Ки?и биирдэ олорор

Данилов Софрон Петрович

– Кыаллыма, кэпсээ. Суонда, кэл, итиитэ киллэр.

Валерий сблээбэккэ кхсн этиттэ эрэ, таыгар онтун биллэрбэтэ.

– Соругум снньэ итинник. Оттон ымпыгын-чымпыгын билиитэ бэйэм да билбэппин.

– Онно дьоут элбэх дуо?

– Бааллар.

– Ол кии эрэнэр дьонноро буолуо дуо?

– Билбит суох.

– Билбэккин… уонна баран иэин, – оонньор аа-дьуо тииин быыынан сыыйан саарда. – Чыкааа акаарылар олороллоро буолуо дии саныыгын дуо? Онно сылдьар буулдьа ардаын ортотунан сэриигэ киирэрдэээр ордук кутталлааын

йдгн дуо?

– Эйиэхэ барыта сатаммат: “билэр” эмиэ сатаммат, “билбэт” эмиэ сатаммат, – Валерий чааскытын тыастаахтык халбарыччы аста. – йдтрбн да, баран истэим дии. Бэйэбит быар куустан олордохпутуна, ким бииги туспутугар охсууой?

– йдх кии уоттаах чоу атын дьон илиитинэн тарыйтарар баайыта.

– Тмк кн тиийэн кэллэинэ оннук “йдхтр” абыраныахтарын билбэтим.

– Саарбаалаама: ллэриттэн матыахтара суоа. сс атын кии лтн кытта куду харбыыллар ини.

– Крлл.

Мккэн да уолун иннин ылыа суоун билэн, оонньор тохтоото. Кини т да эппитин иин, уола барар хаанын ылыммыт быыылаах.

Валерий остуолтан туруоун саныы-саныы, аата хамнаабакка олороруттан турбата. “Быааскы кэннэ оонньор биллэ хоттороохтообут. Трт да намыах, хатыыр бэйэтэ сс ордук намтаабыкка, синньээбиккэ дылы буолбут. Урут дааны ктх сирэйэ сс суптуйбут. Омурда харбыйбыта улааппыт. Арай хараа уруккутунан. сс ордук уоттаммыкка айылаах. Итии уотунан буолбатах, тымныы уотунан. Ол оннугар хата Суонда эбии соноон кскйбт. Били хомсомуоллар “кх истээх баай” диэн ыллыылларын курдук. Омос крбт кии Суонданы тойон, аабын хамначчыт дииик”. Ити санаатыттан сонньуйуох курдук буолан иэн, Валерий аата бэйэтэ бэйэтин кытта кэпсэтэрдии ботугуруурун ииттэ.

– Ыттар… Бэйэлэрэ барбаттар, кинини ыыталлар… Дьиккэрдэр…

Ааныс сгэйдээх блэни тутан иэн тохтуу тстэ:

– Ол ким?.. Бэлиэрий, ханна бараыный?..

– Дьокуускайга, – уол баарбатар да хардарда.

– Ханна да бардын, эйиэхэ наадата суох, – оонньор сгэйдээх блэни кэргэнин илиититтэн сулбу тардан ылан, дьалкылдьыппытынан остуолга бырахта. – Эр кии ханна барара-кэлэрэ дьахтар дьыалата буолбатах.

Эрин тылыгар кыаллыбакка, Ааныс уолун аттыгар кэллэ.

– Тоойуом, хаан бараыный?

– Билигин.

– Тыый! Тннэри дуо? Бачча тымныыга… Кытаатан сэрэнэн сылдьыый. Тымныйаарыгын. Ити бэйэ саыл саынньаххын кэтиминэин туох абааы баайытын кэтти? Сону эмиэ брктэ суох.

– Бассабыыктар саыл сонноох дьону сблллэр дуо, дьахтаар?! – Аргыылап оонньор сдйдэ. – Саам диэн саарар ээ…

– Дьокуускайга?.. Онно… – Ааныс тугу эрэ йд сатыырдыы оонньордоох уолун сирэйдэрин олбу-солбу кртэлээтэ итиэннэ, чугааан, уолун саннын имэрийдэ. – Онно… тукаам, балтыгын Кыычаны булан кр-иит эрэ. Суруга кэлбэтээ ыраатта. Хайдах сылдьаахтыыра буолла.

