Восень пасярод вясны
Шрифт:
— Блакітны. Блакітны — і белыя хмаркі.
— А побач другая гасціная мае памеранцавы колер. Далей ідуць нарожныя пакоі, у якіх я не была. Але пан Яцак мовіў мне, што яны брыдчэйшыя. Даўно там ужо ніхто не жыве.
— І ўсе гэтыя пакоі, цёцю, збудаваны для аднаго чалавека?
— Чаму ж для аднаго, каханая. Калісьці тут жылі бацькі пана Яцака, яго сёстры. Было людна.
— А цяпер, калі нас не будзе, дом зусім апусцее?
— Апусцее. Толькі кухарка прыйдзе пыл сцерці і вазоны дагледзець. Ну і яшчэ, каб вільгаць не завялася, печкі выпаляць, — тут Галена з трывогай успомніла, што яны ў пакоі не адны, што ўвесь гэты час іх размову, няхай і нявінную, чуе чужы чалавек. Нерухома сядзіць
— Дзякуй шаноўнай пані. Мне нічога не трэба. — Грыва выпраміўся, глядзеў невідушчымі вачыма кудысьці ў акно. — Толькі хачу, за перапрашэннем пані, сказаць, што пані змахлявала. Або пані змахлявалі, ну, няпраўду сказалі. Калі пана дзедзіца тут не было, у пакоях жылі Талочкі… Балявалі тут. І баляваць будуць, калі панове паехаць рачыце. А яшчэ хачу сказаць, што Талочка на панскія грошы патаемна Сяржанты купіў, усё туды цяпер цягне, Галена ліхаманкава захадзіла па пакоі: дык вось чаму Мальвіна то такая ліслівая, што хоць да раны яе прыкладай, то кіпці паказвае. ІІойдуць у свой фальварак — і ўсё.
— А ты ў бога верыш? — спытала яна, спыніўшыся. — Перажагнайся, што праўду гаворыш.
— У імя айца і сына і святога духа, аман! Каб мне з гэтага месца не сысці.
— То якая ж табе карысць ад таго, што ты мне сказаў?
— Ні-і-якай, шаноўная панечка. Я за праўду стаю, — мужык яўна нецярплівіўся.
— То ідзі, добры чалавеча. Я ўсё дзедзіцу раскажу.
— Пакуль што не трэба, панечка. Да заўтра не трэба. Расстроіце яго толькі перад гасцямі, — стары стаяў ужо ў дзвярах.
— Ты ўжо і пра гасцей ведаеш… — Ведаю, панечка, хто ж не ведае.
— То ідзі. І няхай за дабро лёс адплаціць табе дабром.
Выскачыў Грыва на веранду з адной вярэдлівай думкай: толькі б паспець! Паспець папярэдзіць, што вечарам з’едуцца паны і сярод іх галоўны наўмыснік, як яго, ага, Сыракомля… У Вільню, вядома, не паспець. Да станавога прыстава ў Жупраны — таксама. Ды і з панамі ён заадно — разам гарэлку жлукцяць і ў карты гуляюць… Тады ў Ашмяну, да спраўніка. Усе хваляць яго: да мужыкоў спагадлівы і з панамі не водзіцца. Толькі ў Ашмяну: дваццаць вёрст — туды, дваццаць вёрст — назад, да вечара можна паспець! І тады… І тады ён адпомсціць ім усім! І за сябе, і за дачку, і за ўнучку, што вырасла без бацькі і без маткі! Які гэта бацька, калі кінуў яе ў нейкую турму і цяпер не прызнае. О, не хоча прызнаваць, то прымусяць яго, наўмысніка, з нянавісцю падумаў Грыва пра Ляшчынскага. Супраць самога цара надумаў ісці… Не, такога зламысніка ў турму трэба! І тады ўся Аняліна дастанецца Марысьцы, А, значыць, і яму самому.
2. І быў дзень
Праводзіўшы да рагатак віленскага цывільнага губернатара Пахвіснева, ашмянскі земскі спраўнік калежскі асэсар Міхаіл Аляксандравіч Серабракоў рашыў перад абедам скочыць на момант да дазорца турэмнага замка адстаўнога штабс-капітана Мацвея Аляксандравіча Сулькевіча і забраць у яго пазычаныя нумары «Современника». Наконт кніг і часопісаў Міхаіл Аляксандравіч быў педант: аддаваў іх у аправу віленскаму пераплётчыку, трымаў у шафе, расстаўленымі ў строгім парадку, трывожыўся, калі кніга хадзіла па руках. І на гэты раз трывога аказалася небеспадстаўнай, бо сухарлявы Мацвей Аляксандравіч, сустрэўшы госця на парозе сваёй драўлянай будыніны, якая іменавалася замкам, бездапаможна развёў рукамі:
— Няма. Папрасілі ў мяне пачытаць добрыя людзі.
