бачылi нейкiя дрывяныя склады, кучы расьпiлованых дошчак — прадукцыю якiхсьцi недалёкiх лесапiльняў, нейкiх шэрых людзей у шэрых вопратках…
Цi гэта нашы будучыя таварышы-катаржане?
Ужо сутунела, як даўгая зьмяя вагонаў затрымалася ля свае мэты. Нам заяўлена, што гэтую ноч яшчэ пераначуем у вагонах.
На другi дзень ранiцой каманда:
— Выходи из вагонов!
3 клункамi на плячох выходзiм на рэйкi.
Востры сiвер-вiхор круцiць сьнегам.
Нас вядуць. Два кiлёмэтры сьнегам. Калючыя драты. Шэрае мора. Драўляныя шалашы.
Гэта баракi, гэта наша гаспода.
Мы цяпер на Паповым абтоку.
Вiхор, гуляючы сьнежным пылам, агаляе скалiсты грунт, на якiм няма сьледу якой-колечы расьцiннасьцi.
Уводзяць нас на квадратны пляц, агароджаны калючым дротам. Пры браме вартавая будка. Клункi загадана злажыць каля сьценкi бараку. Паставiлi ў два рады.
Каманда:
«Справа по порядку номеров рассчитайсь!»
Няскладна гэта ў нас выходзiць. Ляскаючы зубамi ад сьцюжы, крычым ахрыплымi галасамi:
— Первый!
— Второй!
— Третий! i г. д.
Блага.
Яшчэ раз ад пачатку!
Навучаюць, што на павiтаньне:
— «Здравствуй, карантинная рота!» Мы павiнны згодна, хорам грымнуць:
— Здра!!!
Крычым гэтае «здра!» Блага! Яшчэ раз! Дрэнна! Ня дружна. Нехта спазьнiўся.
Зноў «здра!». Iзноў блага. Нехта крыкнуў зарана. Трэба набраць у грудзi паветра, зрабiць двухсэкундную паўзу i толькi тады…
Яшчэ раз. Яшчэ ня так! А пасьля зноў: «по порядку номеров рассчитайсь!» А пасьля зноў «здра!»…
Ногi акасьцянелi ад сьцюжы. Вушы мерзнуць. Твары барадатых мужыкоў пакрылiся соплямi лёду. Клункi нашыя счэзьлi пад сьнегам, якi ўсё падае й падае. Нашыя iнструктары зьмяняюцца: адны йдуць у барак пагрэцца, прыходзяць iншыя.
Прыходзiць вышэйшая «ўлада» i лягерны стараста. Ён, як i ўсе, таксама вязень. Здароўкаецца:
— Здравствуй, карантинная рота!
— Здраа!!!
Блага. За гэта поўгадзiны бязупынна мы крычым «здра!». Шмат хто ўжо ахрыпшы. Дзiка крычым гэтае «здра!», каб урэшце здаволiць сваё начальства. Усё нядобра.