– Бу акаарыны, уолу онно уруу-хаан крс баран иэр дуо? – оонньор эбии кыбдьырынна.

– Ээх-ээх… – Валерий ийэтиттэн арахса охсоору эрэ сблэммитэ

буолла. – Чэ мин бардым. Тн ыраатта. Харааа кыыллары ааа тстэрбин сп этэ.

– Кыыллар манабыллара айан суолун устун баар буолуохтаах. Эн бэтэрээ туора суолунан бардаххына сатанар. Бэйи, Суонда эйигин буом сирдэри ааыаххар диэри тиэрдэн биэриэ. Суонда, тахсан мин аппын Бэлиэрийгэ клйэн биэр. Арыый сэниэлээх буолуо. Кини атынан бэйэ айаннаа.

Суонда Ааныс уолугар бэлэмнээбит мччктээх аын туппутунан саата суох танан таыста.

Валерийдаах оонньор туран эмиэ танан бардылар.

– чгэй сэптээх инигин? Суолга араас буолуон сп, – Аргыылап сибигинэйэн ыйытта.

– Баар… Эн Суондаын нааа хоойгор киллэрээйэин. Итинниктэри дьарыйа соус тутар ордук буолуо этэ.

– Куттаныма. Суонда – эрэл кии. Ааардас дьарыйарынан ыраатыа суоа. Аара ханна-ханна тохтуургун йдн иэр инигин?

Уол кэис гынна.

Тахсаары турдахтарына Ааныс хаастан ыаайа тутуурдаах кэллэ.

– Тукаам, бу дьэдьэннээх сгэйи ообор Кыычаа биэрээр эрэ. Дьэдьэни таптаахтыыр этэ.

– Бу дьахтары!.. – оонньор хсэн ботугураата.

– Чэ аал-аал!

– Тукаам, бука диэн сэрэнэн сылдьаарыый… Ыарыйдах…

Уол, ийэтин ситэри истибэккэ, халаны аста. Аата кини кэнниттэн таыста. Ааныс тымныы туманын ортотугар илиитэ даллайбытынан туран хаалла.

Суонда, дьиэлээх аты клйэн, уол таааын крд.

Оонньор, алаан дуу, бырастыылаан дуу, тугу эрэ ботугуруу-ботугуруу, атын тула хаама сылдьан имэрийдэ.

Валерий муоатын ылан сыараа олордо.

– Бу барахсаммын харыстаан илдьэ сылдьаахтаарыый, – диэтэ Аргыылап оонньор сыараа кэлэн уонна, тохтуу тэн баран, нрс гынан аргыый ыйытта: – Бэппэлээйэп бу диэки т кэлиээй?

– Ый кэриинэн кэлэрэ буолуо.

– Бэйи эрэ, кии чахчы эрэнэр суола быыылаах дуу, хайдах дуу?

– Эрэнэн. Мин бэйэм чааым бк эрэнэн иэбин. Оннооор Артемьевка холбоуллубута. Онуоха холоотоххо…

– Кыылларга соурууттан эбии сэрии кэлэ турар дииллэр дии.

– Буоллун! Пепеляев биир киитэ биэс кииэхэ холоонноох. Сэрии араас албаын барытын билэллэр. Бииги дьиикэй саллааттарбыт да, ол-бу бырадьаагы Коробейниковтар да курдук буолбатахтар. Итиэннэ генерал кии кэм кыайарын билэн бачча чиэски дойдуга аттаммыта чахчы. Силиэ-мутуга да ыраах курдук кэпсииллэр. Японнар, америкалар кмлллр .

– Айылааын оннук буоллун…

– Атын эрэнэрбит суох. Эрэннэххэ сатанар.

Суонда атын тэлгээ таыгар тааарда. Валерий, атын кини кэнниттэн салайан иэн, ыаайаны кыбынан олорорун йдт. Тугу эрэ ботугуруу тстэ да, ыаайаны крдьк диэки элиттэ.

– Чэ бырааай, – Валерий муоалаах илиитинэн даллах гынна.

– Кытаат, тоойуом…

Дьыбардаах салгыа хараа суол устун туман биирдэ-иккитэ ркйэн эрэ хаалла. Аргыылап оонньор аттар туйахтарын тыаа ииллибэт буолуохтарыгар диэри сэргээ тайанан турда.