Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
хаанай уруу гэшхэлбэ ха. Хаан баабайнда орожо:
— Нэгэ мэшээг' нрыемнай абажа, нэгэ мэшээг алта
мунгэ гыт, — гэбэ.
Хаан баабай ехээр уурлажа:
— Хара хйхэрнд, хаанапаа хулгайшад ерэбэт, хнэй дуулдаа зэгдгй юумэ хрэжэ байнат! — гэжэ хэв HWr; гуур сохижо намнаба ха. Тиигээд долоон — Хожогор "Можогор мании мэхэлбэ" гэжэ ехэ ууртай, сухалтай гэртээ ерэбэ.
Долоон Хожогор нэгэтэ;нн Можогоройнгоо ганса улаак
тэмээгынь ерэжэ алаба. Можогорой глгр харан гэхэдэнь,
Ганса
Можогор ни удаан бодонгуй, тэмээнэйнгээ шуыень абаба. Можогор мориёо эмээллэжэ, шуаяа абаад мордобо. Тиигээд Можогор хаанай эхи заха гы тэмээн дэ ошожо, табан улаан тэмээень шуаараа улаан халзан болгобо. Тиигээд хаанай адуу-шанда ошоод:
— Минни табан улаан халзан тэмээн танай рэгтэ ябана угы ха г? — гэжэ асууба.
— Ямар шинии табан улаан халзан тэмээн ябадаг юм? — гэжэ хаанай адуушан Можргорые улдэбэ.
Хаан баабайда Можогор дахин ерэбэ. Хаан баабайнда орожо, Можогор худал нэниие хрэжэ ехэ хухюулбэ ха.
— Минии табан улаан халзан тэмээн танай рэгтэ оро-оор унн болоо. Танай адуушан угэнэ угыл, ямар бузар зудэр юм гээшэб. Энэ олон тэмээтэй аад, минии табан улаан тэмээё дараха гэбэл.
Халзан хаан баабай:
— Табан улаан халзан тэмээн байбал угэгты, — гэжэ за-хнрба.
Харахадань табан улаан тэмээниинь байба. Можогор табан улаан тэмээгээ туужа ехэ хухюутэй ерэбэ. Долоон Хожогор Можогороо ерэжэ асууба:
— Ши энэ табан улаан тэмээ хаанааа асарбаш?
— хээн тэмээнэй шуан ехэ унэтэй боложо, нэгэ хээн тэмээнэй шуанда табан улаан тэмээ угэбэл.,
Долоон Хожогор тэрэ нинд нэгэ нэгэ тэмээндээ- алаба. глгр бодожо, тэмээнэйнгээ шуа абаад, хаанай уруу гэшхэлбэ. Хаанайда ошожо: "Нэгэ тэмээнэймни шуа абажа, табан улаан тэмээ гыт", — гэжэ хаанда сохюулаад бусаба.
Бусажа ерээд, долоон Хожогор Можогоройнгоо паМгыень алаха гэлсэбэ. Тэрэ дэшэнд долоон Хожогор ерэжэ, Можогоройнгоо амгыень алаад, гэртэнь тушуулээд ябашаба. Можогорой газаа гарахадань, памганиинь хэшд хэбтэбэ. Можогор унн удаан бодонгуй, гоё айханаар хубсалуулжа, нэгэ дошхон тэмээндэ унуулаад, р нэгэ тэмээ унажа, хаанай уруу мордобо.
Хаанай ордоной захада ошоходонь, хаанай хоёр нохой дошхон тэмээень ргжэ, амгыень унагаажа, р Можогор уналсаба. Тиихэдэнь хун зон ехээр сугларжа, Можогор арай гэжэ мэдээ орожо хаанай уруу ошобо.
— Зай, хаан баабай, хоёр толгой боложо хун болооор хани нхэр асаржа мрглхэ хсэлэнтэй ерээн аад лэ, иимэ оол болобо.
Хаан ехээр мэгдэжэ хэлэбэ:
— Хун зондо б дуулгаарай, хариин хаан дуулаа хадаа эшхэбтэр болохо. Би гурбан басагадтайб, нэгэ басагаяа ухэб.
Хаан баабай- басагаяа олон адуу малтайн хргэжэ гэбэ.
