Бурятские народные сказки. Бытовые

Коллектив авторов

гэн^~ Энэ мнг харуулагтылаа, ямар ехэ мнгэтэймтеэ,—

Баштай:

— ХойштыЛаа, хаани басагыии хархадаа хара х болош-

Иима. Хара х болгошхоод, юу намда мнгэ хыминт?

4 tftfl

Теэд хаанн басагад мэшээгын задалуулаад: "Мнгэ хэб-Дн", — гэнэ. Мэшээгын тайлаад харахадан, хара х байна. Басагад:

.— Мнгэн бэшэ х хним, — гэнэд. Баштан хэлэнэ:

— Хари, танда хэлээннмшииб, хаанн басагаы хархада хара х болдоты. ма, би нихэдээ яахым? — гэнэ.

— Теэ баабайдатанай

орожо хэлэхэмнил даа. Тиихэдэн хаанн гурбан басагад аргадана:

— Ай, нохой, баабайдамнай б хэлыттаа, худы х болооб, тинмэ мунгэ хээд ухэбдн, дарханда абаашажа атхагты, — гзбэд.

Баштан хг дарханда абаашажа гед, гурбан басагад" та мэшээгээ барюулаад табина. Гурбан басагад мэшээг соо х худы байгааб, тды мунгэ хээд гэнэ.

Баштай тэрэ мнгэйн абаад, гоородто ороод, хэрээ унаад, даажа ядасаран юума абаад, гэр тээшээ бусана. Гэртээ ерээд, хэрээ табишхоод, юу х абаанаа, мнге хгшэтэёо турдаа абаашана. Мнг тоолохымаад, шадал бээ байна. Хгш Хштэйдээ эльгээнэ, шоод асархын. Хгшэниин Хштэйдэ ошоод шоод эрэнэ. Хштэйн урана:

— Шоооор яахымта? Хгшэниин хэлнэ:

— Баштай гоородоо юу х абаад, мнг тоолохоёо тии-гээ яагааб, — гэнэ.

Тэрэ хгшэниин Хштэйээ шоод абаад ерэнэ. Баштай тэрэ мнг таар дээрэ адхаад, шоооороон тооложо ууна. Тиижэ уухадан Хштэй одироно. Баштай хэлнэ:

— Ямар ши айн анаатай хмши, арбан шаргайм, арбан тэргээм отолоод тлеэхимши, тэргэ, шаргайм дргд, х болгоод орчоо хэнэйш. Тэрэ хёо гульдхаад, мэшээг соо хээд, хэрээ унаад, хэр дээрээ хг тээгээд ябаымилби, хаани бартаада ошоод; — хара х хэн абахаби? — гэхэдэм, хаан хара хеы абаад, мнгэ хэжэ гл даа.

Тиихэдэн Хштэй хэлнэ:

— Хэнши хни ошоохада хы даа? Баштай:

— г бээ яахам!

Хштэй: v

— Байза, бишини гурбан мэшээг х абаашахам, — гээд "Баштайаан гйгээд гаража, гэртээ ошобд хшээрээк шарга, тэргээ сабшаад, дээрэн ехэ юумэ хээд, тэргээ галдана. Гал-даад, хара х болгоод байхадан, хоёр мэшээг болоно. Хштэй хгшэнд хэлээд, хоёр мэшээгээ тээгээд: — хаанайда ошо-хом,~ гэжэ ябашаба. Тиигээд хаанайда хрэнэ. Хрхэдэн, ни болоод байна. хэрээ, хаани бартаада байАгаад, бартааиин хонсиргоно:

— Хара х хэн абахаб, хаани мнгэ хэн хэб? — гажэ

сирнэ.

Тиигээд хаани харуулшад хаанда хэлнэ:

— Тиижэ сиржэ байна бартаадамнай, тэрээии хайшая

гэхым? — гэнэ.

Хаан харуурнуудтаа хэлнэ:

— X ней ни абаашаад дарханда атхуулагты, сосёод, еэни

хэртэн уулгаад табигты, — гэнэ.

Хаани харууршад гараад, ХштэЙн хоёр мэшээгын рг-лээд, дарханда абаашаад, хйин атхуулна. Атхуулаад, биеэ-рын сосёод, ухэр дээрэн уулгаад табина. Хойнооон тэдэн сирэлдоод болёо. Хштэй гэртээ ехэ уурлажа ерэнэ. "Баш-тайн ерэээр алахаб", — гэбэ. Гэртээ ороо убээ ябаад, Баштай-да харайгаад ороно. Харайгаад орходон, Баштай гэртээ бээ, хгшэниин байна.

