Албанскае танга

На трэцім уроку мяне заўсёды цягне на сон. Сёньня ў нас трэці ўрок геаграфія. Я сюд-туд правальваюся ў сонную замарач, нечыя цьмяныя твары плывуць перад вачыма, прастору поўняць гэткія ж цьмяныя пахі і аднекуль здалёк далятае абрыдлы голас геаграфічкі: «Да дошкі пойдзе Дасюлін».

Я ачомваюся. Дасюлін зь неахвотаю ўстае, гучна ляскае векам парты і пашчэнкі мае рассоўвае адчайны позех.

– А можна бяз грукату? – падае голас геаграфічка і, прычакаўшы Дасюліна, тыцкае яму ў руку ўказку. – Напачатку скажы – калі ты абкарнаеш свае

пэцалы? Зарос як Галуза з Шутовічам.

Чувакі, якіх згадвае геаграфічка, вучацца ў дзясятым клясе і носяць фрызуры «пад бітлоў».

– Маўчыш? Зусім ад рук адбіўся, – прамаўляе геаграфічка з пагрозьлівай інтанацыяй, але потым мяняе тон і ў голасе яе чуецца зьедлівае задавальненьне: – Ну тады пакажы нам асноўныя эканамічныя цэнтры Вугорскай Народнай рэспублікі.

Мішка, праўдападобна, ня ведае дзе знаходзіцца сама Вугоршчына. Указка паўзе спачатку ў бок Балтыйскага мора, потым рашуча скіроўвае на поўдзень і няўпэўнена застывае пасярод жоўта-брунатнай падковы Карпат. Мапа, што вісіць на дошцы, адмысловая. На ёй не падпісаны ні гарады, ні краіны. Паспрабуй, знайдзі тут прамысловыя цэнтры.

Настаўніца ўдыхае паветра, каб паўшчуваць Дасюліна, ды тут з расчыненай фрамугі далятае мерны шоргат і хтосьці гучна загадвае:

– Цягніце,… вашу маць!

Я хаця й сяджу каля вакна, але толькі цяпер заўважаю напятую вяроўчыну. Вяроўчына зьлёгку матляецца ў бокі – яе нехта тузае – і за вакном, захінуўшы на нейкі час дзённае сьвятло, паўзе чырвоны, зьбіты з негабляваных брусоў транспарант.

«51-я га-да-віна Вя-лі-кай Кастрыч…» – чытаю я задам наперад словы закліку, геаграфічка ляпае далоньню па стале, патрабуючы цішыні, і ляпаньне тое заглушае доўгачаканы званок.

– Задзяўбла ўжо сваёй Вугоршчынай, – выдыхае мне ў сьпіну Мішка Дасюлін. – Нарадзілася там, ці што? А можа пятнаццаць сутак сядзела… за дробную хуліганку?

Мы выходзім ў калідор і я тузаю сябра за рукаво: геаграфічка (па сумяшчальніцтву яна яшчэ й наша клясная кіраўнічка) сунецца сьледам і можа пачуць Мішкавы праклёны.

– А хай чуе, Палуёнас-Палуянчык недаробленая…

Летась клясная, Надзея Мікітаўна Палуянчык, пабралася шлюбам з мужыком па прозьвішчы Ёнас, і з тае нагоды атрымала падвойную мянушку.

Пад час пярэрвы ўсе бягуць у буфэт, але мы зь Мішкам нікуды не бяжым. Стаім на сходах, назіраючы, як два дзядзькі – відаць, тыя самыя, што мацавалі транспарант, – спускаюцца празь люк са школьнага даху.

– Гляньма, замок не павесілі, – сябрук бліскае белымі, як на падбор зубамі, дае лёгкага высьпятка недаростку, што таўчэцца пад нагамі, і калі дзядзькі зьбягаюць долу, шпарка ўзьбіраецца па прымацаванай да люка жалезнай лесьвіцы. Сьледам, азірнуўшыся, узьбіраюся і я.

Волкі вецер налягае на сьпіну, казыча шыю і тут жа дзьмухае ў твар, ды так хвацка, што на вочы наплывае сьлязіна.

Адсюль, з пляскатага даху, горад выглядае аграмадным і незнаёмым. Немаведама адкуль – ці то зь зямлі, ці то з нізкіх папяловых хмараў струменіць сіняе сьвятло і гэтай сінечай палеяныя навакольныя будынкі, згалелыя дрэвы, якія атачаюць школьныя майстэрні, і тонкая стужка ракі на даляглядзе.

