Гронкі гневу

Стейнбек Джон Эрнст

Бацька сказаў:

— Том, нам трэба ведаць праўду. Думаеш, ты забіў яго?

— Не магу сказаць. Цёмна было. І тут мяне нехта ўдарыў. Не ведаю. Хоць бы забіў. Хоць бы забіў я гэту сволач.

— Том! — павысіла голас маці. — Не гавары так.

З вуліцы пачуўся шум матораў — па ёй праязджалі машыны, іх было шмат. Бацька ступіў да акна, глянуў на вуліцу.

— Цэлая процьма новых прыбыла, — паведаміў ён.

— Забастоўку, відаць, задушылі, — сказаў Том. — Цяпер плаціць вам будуць па два цэнты з паловай.

— Гэта ж хоць бягом бегай, на ежу не заробіш.

— Зразумела, —

сказаў Том. — Ападкі ешце. Усё ж трохі падтрымае.

Маці перавярнула блін на патэльні і памяшала каву.

— Слухайце, што я скажу, — прамовіла яна. — Сёння я куплю ў краме кукурузнай мукі, будзем мамалыгу есці. А як толькі заробім на бензін, адразу паедзем адсюль. Тут месца нядобрае. А Тома я аднаго не адпушчу. Вось так, панове.

— Не, ма, так нельга. Я ж кажу табе — са мной вам цяпер небяспечна.

Маці рашуча ўзняла падбародак:

— Вось так і зробім. А цяпер ідзіце ешце і — на працу. Я толькі посуд памыю і таксама прыйду. Трэба ж нешта зарабіць.

Бліны былі такія гарачыя, што апякалі рот. Яны хуценька праглынулі каву і налілі яшчэ па кубку.

Дзядзька Джон пакруціў галавою над самай талеркай.

— Відаць, нам так проста не выбрацца адгэтуль. Няйначай, праз мае грахі.

— Сціхні! — крыкнуў бацька. — Няма часу важдацца з тваімі грахамі. Пайшлі. Пара ўжо за працу брацца. Вы, малыя, нам падможаце. Маці правільна кажа. Трэба хутчэй выбірацца адсюль.

Калі яны пайшлі, маці паднесла Тому талерку і кубак.

— Ты пад'еў бы.

— Не магу, ма. Так усё баліць, што не змагу жаваць.

— А ты паспрабуй.

— Не, не магу, ма.

Яна прысела да яго на край матраца.

— Ты павінен мне ўсё расказаць. Я хачу зразумець, як усё было. Хачу ва ўсім разабрацца. Што Кейсі такога зрабіў? За што яго забілі?

— Ён проста стаяў у святле ліхтароў.

— Што ён гаварыў? Ты можаш прыпомніць?

— Вядома, магу. Кейсі сказаў: «Вы не маеце права марыць людзей голадам». Тады той таўстун абазваў яго чырвонай сволаччу. А Кейсі сказаў: «Вы не ведаеце, што творыце». І тут гэты малойчык з усяе сілы ўдарыў яго.

Маці апусціла вочы. Яна сціснула рукі.

— Так і сказаў: «Вы не ведаеце, што творыце»?

— Ну так!

Маці сказала:

— Вось каб наша бабка гэта пачула.

— Ма… усё зрабілася неяк само сабой, ну нібыта як дыхаеш. Я і падумаць не паспеў.

— Ну што цяпер зробіш. Шкада, што гэта здарылася. Шкада, што ты там апынуўся. Але ж іначай ты не мог. Я не бачу за табой віны. — Яна падышла да печкі і памачыла анучку ў вадзе, што грэлася ў кацялку. — На, вазьмі. Прыкладзі да твару.

Том прыклаў гарачую анучку да шчакі і носа і паморшчыўся ад болю.

— Я ноччу пайду, ма. Я не хачу, каб вы праз мяне пацярпелі.

