Гронкі гневу
Шрифт:
Дзед усё яшчэ быў намінальным галавой сям'і, але ўлады ўжо не меў. Становішча, якое ён займаў, было ганаровым, асвячоным звычаем. Аднак права на першае слова, незалежна ад таго, якое глупства ён можа сказаць, у яго засталося. І мужчыны, што сядзелі на кукішках, і жанчыны, што стаялі ззаду, чакалі яго слова.
— Усё правільна, — сказаў ён. — Я быў такі ж шчанюк, як ты, бегаў, задраўшы хвост, але ад справы ніколі не адвільваў. Ты робішся дарослым. — Заключныя словы прагучалі як блаславенне, і Эл паружавеў ад задавальнення.
Бацька сказаў:
— Гучыць
Том сказаў:
— Я крыху разбіраюся. Вадзіў грузавік у Макалестары. Эл правільна зрабіў. Усё як трэба. — Цяпер ужо Эл зусім расчырванеўся ад пахвалы. Том гаварыў далей: — І вось што я хацеў яшчэ сказаць… ну, прапаведнік… ён просіцца з намі. — Том змоўк. Яго словы дайшлі да людзей, што сядзелі і стаялі, але яны сустрэлі іх маўчаннем. — Ён чалавек добры, — дадаў Том. — Мы даўно яго ведаем. Іншы раз загаворваецца, але словы яго разумныя. — І ён пакінуў гэтае пытанне на вырашэнне сям'і.
Святло паступова ўбывала. Маці адышла ад групы і зайшла ў дом, з якога неўзабаве пачулася, як бразнулі дзверцы пліты. Праз момант яна вярнулася да рады, паглыбленай у роздум.
— Тут усяляк можна вырашыць, — сказаў дзед. — Некаторыя думаюць, што прапаведнікі могуць наклікаць бяду.
Том сказаў:
— Ён кажа, што ўжо больш не прапаведуе.
Дзед памахаў рукой:
— Хто ўжо быў прапаведнікам, той прапаведнікам і застанецца. Ад гэтага нічым не адгародзішся. Некаторыя лічаць за гонар трымаць сабе прапаведніка. Калі хто памрэ, прапаведнік пахавае. Вяселле, своечасовае ці запозненае, — прапаведнік тут як тут. Дзіця народзіцца — хрысціцель у вас пад дахам. Я заўсёды казаў: прапаведнікі ёсць розныя. Да іх з разборам падыходзіць трэба. Гэты мне даспадобы. Ён без гонару.
Бацька ўваткнуў пруток у пыл і, пакручваючы яго між пальцаў, вырыў у пыле ямку.
— Тут не ў тым справа, добры ён ці дрэнны, а прынясе ўдачу ці няшчасце, — сказаў ён. — Трэба ўсё добра разлічыць. Радасці мала. Зараз паглядзім. Дзед з бабкай — двое. Я, Джон і маці — пяцёра. Ной, Том і Эл — восем. Разашарна з Коні — дзесяць. Руці з Уінфілдам — дванаццаць. А яшчэ сабак трэба ўзяць, як іх тут пакінеш? Сабакі добрыя, прыстрэліць рука не паднімецца, а аддаць няма каму. Усяго чатырнаццаць.
— Гэта не лічачы курэй, якія яшчэ засталіся, і дзвюх свіней, — уставіў Ной.
— Свіней засолім на дарогу, — сказаў бацька. — Без мяса не паедзеш. Павязём саланіну ў бачурках. Вось і не ведаю, куды ж мы ўсіх пасадзім, а тут яшчэ прапаведнік. І ці зможам мы пракарміць лішні рот. — Не павярнуўшы галавы, ён запытаўся: — Як ты думаеш, маці?