Мяне раптам ахоплівае вострая радасьць. Я паціраю

рукі, спрабуючы ўцяміць – з чаго гэта радуюся, і сябрук, таксама пацёршы далоні, захоплена шапоча:

– Да вакацыяў – тры дні засталося…

На доле гучыць званок і дах прыкметна дрыжыць ад прыглушанага тупату. І хаця мы прамерзьлі на ветры, лезем у паддашкавы люк без ахвоты. Бо каму ахвота вяртацца з паднябеснай вышыні ў прыцемны кляс.

– Пятровіч зноў будзе душыць пятлёй магнітнага гістэрэзысу, – бурчыць сябрук, патрапляючы ў тон маіх думак.

Наступны ўрок у нас фізыка, а выкладае яе Пятровіч – адзіны настаўнік, якога я паважаю.

У суботу надарылася неспадзеўка: перагарэў наш стары «Нёман». І гэта прыканцы футбольнага сэзона! Акурат сёньня мае куміры – менскія дынамаўцы – гуляюць дома з растоўскім СКА. І вось я сяджу ў Мішкавай хаце і гляджу футбольны матч. Тэлевізар у Мішкі клясны: «Тэмп-7»! Экран ці не ў два разы большы ад «нёманскага». Аднак усё псуе Мішкава бабуля. Бабулі 87 гадоў, і яна ўвесь час прагне з кімсьці пагаманіць. І хаця ні я, ні ўнук яе ня слухаюць, старая ўголас, з усхліпамі, згадвае як з іхнай вёскі бралі людзей на расейска-японскую вайну.

… Леанард Адамаў прарываецца па правым фланзе… перадае мячык Мустыгіну… мы з сябрам ускокваем з крэслаў і разам хапаемся за галовы: мячык пасьля ўдару менскага форварда ляціць міма брамаў.

– А ў якім жа гэта было годзе? Ці то ў чацьвёртым, ці то ў пятым? – мармыча за нашымі сьпінамі бабуля, і пасьля паўзы, пад час якой растоўскі брамнік выбівае мячык у поле, дадае: – Відаць, у чацьвёртым… тады яшчэ гарачае лета было…

– Бабуля… – з інтанацыяй абарванай лаянкі гукае Мішка, – дай нам паглядзець футбол!

– А я што, не даю? – бабуля гучна смаркаецца ў хусьцінку. – Гэта ж ажнуль у Манчжурыю людзей павезьлі… Хведзька Ліхаманаў вунь з адарванай рукой вярнуўся, а Ваньку Залатуху дык зусім забілі… А які танцор быў! На вячорках калодкі да ботаў прывяжа, мазгочыць па падлозе…

– Бабуля, – плаксіва стогне ўнук, ды тут «Дынама» ізноў ідзе ў атаку і Мішка, ужо акрыялым голасам, прамаўляе: – Паглядзі лепш гульню!

– А што тут глядзець! Бегаюць як ашалелыя… А чорны вуньдзека – гэта хто?

– Судзьдзя, бабуля, судзьдзя, – бязгучна, аднымі вуснамі шапоча сябрук, выцягнуўшы шыю і ўтаропіўшыся ў экран. Ды дзіва што! Белагаловы Сахараў прарываецца па цэнтры, абводзіць адразу двух армейцаў і мячык – я нават не ўгледзеў, якім чынам, – залятае ў сетку растоўскіх брамаў.

– А-аа, бляха! – крычым мы з Мішкам, захоплена абдымаемся, і сябрук хуткагаворкай, перакрыкваючы футбольнага камэнтатара, гарлае: – Памятаеш, у 65-м, першая гульня ў Менску… забілі нам тады, с-сукі… цяпер вось атрымай!

– Зусім мальцы здурнелі, – мармыча бабуля, спалохана хрысьціцца, але мы не зьвяртаем на яе ўвагі. – Менчукі вядуць зь лікам 1:0, і рэшту гульні даглядаем стоячы – нічога, апрача футбола, ня бачачы і ня чуючы.

Задаволеныя – дынамаўцы выйгралі, хай і зь мінімальным лікам – выкульваемся з сябруковага пад’езду і Мішка, згадваючы фільм «Цырк», які нядаўна круцілі па тэлевізіі, махае рукамі і пытаецца: