Гронкі гневу
Шрифт:
Усе пырхнулі ад смеху. Адзін — сухенькі стары з маршчыністым тварам — ляпнуў сябе па калене.
— Усё гаворыць і гаворыць, — сказаў ён. — А людзям гэта даспадобы — слухаюць.
— Ён жа ж прапаведнікам быў, — сказаў Том. — Ці гаварыў ён вам?
— А як жа — гаварыў.
Кейсі шырока ўсміхнуўся.
— Дык вось, — зноў загаварыў ён, — пачаў я ў сім-тым разбірацца. Розныя людзі ў турму трапляюць — хто за п'янства, хто за крадзеж, апошніх пераважная большасць. І крадуць галоўным чынам тое, без чаго нельга абысціся, а дастаць іншым спосабам яны не могуць. Разумееш?
— Не, —
— Усе яны, па сутнасці, добрыя людзі. А што іх падбіла на злачынства? Нястача. І я пачаў разумець — усё зло ў нястачы. Але да канца яснасці ў мяне не было. І вось аднаго дня даюць нам перакіслыя бабы. Адзін падняў крык, а што толку? Крычыць-надрываецца. Дзяжурны зазірнуў у камеру і пайшоў. Тады другі пачынае крычаць. І тут мы ўжо ўсе падхапілі хорам, цягнем адну ноту, і, паверыш, сцены камеры, здавалася, раздаліся і вось-вось абваляцца ад нашага крыку. Бог ты мой, што тут усчалося! Наглядчыкі забегалі, замітусіліся і, як міленькія, прынеслі другую яду. Цяпер разумееш?
— Не, — адказаў Том.
Кейсі падпёр падбародак далонямі.
— Можа, я не магу табе ўтлумачыць, — сказаў ён. — Можа, табе самому трэба да гэтага дайсці. А дзе кепка твая?
— Пайшоў без яе.
— Сястра твая як?
— А! Растаўсцела, як карова. Ручаюся, двайнят народзіць. Жывот сама раз на колы ставіць. Усё яго рукамі падтрымлівае. А ты мне так і не растлумачыў, што тут такое адбываецца.
Сухенькі стары сказаў:
— Мы бастуем. У нас тут забастоўка.
— Канешне, пяць цэнтаў за скрыню малавата, але пракарміцца ўсё ж неяк можна.
— Пяць цэнтаў? — здзівіўся стары. — Пяць цэнтаў! Вам пяць цэнтаў плацяць?
— Пяць. Сёння мы паўтара даляра зарабілі.
У палатцы запанавала напружаная цішыня. Кейсі доўга моўчкі глядзеў праз уваходны праём палаткі.
— Слухай, Том, — нарэшце сказаў ён. — Мы прыехалі сюды працаваць. Нам паабяцалі пяць цэнтаў. Народу сабралася процьма. Прыходзім у сад, а нам кажуць: два з паловай цэнты. На гэта і адзін не пракормішся, а калі ў цябе дзеці… Мы адмовіліся. Нас выгналі. І тут наляцела цэлая зграя палісменаў. А цяпер вам плацяць па пяць. Калі разгоняць забастоўшчыкаў, думаеш, вам так і будуць па пяць цэнтаў плаціць?
— Адкуль я ведаю, — адказаў Том. — Пакуль што плацяць.
— Слухай. Мы хацелі спыніцца ўсе ў адным месцы, а нас разагналі, як свіней, у розныя бакі. Шмат каго добра пабілі. Як свіней, нас гналі. А вас, як свіней, загналі ў вароты. Мы доўга не пратрымаемся. Некаторыя два ўжо дні нічога ў роце не мелі. Ты сёння назад пойдзеш?
— Хачу сёння.
— Дык вось што… раскажы там людзям пра ўсё, Том. Растлумач ім, што яны мораць нас голадам, а сабе нож у спіну ўсаджваюць. Ясней яснага — як толькі з намі расправяцца, вам тут жа да двух з паловай збавяць.
— Паспрабую, раскажу, — сказаў Том. — Толькі як гэта зрабіць, не ведаю. Ніколі такой аховы не бачыў, усе ўзброеныя. Пэўна, і гаварыць між сабою не дазваляюць. Усе моўчкі міма праходзяць. Вочы долу і хоць бы «дзень добры» сказалі.
— А ты, Том, паспрабуй. Ледзь толькі мы пойдзем адсюль, плату адразу зрэжуць напалову. Ты ж сам ведаеш, што
— Ну, паспрабую як-небудзь ім усё растлумачыць.
— А маці як твая?
— А так, нічога. Вельмі ўжо ёй спадабаўся ўрадавы лагер. Душавыя, вада гарачая…
— Ага, я чуў пра гэта.
— Добра было там. Толькі вось працы мы не знайшлі. Мусілі паехаць.
— Хацеў бы я пабыць у такім лагеры, — сказаў Кейсі. — Глянуць, як там і што. Палісмены туды, я чуў, носа не паказваюць.
— Людзі там самі сабе палісмены.
Кейсі здзіўлена падняў на Тома вочы.
— А непарадкі былі? Ну там бойкі, крадзеж, п'янства?
— Не, не было.
— Ну, а калі хто паводзіць сябе блага? Што ў такіх выпадках робяць?
— З лагера выганяюць.
— А часта такое здаралася?
— Не. Мы там месяц пражылі, а ўсяго адзін выпадак быў.
Вочы ў Кейсі заблішчалі. Ён павярнуўся да астатніх мужчын, што сядзелі ў палатцы.
— Во, бачыце? — усклікнуў ён. — Што я вам казаў? Палісмены не столькі непарадкі спыняюць, колькі самі іх разводзяць. Дык слухай, Том, паспрабуй з людзьмі пагаварыць, няхай яны таксама забастуюць. Гэта можна было б зрабіць дні праз два. Персікі ўсе паспелі. Растлумач ім.
— Не забастуюць, — сказаў Том. — Пяць манет атрымліваюць, а ўсё астатняе іх не хвалюе.
— Але ж як толькі гаспадару не патрэбны будуць штрэйкбрэхеры, плаціць ім па пяць цэнтаў не будуць.
— Я не ўпэўнены, што да іх гэта дойдзе. Пяць цэнтаў ім даюць, і больш яны ведаць нічога не хочуць.
— А ты ўсё ж паспрабуй.
— Бацька на гэта не пойдзе, — сказаў Том. — Я яго ведаю. Скажа, не яго справа.
— Яно так, — паныла пагадзіўся Кейсі. — Гэтак, бадай што, і зробіць. Спярша яму трэба, відаць, на сваёй шкуры ўсё зведаць.
— Мы галадалі. А сёння елі мяса на вячэру — трохі, але паелі. Бацька, думаеш, дзеля другіх ад мяса адмовіцца? Маці, думаеш, заморыць даччыно дзіця толькі таму, што за варотамі нехта там горла дзярэ?
Кейсі тужліва сказаў:
— Так хочацца, каб людзі зразумелі. Каб яны зразумелі, што забяспечыць сябе мясам можна толькі так… А, чорт! Падчас такая бярэ мяне стома… Страшэнная стома. Быў з намі ў камеры чалавек адзін. Пры мне яго пасадзілі. Усё хацеў саюз стварыць. У адным месцы ўдалося. Ды неўзабаве наляцелі малойчыкі з «Камітэта пільнасці». І ведаеш, што было? Тыя самыя людзі, якім ён хацеў памагчы, адштурхнулі яго. Не пажадалі знацца з ім. Баяліся паказацца разам з ім. «Ідзі ад нас, — сказалі. — З табой бяды не абярэшся». У турме ён моцна перажываў. А неяк раз кажа: «Не так ужо і кепска, калі гісторыю ведаць. Вазьмі французскую рэвалюцыю — усім, хто яе задумаў, галовы паадсякалі. І так заўсёды было, — кажа. — Зусім натуральна — як дождж з хмарнага неба. Але ж не дзеля забавы ўсё гэта робіш — іначай не можаш. Такая ўжо ў цябе натура. Вось Джордж Вашынгтон. Арганізаваў рэвалюцыю, а пасля ўся сволач на яго апалчылася. І з Лінкальнам тое самае — смерцю яму пагражалі. Натуральна, як дождж».