Маці зазлавала:

— Том! Шмат чаго я, можа, і не разумею, але ад таго, што ты нас пакінеш, лягчэй нам не стане. Гэта нас зусім даканае. — І крыху спакайней працягвала: — Быў час — жылі мы на сваёй зямлі, і ўсё ішло сваім парадкам. Старыя паміралі, нараджаліся дзеці, і ўсе мы жылі разам, адной сям'ёй. Усё было зразумела і проста. А цяпер нічога не зразумела, нічога

не проста. Цяпер усё перакруцілася. Эл затужыў, кудысьці імкнецца — хоча адбіцца ад нас. Дзядзька Джон нехаця цягнецца з намі. Бацька страціў сваё месца. Цяпер ён ужо не галоўны ў сям'і. Сям'я наша бурыцца, Том. Яе больш няма. А Разашарна… — Маці абвяла позіркам пакой і ўбачыла шырока расплюшчаныя вочы дачкі. — У яе народзіцца дзіця, а сям'і не будзе. Ну, не ведаю… Я стараюся хоць як-небудзь дух яе падняць. Уінфілд… што з яго выйдзе? Хутка зусім здзічэе, і Руці таксама… растуць, як звераняты. У каго мне апірышча шукаць? Не пакідай нас, Том. Застанься, памажы.

— Добра, — стомлена прамовіў Том. — Добра. Хоць і нельга мне, я ведаю.

Маці вярнулася да печкі, памыла ў тазе алавяныя талеркі і выцерла іх.

— Ты ноччу не спаў.

— Не.

— Дык паспі. Адзежа твая, я бачу, мокрая. Зараз павешу падсушыць каля печкі. — Маці ўсё зрабіла, прыбрала. — Ну цяпер я пайду. Абіраць буду. Разашарна, калі хто прыйдзе — Том захварэў, чуеш? Нікога не пускай. Чуеш? — Ружа Сарона кіўнула галавой. — Мы апоўдні вернемся. Ты паспі, Том. Магчыма, вечарам мы адсюль паедзем. — Маці паспешліва падышла да яго. — Том, ты не ўцячэш?

— Не, ма.

— Далібог? Не пойдзеш ад нас?

— Не, ма, я тут буду.

— Ну добра. Дык не забудзься, Разашарна. — Маці выйшла і шчыльна зачыніла за сабою дзверы.

Том ляжаў, не варушыўся, і раптам сон, нібы хваляй, падняў яго да той мяжы, за якой гасне свядомасць, паволі апусціў і зноў падняў.

— Том! Том!

— Га? Што? — Том прачнуўся, як ад штуршка. Ён скіраваў позірк на Ружу Сарона. Вочы яе гарэлі абурэннем.

— Ты забіў чалавека?

— Забіў. Не крычы! Хочаш, каб пачулі?

— Няхай чуюць! — крыкнула яна. — Тая жанчына мне ўсё сказала. Яна расказала, што бывае за грахі. Хіба ж дзіця здаровае народзіцца? Коні пайшоў ад мяне, ежы мне патрэбнай не даюць. Малака няма. — Яна істэрычна залямантавала: — А цяпер ты яшчэ чалавека забіў! Ці ж цяпер народзіцца здаровае дзіця? Я ведаю… яно будзе вырадкам… вырадкам! Я на танцулькі не хадзіла!

Том падняўся з матраца.

— Ціха! — сказаў ён. — Людзі пачуюць, збягуцца.

— Ну і няхай! Дзіця будзе вырадкам. У абнімку я ніколі не танцавала.

Том падышоў да Ружы Сарона.

— Сціхні.

— Не падыходзь да мяне. Ты ўжо не першага чалавека забіў. — Твар у Ружы Сарона пабарвавеў, словы яна вымаўляла невыразна. — Бачыць цябе не магу. — Яна ўкрыла галаву коўдрай.

Том пачуў задышлівыя, сутаргавыя рыданні. Ён закусіў ніжнюю губу і ўтаропіўся ў падлогу. Потым падышоў да бацькавага матраца. Пад матрацам з краю ляжала вінтоўка — доўгі цяжкі вінчэстэр трыццаць восьмага калібру з рычаговым затворам. Том узяў яго, адцягнуў затвор, каб праверыць, ці ёсць патрон у патронніку, паглядзеў, ці стаіць курок на засцерагальніку, і вярнуўся на сваё месца. Вінтоўку ён паклаў на падлогу каля свайго матраца прыкладам да ўзгалоўя. Ружа Сарона цяпер ціха ўсхліпвала. Том лёг, накрыўся коўдрай, закрыў ёю свой разбіты твар, пакінуўшы маленькую шчылінку, каб дыхаць. Ён уздыхнуў: