Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
Баштайяа мэшээг соо хээд, далайда ргэжэ ябашана. Далай дээрэ ошоонгайн далай хрд, суулга убээ байба. Баштайяа далайн млээн дээрэ хаяшхоод, хэдээ, согдодоо гэртээ ерэнэ. Тиижэ байсан хаанн суулга суулааша ерэнэ, ерхэдэн мэшээг хэбтэнэ.
— Энэ мэшээг соо юун бииб? — гээд хдэлгээд зэнэ. Х-дэлгзхэдэн хн дуугарна.
— Энээн соо ендэ ороиимши? — гэнэ. Тиихэдэн Баштай хэлнэ:
— Далайн докторто эмнуулэжэ байнам. рэн нюдэм, рэн гарни муума. тэр шангалаад мэшээгым тайлыш!
Хаани суулга суулааша мэшээгиин тайлана. Баштай мэшээг сооаан гатирна.
Хаани суулга суулааша рэн хулиин муу байна.
— Хэншье хн цигээд идэхкиидаа?
— Идэхкэ! — гэнэ, |с;^Ь Хаани суулга суулааша:
— Намаяа оруулыш! — гэбэ.
Баштай тиихэдэ мэшээг. соо хээд, дээрэээн Охр уяад
ортино.
— Хун ерхэ, суулга суулаха, бай, бу дуугара! Шамайе мэшээгтэйн ргд, суулга соо дурээд абаха, бэри бу дуу
гараарайши.
Баштай тэрээнээ хэшхэпэн биеэрээ бэшэ харгуйгаар ороод, хаан басагандаа адуу мал туужа ерэнэ. Туугаад гэртээ ерээд, хурээ соо хаагаад байна. Хуштэй ошоон бэеэрээ далайн суулга ехээр суулаад, Баштай эндэ хэбтэнэ гэпэн биеэрээ баряад, суулга соо дрээд абана.
— Намайе шаргааам алгаагааш, одоошье алахам шамайи, — гэнэ.
— Би Баштай бэшэб, хаани суулга суулаашаб!
— Худалаар бу хэлэ, баал мэхэлэхэшэни!
Тиихэдэ тэрэни суулга руу хээд, саашиин тульхэшхэнэ. Хуштэй суулга соо хээд алашхана.
4 — Одоошье хойто Баштайи алабаб, хгшэйн абахаб, — гэбэ. Дуу барижа гэр тээшээ ерэбэ. Гэртээ ерэжэ ябахадан адуу
мал аймаштай олон Хаалгатай байба.
Энэ адуу мал хаанааа ерэым, асаржа хааха гээд, Баш-тайнда гйгээд ороно. Ороходон, Баштай хгшэтэёон уугаад
идеэлэжэ, арсяа уужа ууна. Хштэй ороод хэлнэ:
— Уй, шамайи суулган. соо хээ хэнээб, хайшин гээд ерээш?
Баштай хэлнэ:
— Ямар иимэ бурхан анаатай хмши, ходо аймайи хэжэ
байха. Ши намайи суулган соо хэээнши?
— Хээ пэм.
— Би далайн оёорто ороод ябажа ябхадам, Уан Лубсан
хаани гурбан хбд рсэлд, энэ адуу мал манда зоси гаргажа г. Энэ адуу малаа ая асараад, пая ерээд пуунам.
Хштэй урна:
— Нээрэй? v^jS
— Нээрээбообдаа! \
— Хэнши хуни ороод урээ хада хый?
— хэ. ш л хэ. Баштай хэлнэ:
— Намайи суулган соо абаашажа хыш гэнэ.
Баштай: "суулгаа ехээр суулаад, суулган соо гйгээд оро-химбооби. У|дан Лубсан хаан намда зоси ухэ бииздаа", — гээрэй. Хуштэй гэртээ орон биеэрээ рш тэхэржэ далай дээр ороно. Далайн суулга ехээр суулаад: "Уан Лубсан хаанн гурбан хбн рсэл гэжэ хэлээ, зоси адуу мал асархам", — гэжэ суулга руу харайгаад орожо, тиигээд напаа барана даа.
Баштай гээшэ хаанай басагатай уужа, адуу малаа тх-жэ, Хуштэй нааа баража, Баштай шадамараар ажа яргажа пууна.