— Зноў хтосьці з насельнікаў твайго замка? То зайдзі ў
— Не, тут іншае. Ёсць у Ашмяне пару разумных хлопцаў. Па пятніцах збіраюцца чытаць. А сёння ж якраз пятніца!
— Ой, глядзі, Аляксандравіч, каб потым не прыйшлося гэтых хлопцаў перасяляць у твой замак! Кепска будзе, калі на судзе ўсплыве, што кніжкі яны бралі ў самога спраўніка. Давядзеш ты мяне тады да канфузу вялікага!
— Боязна стала? — Сулькевіч іранічна глянуў на круглы і таму дабрадушны твар Серабракова. — І гэта кажа чалавек, які хадзіў на зборы петрашэўцаў?!
— Не сам, не сам, старэйшы брат за ручку вадзіў. Таму і ўлічылі, у Сібір не саслалі, а толькі ў Паўночна-Заходні край перамясцілі. Што ж тычыцца боязі, то… Не баюся нічога я, але хацелася б да пенсіёна даслужыць. Вярнуўся б тады ў свой Звянігарад, на паляванне б хадзіў. Кніжкі чытаў, ружы разводзіў.
— Не доўга, Аляксандравіч, засталося, не доўга.
— І не доўга і доўга. Цяпер адзін дзень за дзесяць сыдзе. Пахвіснеў сказаў: «Заўтра ў Вільні быць!» Пан Умястоўскі наскардзіўся яму, што за парадкам у павеце не гляджу. Бунтуюць мужыкі, а я, маўляў, спакойненька кніжачкі пачытваю, Будуць з мяне, як сказаў губернатар, тлушч здымаць. Раскарміўся я, бачыш, на царскіх харчах. Нават сказаў, ха-ха-ха, ты не ўяўляеш нават, што ён мне сказаў. Толькі дай горла прамачыць. Няўжо ў цябе, Аляксандравіч, калішану не знойдзецца?
— Знойдзецца, чаму ж.
Сулькевіч правёў спраўніка ў сваю прахалодную канцылярыю, дастаў з шафы вясковы збанок з пітвом, зробленым з піва, віна і лімоннага соку і прысыпаным зверху дробнымі хлебнымі крошкамі, разліў у алавяныя кубкі. Потым падышоў да дзвярэй і засунуў засаўку.
— Ну-ну. Дык што ён сказаў такога смешнага?
— Смакоцце якое… Толькі ты ў Ашмяне ўмееш такое рабіць.
— Ад дзеда, Аляксандравіч, рэцэпт дастаўся. Стары літоўскі калішан!
— Чым болей я тут служу, тым болей да гэтага краю прывыкаю — да людзей, гаворкі. Часам нават здаецца, што тут і нарадзіўся, Што і Маскву, і звянігарадскія муры бачыў толькі ў сне. А рэальнасць — вось яна, тут, на берагах Ашмянкі.
— Дык што ж смешнага сказаў наш губернатар?
— Прабач… Значыць, так. Мерае ён поглядам мой жывоцік і цэдзіць скрозь зубы: «Обжираетесь тут на казенный счет. Гоголя нету на вас в зденшей глуши». А я ў адказ гэтак згодненька: «Очень точно соблаговолили заметить. Нету на нас Гоголя. А зря! Столько великолепных типов пропадает!» Пахвіснеў здзіўлена лыпнуў вачыма і пытае: «Например?» Адказваю: «Первый пример — перед вами. Вместо того чтобы брать поборы со шляхты или драть мужиков, целыми днями лежу, подобно Обломову, на диване и глотаю романы». Тут Пахвіснеў яшчэ больш здзівіўся: «А что? Разве берут поборы?» — «Так точно, берут-с! И не токмо борзыми щенками, но н породистыми лошадьми, и французскнм шампаном, и медом, и картинами, и даже в последнее время конными молотилками-с». Тут Пахвіснеў заліўся чырванню ды як гаркне: «Нечего верить всяким дурацким сплетням! И вообще надо нам с вами, голубчик, серьезно поговорить. Жду вас завтра ровно в десять в своей канцелярии». Значыць, па дурасці зноў я пацэліў прама ў Дзесятку… Адстаўкай усё пахне…
— Пачакай, Аляксандравіч, нешта не ўсё я зразумеў. — Сулькевіч глытнуў калішану. — З коньмі — тут усё ясна: наш гараднічы Цімафей Фёдаравіч Майбарада. Шампанскае — гэта наш лекар. Анагдайчы карчмар быў у добрым гуморы і прызнаўся мне, што ў яго бутэлькі па кругу ходзяць: спачатку мужы парадзіх купляюць віно і нясуць яго дамскаму падлізнічку шаноўнейшаму Аўгусту Іванавічу Рэнарду, а потым сам Аўгуст Іванавіч нясе бутэлькі назад у карчму і патрабуе тыя ж грошы.
— Во-во! А беднаму карчмару ніякага прыварку. Таму і расказвае ўсім.