— Баштан хаанаб? — гэнэ.

— Айлда ошоо.

В — хээн Баштай намайи

мэхэлээ, хаани харуурнуудта сосюулааб, хара хг мнгэн болгоо бээб, Баштайн бээ хада шамайи алахам, — гээд ххэйин суу барижа, тарсиин суу сосижо алашхана.

Тиигээд Хштэй гэртээ ерэнэ.

Баштайн айлаа ерхэдэн, хгшэниин хэшд хэбтэиэ. "Эиэ хээн хгшиим алаашиидаа", — гэжэ шэбшэнэ. Тэрэ хээн хгш шуа нюдэйн угаажа, 1 т'айн хубсаа мдхлээд, хэрээ асараад, хэр дээрээ уулгаад, хээн хгш уряагаа тэбэ-реэд ябана. Хаани хажуугаар ябажа ябана. Хаани хажуугаар ябажа ябхадан, хаани гурбан басагад газаагаа байЬиимаад:

— Юу, Баштай, хаана ошхошим, бай харайил!

— хэр минии ргэдэгиима.

Тиисэрэ хаани басагад дарбаганалдаад, барандаа гйлдээд ерэнэ. Гйлдээд ерэхэдэн, Баштай халааан соооо шбэгэ гаргаад, хэрээ шбэгр хадхана. хэр хадхуулхадаа орси-роод бт гйнэ. хээн хгшэниин тс гэжэ унна. Тиигээд хэрээ баряад ядаан гэжэ абахадан, изын хэшд хэбтэнэ.

— Би танда хэлээ имшииб, хэр минии ургэдэгиима (гэжэ. хэр дээрэээ унаад изым хэше хиим. Иихэдээ хайшан гэхиим. Баабайдатанай орожо хэлэхэм, — гэнэ.~ хэр дээрэээ уНаад изым хэш хиим.

Тиигээд Баштай хаанда ороно: "Хаан баабай, хгшэнтэеэ Ьсэрээ унаад орожо ябапым гурбан басагадчииа гйжэ ошоод хажуудан, хэрым ргээгээд, изыйим хэр дээрэээ унагаагаа, изым хэшл", — гэбэ.

Хаан ехэ уурлажа, гурбан басагадаа татуулажа асаруулна.

— Энээни хэрын яахай ргээгээт, изыйин яа. хай алаат?

— Иимэ ехэ муухайма болохон, нэрээм нэхээдэ дарахан, солойм шоройдо дарахатанай. Энээни дээр^роро гаргаха бээ, хгшэйн хэмтэ газарта хргээд, нэгэн танай хугшэниин бо-логты!

Тиигээд Баштай хгш хэмтэ газарта хргэжэ, хаани нэгэ басагайе асаржа гэртээ ерэбэ. Гэртээ ерээд байхадан, Хуштэй

одирно.

— Уй, иимэ пайхан хугшэ хааналаа олоош? — гэнэ. Тиихэдэн хэлнэ:

— хээн хгш абаашаад, хаани бартаада хашхарааб: "хээн хугшэ хэн абахаб, амида басагаа хэн хэб!" — гэжэ. Хаан хээн хгшым абаад, амида басагаа гэбэл.

Тиихэдэ Хуштэй хэлнэ:

— Хэншье хндэ ошоходо хыдаа?

— хыма байгаабооб даа.

Хуштэй гйжэ ошоод гэртээ: "Хаани басагаар хгшэ. хэхэм", — гэжэ изыгээ сосижо алашхобо. Иэыгээ алаад, ухэр дээрээ тээгээд, хабхар болжо байхада хаани бартаада сирнэ:

— Хаан, хээн изыйим абыш, амида басагаа угыш.'

Хаан тэрээни дуулаад, харуурнуудтаа хэлнэ: "хээн изыеы хадалгаад, эни айса сосёод, гэртэн ильгээгты".

Тэрэ хаани харуурнууд хгшэйн хадалгуулаад, япалаар со-сино. Сосёод, хэртэн уулгаад табина. Хштэй ехэ уурлажа ерэнэ. "Баштайн ошопоор алахам, хааниин басагатай гэрлэ-хэб", — гэнэ. Хштэй гэртээ хрээн биеэрээ Баштайда гйгээд ороно. Ороходон, Баштай гэртээ ууна.

— хээн шамай, ходо мэхэлжэ гохолжо байхаш. Хшээ-рэн шаргайм барни галдуулаад, изыйим алуулаад, хаани ха-руурнуудта яала сосюулуулаад, хойштоо шамайи алахам, — гэбэ.