Долоон Хожогор хараад, дахин Можогоройдо ерэжэ, Ш гайхажа тагнаба. Долоон Хожогор Можогорые алаха гэжэ шии. дэбэ. Ехэ пайн хайрсаг бэлдэжэ хээд,
хайрсагта хээд, упа уруу тлхижэ орхибо.
Упанда урдажа ябахадань, нэгэ хаанай адуушан бгтэр убгэн тэрэ хайрсагые гаргаба. Гаргаад узэхэдэнь, Можогор гаража ерэбэ. Можогор адуушанда ехэ баярые хргэжэ, хонн-дыень туулсаад хаанайда ерэбэ. Долоон Хожогор харажар-хёод, Можогоройдо дахин ерэбэ.
— Бидэ шамайе упа уруу тлхеэ эмди, хаанааа гаража ерэбэш?;
— Уанай хаан гээшэ аргагуй баян ха юм, ямар ехэ туа
хргэжэ намайгаа урдахуулба гээшэбтэ, — гэбэ.
Долоон Хожогор ехээр гайхажа — Намайе, намайе урда-
хуулыш, — гэбэд.
Тиихэдэнь Можогор хэлэбэ:
— Таанад вэд хайрсагаа хэгты, би урадхуулхыень
мэдэхэб.
Долоон Хожогор глгр нэгэ нэгэ хайрсаг асарба. Можогор бултыень хадаад урадхуулба.
Тэрэзнпээ хойшо Можогор дайсанаа даража, жаргажа
ууба.
41. АРГАШХАН ХШЭХЭН ХОЕР
Урай, урай Аргашхан Хушэхэи хоёр, ябажа ябана. Аргашханиинь сэсэн аад ла
хушэбэй. Хушэхэниинь хуштэйд лэ тэнэг. Аргашханиинь аргал аргалапаар арбан тэргэ хэнэ. Хушэхэниин хушэл-хушэлиээр гансахан тэргэ хэнэ.
Хушэхэниин Аргашхандаа ерээд, арбан тэргээнь хараад, хардаа унаад, арбан тэргээн бала дэбпэшхэнэ. Тиихэлээрэн Аргашханиинь арбан тэргээ галдаад, арбан мэшээк х тээгээд, хэр хллд, хоёр бдэгт шбгэеэ хадхаад, хаани шагаабар доогуур ябана. Хаани долоон басагад гйгд га-сирна. I
— Аргашхан, Аргашхан, юугаа наймалаабш? — гэнэ. Аргашхан хэлэнэ:, I I Ш
— Айл нохойл, хэриимни бу ргээгты! ргээбэл, арбан мэшээк) алта торгойм адхашхат, — гэнэ. "а,"эаи-
— Арбан мэшээк алта-торгойш адхаа хадаа рбан мэшээк алта-торгоо хэжэ угэхэбди, — гэжэ ябаад гуйлдэАрмшаим урдааа" гйлдэнэ. Тиихэлээрэн АргашханBttM гэёо абаад, ухэрээ ууса рууяь х "Шlb К^ЩШЩ сиржо гйнэ. Аргашхан тэрэ памаанда Щ лта. адхатьхана газарта. "Айл нохойл харыт! АрбанШ "П торгойм х уйгааг болгошхоболта".-гэнэ gg* Щ долоон басаган Аргашханда арбан мэшээк | |
""Арбан мэшээк алта-торго(ВШИ ЛИ ерээд, байхадан, Хушэхэи ерээд: "Хайшан цд шээк алта-торго асараабши?" В^на ^ Щ абаад> хаани — Арбан тэргээ галдаад, ароан щ хэн абахаб,
шагаабар доогуур ябааам. Ароан щ ябаапам. Тиихэдэм арбан мэшээк алта-торго хэн у шш
fe"
хаани басагад гуйжэ гасирээд, "бидэ абахабди, бидэ абахаб-ди" гээд, хеенм абаад, арбан мэшээк алта-торго хэжэ г эн,
Хушэхэн тэрээниинь дуулаад, гэртээ ошоод, гансахан тэргээ бала дэбээд, галдаад, нэгэ мэшээк соогоо хээд, ээм дээрээ ургеед, хаани шагаабар доогуур ябана: "Нэгэ мэшээк х хэн абахаб, нэгэ мэшээк алта-торго хэн хэ ааб?" — гэнэ.