Ки?и биирдэ олорор

Данилов Софрон Петрович

Валерий табах уурунан тарта. Иэдээни мчч тстм диэн холкутуйа санаабыта ити крс кини алдьархайын сааланыыта эрэ эбит. Хамсатын табаа ситэ тардылла илигинэ кэннигэр, ыраах толоон саатыгар, алта-сэттэ ыыыр аттаах кии тэбиннэрэн иэллэрэ кннэ. Ол дьон, далбаатаа-далбаатаа, тугу эрэ хаыытаалларын арааран ииллии барбакка, Валерий атын быа биэрдэ. “Ити чахчы сэрии дьоно, кыыллар”, – диэн ыгылыйда кини, муоатынан харса суох рт-рдгэр сабыы-сабыы. Суол хата ойуур иигэр киирэн абыраата. Тэйбэхтээн баран, ииллээтэ. Аттаахтар тннбэтэхтэр, эккирэтэн иэллэр эбит. Тыастара сс чугааабыттар. Соруйан анаан-минээн эккирэтэллэр быыылаах. Арааа, били нэк бэргээ сатана, уорбалаан, тыллаабыта буолуо. Валерий ата таыыр бэрдиттэн му

кыраайынан тэ сатыыр да, сири соччо хороппот, кэ млтбтэ биллэн барда. Кэлин диэки туйахтар чигдигэ хабыллар тыастара улааттар улаатан истэ. л тбэлтэлээх, тыа баранан, суол эмиэ рэх толоонугар киирдэ. Валерий толоону саардыы ортолоон эрдэинэ эккирэтээччилэр ууоргу тыаттан субу ойутан бачымахтаан таыстылар.

– Тохтоо! Тохтоо! Ытыахпыт!

Валерий кбхтэс буолбут атын тохтоло суох кымньыынан сабаата.

– Тохтоо!

Эмискэ рднэн, ойооунан суйуласпыт ыйылас тыастар ииллээттэрин кытта толоон кытыытынааы то тииттэр сиритэ ыстанан таырастылар. Валерий, ньыкыйа тээт, “буулдьалар…” диэн йдн эрдэинэ кэннигэр саалар тыастара дэлбэритэ бардылар. Сыара эмиэ тыа иигэр ньимис гынна. Ол да буоллар куотарга эрэмньи аччаата. Эккирэтээччилэр лаппа чугааатылар. Валерий ата трт уа быыытыйда, сэниэтэ суоунан кчн сатыыр. “Аныгыс ытыыларыгар бэйэбин ытыахтара биитэр ситэн тутан ылыахтара, – диэн кини ыксаата. – Тыыннаахтыы бэриниэм суоа. Син биир лрхтэрэ. Ол кэриэтин гстэн гс охтуо, аыйахтан аыйах… Биирдэстэрин эмэ сууллардахха, атыттара, баар, дьулайан эккирэтиэхтэрэ суоа… Чэ синэ биир…”

Валерий саатын харбаан ылла, бэлэмнэнэн кэннин хайыан истэ. Эккирэтээччилэр, ойуур тоойун эргийэ кттэн, кн суол трдгэр утуу-субуу кутулла тстлэр. Валерий бастакы киини, ол кии тгэр туох эрэ кытарарын, сыалыгар киллэрээт, чыыбыын тарта. Саата эстибитин йдн иннинэ били киитэ атыттан танары хойуоунна. Кини, кэнники булумахтаспыт аттары, дьоннору туулуу-туулуу, лбй утуу-субуу тлтэ тардыталаата. Суол эргийиитигэр туораан иэн эрэ тула ттнэн буулдьа сырдыргыырын биллэ. Тииттэр хаххаларыгар киирэн баран, бинтиэпкэтигэр саа обуойманы угунна, бэргээтин сэгэччи анньынан э тыынна. “Крдбкктн ыллыгыт ини…” – диэн ннээхтик ботугураата. Эккирэтэр дьон били доордоро табыллыбыт сиригэр тохтоотулар быыылаах, тыастара ииллибэт буолла. Валерий, сир ыла охсоору, муоатын рдгэр тстэ. Манай муоатынан, онтон кымньыытынан рт-рдгэр сабаата. Онуоха ата, уруккутун курдук, хардыытын тргэтэппэтэ. Хата ордук бытаарарга дылы гынна. Валерий, нууччалыы маатырылаан хсэн бардьыгынаат, кымньыытын далайан самыыга тэрэн эрдэинэ, ата итирик киилии уа-хаас байааттанаан ылла уонна србтэ србтнэн иэн суол кытыытыгар, хаарга, умса баран тстэ. Валерий, соуйбучча дуу, кбхт сытар ат самыытын иккитэ-стэ куууннарда. Туох-ханнык буолбутун ол эрэ кэнниттэн йдт быыылаах: суолу туора тардыллыбыт сыаратыттан чигдигэ ыстанна.