40. ДОЛООН ХОЖОГОР, НЭГЭ МОЖОГОР
Эртын урла сагта болоон юм. Нэгэ ню-тагта долоон Хожогор, нэгэ Можогор хамта найман хбн ехэ уран дархан байан юм. Нэгэ Можогор хубниинь долоон Хожогороо бури улуу*уран дархан, угэ Хэлэндэ хурса байан юм. Тиигээд Можогор
Нэгэтэ ни долоон Хожогор Можогоройнгоо хээн тэргыен галдаба. Можогорой глгр харан гэхэдэнь, бхы тэргэ-дынь галданхай байба. Тиигээд Можогор ни удаан бодонгуй, эдэл долоон Хожогор галдаба гэжэ бодобо. Можогор нэгэ шэнэ мэшээпэ галдаан нрэеэ мэшээглээд, foe айхан хуб-сааяа мдд, морйёо эмээллэжэ, нээеэ абаад, хаанай уруу мордобо ха.
Хаан баабайн газаа хурэжэ ерээд, морйёо уяад, мэшээгтээ нээеэ абаад, хаанай ордон уруу гэшхэлбэ ха. Хаанай тушэ-мэл газаа ябажа:
— Зээ, Можогор, хаанапаа ябажа байнаш, юу абажа яба-наш? — гэжэ ураба ха.
— Хаан баабайдаа 'албаяа тушаахаяа ерээб, — гэбэ. — Тиибэл орогты, орогты, — гэжэ хэлэбэ ха.
Можогор мэшээгтэй юумэеэ гэрэй хаяада орхёод, гэртэнь оробо.
Халзан хаан хатантаяа шэрээ дээрээ уужа байба. Можогор орожо, хаан баабайда ехээр мргэжэ оробо. Хаан баабай асууба:
— Зээ, Можогор, хаанапаа ерэбэш?
— Гэртэээ ерэбэб, хаан баабай, албаяа, алта мунгэеэ рынг гараар тушаахаяа ерэбэ гээшэлби даа.
— Ха, ха, Можогор дээшээ уугыш.
Тиихэдэнь Можогор:
— Хаан баабай, алтаяа дэнэй хажууда орхёод ерэбэб,
угы болошохогй г? — гэжэ hyp аба.
— Минин газаааа хэн абаха эм, — гэжэ хаан ехээр х-хижэ энеэбэ ха.
• — уу, наашаа, Можогор, сай уугыш. Можогор ехэ яарахаяа болижо, лаб ехээр херэжэ оробо. Хаан ехээр хашхаржа, барлагуудтаа эдеэ хоол асархые за-хирба. Эдеэ хоол асаржа, Можогорые ехээр хндэлбэ ха. Тиигээд саг нгэргэжэ, Можогор ехэ худал хуурмагые хрэ-жэ, хаанаа ехээр ххирбэ ха. Можогор ехэ удаан эдеэ хоол барижа, дын наран нгэржэ, орой боложо захалба.
— Зээ, хаан баабай, битнай тандаа албаяа, алта мнг еврынг гараар бариха гээн хмби, — гээд газаа гараба ха.
— Газаа гараад, мэшээгтэй алтаяа абан гэхэдэм, хара нрз хээн байбал, — гэжэ Можогор халаг хухы хааидаа оробо ха.
Хаан баабайн:
— Газаа хулгай худал болхым гэжэ юрд анаба гылби, юун бузар здэр юумэн гээшэб. Хн амнтанай дуулдаа зэгдев угы юун болобо гээшэб, алта мнгыен абаад, хара нрэ хээн байбал'. — гэбэ..
— Зай, Можогор, хн зондо б хэлцш. Хариин хаан дуу-лаа хадаа эшхэбтэр здэр юумэн болохол! Шамдаа нэгэ мэшээг алта хэжэ хэб, — гэбэ.
Хаан баабай нэгэ мэшээг алта мнгэ хэжэ гэжэ, Можо-гороо мордуулба ха. Можогор гэртээ нэгэ мэшээг алта мнгэ-тэй ххюун ерэбэ. Тиигээд долоон Хожогор Можогоройдо орожо ерэбэ.
— Зай, Можогор, энэ ехэ алта мнгэ хаакааа асарбаш?
Можогор хэлэбэ:
— Хаан баабайда тэргын хара нрэн ехэ; нэтэй сэдпэи байна. Нэгэ мэшээг крэ абаад, нэгэ мэшээг алта мнгз хэжэ гэбэ, — гэбэ Можогор. — Харагты, узэпы, — гэжэ харда?
ж а ехэ ххюун байба.
Долоон' Хожогор дуулаад, гэртээ урнлдажа ябажа ерэбэ ха. Долоон Хожогор тэрэ нинд хээн тэргэеэ галдаба ха. глгр долоон Хожогор нэгэ нэгэ мэшээгтээ нрэеэ хэжэ,