Тая адкашлялася і цвёрда сказала:
— Хіба справа ў тым — ці зможам? Вось ці захочам? Змагчы мы нічога не зможам — да Каліфорніі нават не даедзем ці куды. А калі добра захочам, дык так і зробім. І калі ўжо на тое пайшло, дык нашы сем'і даўно ўжо жывуць у гэтых краях, але я не чула яшчэ, каб хто-небудзь з Джоўдаў або Хэзлітаў адмаўляўся накарміць, прытуліць ці падвезці чалавека, калі ён просіць. Сярод Джоўдаў
Бацька перабіў:
— А калі месца няма? — Выкруціўшы шыю, ён глянуў на яе, і яму зрабілася сорамна. Яму стала сорамна ад яе слоў. — Ну праўда ж, а калі месца не хопіць у грузавіку, што тады?
— Месца і так не хапае, — адрэзала маці. — Месца ёсць толькі шасцярым, а нас дванаццаць. Адным больш ці менш — невялікая розніца. Моцны, здаровы мужчына ніколі не будзе абузай. І другі раз, калі так здарыцца, што ў нас будуць дзве свінні і больш за сто даляраў грошай і мы задумаемся, ці зможам пракарміць чалавека… — Яна не дагаварыла, і бацька адвярнуўся ад яе, пакрыўджаны такой праборкай.
Умяшалася бабка:
— З прапаведнікам нам будзе лепш. Сёння раніцай ён добрую малітву прачытаў.
Бацька пераводзіў позірк з аднаго твару на другі, шукаючы прыкмет расколу, і нарэшце сказаў:
— Можа, пойдзеш, Томі, паклічаш яго. Калі ўжо ён едзе з намі, яго месца тут.
Том падняўся з кукішак і пайшоў да дома, на хаду клічучы:
— Кейсі! Гэй, Кейсі!
З-за дома пачуўся прыглушаны голас. Том завярнуў за вугал і ўбачыў прапаведніка, які сядзеў на зямлі, прыхінуўшыся спінай да сцяны, і глядзеў на вячэрнюю зорку, што мігцела на бязважкім небе.
— Ты клікаў мяне? — запытаўся Кейсі.
— Цябе. Мы вырашылі: раз ты едзеш з намі, дык мусіш з намі і быць — паможаш усё абдумаць.
Кейсі падняўся на ногі. Ён ведаў, што такое сямейная рада, і зразумеў, што яго прынялі ў сям'ю. Становішча, якое ён цяпер заняў, было высокае, бо, калі ён падышоў, дзядзька Джон адсунуўся ўбок, аслабаніўшы яму месца паміж сабой і братам. Кейсі па прыкладу астатніх мужчын таксама сеў на кукішкі тварам да дзеда, які засядаў, як на троне, на падножцы грузавіка.
Маці зноў пайшла ў дом. Пачуўся ляск металічнай крышкі ліхтара, і ў цёмнай кухні ўспыхнула жаўтаватае святло. Калі яна падняла накрыўку вялікага рондаля, з дзвярэй патыхнула вараным мясам і бацвіннем. Усе чакалі, калі маці выйдзе на цёмны двор, бо сярод гэтай купкі людзей яе голас многа што значыў.
— Трэба абдумаць, калі нам ехаць, — сказаў бацька. — Чым хутчэй, тым лепш. Засталося забіць свіней, засаліць мяса і ўпакавацца. Чым хутчэй усё зробім, тым лепш.
— Калі энергічна ўзяцца за справу, дык заўтра ўсё будзе гатова і паслязаўтра, як развіднее, можна выпраўляцца, — падтрымаў бацьку Ной.
Дзядзька Джон запярэчыў:
— Днём, у гарачыню, мяса не астыне. Што з цёплай свежанінай рабіць будзем?
— Тады зоймемся гэтым сёння. За ноч астыне. Крышачку ж астыне. Павячэраем і зарэжам. Соль у нас ёсць?
Маці адказала:
— Ёсць. Солі многа. Дзве добрыя бочачкі.
— Тады так і зробім, — сказаў Том.
Дзед заёрзаў на падножцы, намагаючыся падняцца.
— Зусім сцямнела, — сказаў ён. — Есці хочацца. Вось прыеду ў Каліфорнію, увесь час буду хадзіць з вялізнай гронкай вінаграду ў руцэ і — у рот, і — у рот, далібог! — Нарэшце ён падняўся; паўставалі і ўсе астатнія мужчыны.