Ат хаас тттэн итии хаан р тыган буруолуур. Уа быттыгын анныгар хаар эмиэ рэ хараарбыт. Кырыарбыт ойооо трллэ-трллэ дьигиниир. Валерий, туруоруон баарбыттыы, ат тбтн эргилиннэри тарта уонна, кыыы буурук халлаан клгн тэрбит, умуллан эрэр мэндээркэй хараы крт, ыыктан кэбистэ. Итиэннэ, суолга ойон тахсан, иннин диэки тэбинэ турда. Ат туох-баар кн мунньунан тбтн ндтн иччитин кхсн ааттаспыттыы батыа крд. “Истээрэй…” диэбиттии, иин тгэиттэн аала сатаан иэрсийбитэ буолла да, биир да дороон айаыттан тахсыбата. Тураары гыммыттыы, тыынын былдьаан нхтээтэ уонна, аа-дьуо нуоайан, тбт хаарга батары тэн барда…

Сыаралаах ата кстбэт буолбутун эрэ кэннэ Валерий саатын сыаратыгар хаалларбытын йдт. Абатыттан кыланан ыллар да, тннн дьулайда. Икки хараын саба тэр клнн туора соттон кэбиэ-кэбиэ, тохтоло суох иннин диэки срэн истэ. Сотору суол ойооугар кыракый алаас кннэ. Анараа саахха быыкайкаан кыстык угун саа балаан лэинэн кх буруо унаарыйар. Бэттэх, суол чугаын диэки, кл баар быыылаах: слэр тоуоруспуттар.

Валерий йгэр суол устун бардахпына субу сотору ситэ баттаан ылыахтара диэн санаа кылам гынна. Соччо тугу да быаарына илигинэ атахтара бэйэлэрэ кл диэки барар ыллыгынан туораан таыстылар.

трэ-трэ уулуу турбут ынахтар сиргэнэн рэл гына тстлэр. Валерий манна тохтоон тыынын ылан эрэ баран биллэ: саынньахтаах иэрин, ол иин олус кймстбтн, тириппитин. Кини саынньаын устан элитэн иэн кэннигэр кыраа хаарга кэлбит суола дьэргэйэ сытарын крн, уолуйан, хайыан да билбэккэ турда. Ол туран уулаан бтэн ойбон аттыгар салбанан сыраана сынньылыйбыт чурумчулаах оуска хараа инэ тстэ. Крх бэтэрээ ттнэ кини оус рдгэр ыстанан таыста, муоугар эриллибит быатын лэ тарта уонна балаан кэннигэр сэндээ тииттэр быыстарыгар кстр дал диэки с орох суолунан салайан тиилэхтээн кэбистэ. Оус улгумнук ходьоолообутунан барда.

Валерий кыбыыга ыкса кэлэн, оуун быатын муоугар эрийэн баайаат, оус самыытыттан кр рдгэр ойон таыста, онтон соторутааыта скэммит окко ыстанан кэбистэ. Итиэннэ ол оту дьл хаан иирдьэ киирэн, кыракый дьлнэн таырдьаны одуулаан, бэстилиэтин угун бобо тутан кирийэн олордо.

р-тр буолбата: с аттаах кии кинини суоллаан клгэ киирдилэр. Саынньаын ылан сахсыйбахтаатылар. Суолун крдн эргичийдилэр. Биирдэстэрэ ойбону буккуйда. Онтон н тугу эрэ кэпсэтэн, ойбон тула турбахтаат, балаан диэки барар суолу ткйн кр-кр, бэттэх хаамтылар. Бука, слэригэр ойбон алларан тахсыбыт дьиэлээх кии суолун буллулар быыылаах. Аыйахта хардыылаан иэн, били ойбону буккуйбут кии дьонугар тугу эрэ эттэ, бэтэрээи суолу уонна, тннн, айан суолуттан ойбоо туораабыт ыллыгы ыйа-ыйа, тлктээх илиитэ крэнээтэ. Балааа кэлэн киирдилэр. Сотору биир намыах ууохтаах, бэргээтин кэтээр ньыппаччы ууруммут кии тахсыста: крэ паарынан тыына-тыына, сонун бобо тутан туран, тугу эрэ саарар. Кыыллар ол киини кырааа хаамтаран кр-кр ткнстлэр.

Ол турдахтарына аара хаалбыт дьонноро кэллилэр быыылаах. Биир кии сыаралаах аты муоалаан ойоолообут. Иккиэ ыыырдаах атыгар икки сыбыдах аты холбоммут. Валерий бэйэтин сыаратын биллэ.

Ампаар кэнниттэн улахан тааас сыаратын аалан биир аты онно клйдлэр уонна, от тэлгэтэн баран, били кини сыаратыттан икки киини ктн онно крдлэр. “Мин…” – дии санаата Валерий. Кыыллар эмиэ чмхтн тугу эрэ сээргэстилэр. Онтон били икки сыара, икки ыыыр аттаах кии кэлбит суолларын диэки бардылар, икки ыыыр аттаах кии айан суолунан араа тэбиннэрдилэр.

Валерий отугар умса тэн, тугу да санаабакка, нухарыйбыт курдук чочумча олордо. Онтон дьэ й-тй улам дьэкэрэн барда. Бэстилиэтин хоонньугар угунна. Кини тиийиэхтээх сирэ мантан икки кс кэриэ буолуохтаах. Билигин суолга тахсара табыллыбат. Харааа бардар ордук буолуо этэ да, манна сотору ынахтарын аата кэлиэхтэрэ баар. Дьэ кыала. Арай тоуу хаарынан барарга тиийиллэр. Чэ туох буолуой. Мантан тахсан барбыт суолун эрэ крбтллр.

От-мас клгэр ктэнэ сатыы-сатыы, Валерий кыбыы кэтэх ттнэн ойуурга таыста. Тоуу хаары оймоон, айан суолун ойоолуу араа диэки бардар баран истэ. Хаар халыа срдээх: кии ахтатыгар тиийэр. Онуоха эбии арыт кии кыайан тумнубат лаакыта иннин быа тэр, арыт ыт мунна баппат ыркыйыгар киирэн хаайтаран хаалар, арыт туруору сыырдаах дири аппа барар суолун кйэ субуллар.

Валерий, маыйа-маыйа, кн муунан иннин диэки дьулуруйа сатыыр да, кэннин хайыан крднэ, дуоннаах сири хоруппатах буолар. Кс ааарын кэриин эрэ барда эрээри, кэ ллэ быыытыйда, ийэ-хара клнэ танары саккыраата. Аччыктаата. Тугу эмэни ссэниэин туох-баар аылыга бтннтэ сыаратыгар хаалбыт. Валерий ччк рдгэр олорон сынньанна. Хаары ытыан ылан хаппыт тамаын илитиннэ. Ол олорон устунан утуктуох курдук буолан барда. Кхсгэр сыстыбыт ырбаахыта аны муус тымныынан хаарыйталаата. Кини уутун ааран илгистэн кэбистэ, нэлэккэйдэммит сонун ыга тимэхтэннэ уонна эмиэ тус араа тоуу хаары кээн ньооохтуу турда.