Ки?и биирдэ олорор

Данилов Софрон Петрович

– Туох эмэ суола баар дуо? – кнэс куолас ыйытта.

Аттан тэр тыас иилиннэ. Этэрбэстээх атах омоон суол диэки кэллэ.

– Саа суол суох.

– Ээ, оччоо барыаы, – дэстилэр саалар.

Туйахтар тыастара илин диэки чыбыраа турдулар. Сотору атын аттаах кии кэлэн ааста. “Били хаалбыт Еремалара буоллаа”.

Валерий тымныы сиэинэн кырыарбыт кыламанын туора соттон кэбистэ, дириник эирийтэлээн э тыыммахтаата уонна, атын сн имэрийэ-имэрийэ, сиэлин силэйэн, сылаас моонньугар сирэйинэн саба тстэ. Ол курдук турбахтаан тыын ылан баран, сыаратыттан от аалан атын хабыалатта. Онтон, улахан суолга киллэрэн араа хайыыннараат, муоатынан

быа биэрдэ.

Соуруулуу илин тииттэр быыстарынан кыыы кн кытара дьэлтэйэн тахсыыта Валерий улахан айан суолуттан туораата. Туораабыт суолунан трнэн тыынар тыыннаах сылдьыбатах, бтэйэ оон хаалбыт. “чгэй эбит, – Валерий рэ крд. – Оонньордоох бэйэлэрэ эрэ бгэн олордохторо”. р гыммата, от рэх снньгэр сыстыбыт кыракый чоолох алааска айаннатан сирилэтэн кэллэ. Ууоргу тыа саатыгар турар туруору балааа чугааан иэн хайдах эрэ дьиибэргии крд. Балаан лэиттэн буруо тахсыбат. Далга с-ас чинчитэ биллибэт. Тэлгээ хаара крдьллбэтээ ырааппыт.

Валерий, атын кнтн сэргээ эрийэ бырааат, балааа барда. Ааны аспытыгар халан хаахынас тыаа иччитэх то дьиэ тгээр тиийэ эсилиннэ. Валерий ааны ыыктан кэбистэ, тула крннэ. Оонньордоох кыстаан иэннэр сэрииттэн дьаадьыйан кстхтр. Кыс мастара турар. Кыбыыга от тобоо кстр. “Туй-сиэ! Ичигэскэ сынньана тм диэбитим бу баар!” Валерий кыыйан сиргэ силлээтэ. Утуйбатаа иккис тнэ. Кыратык нуктаан ыллаына сатаныыы. Ата дааны илииннээ. Билигин, бачча крлр кнс, айанныыра табыллыбат. Киээ хараа буолуор диэри манна тохтууругар тиийэр. Итинник санаат, Валерий атын дьиэ клгэр, тилийэ хотон аанын чугаыгар тартарда. Булгуппата, хомуутун, сэдиэлкэтин быаларын эрэ холкутатта. Туох билэр, баар, эмискэччи тэбиннэрэр кыалата тириээ…

Хаыапка сыаратын дьааыгын ааат: “Оо, оонньор барахсаны!” – диэн рэн саа аллайда. Бу аы-л: лэппиэскэни, алаадьыны, арыыны, эти – ийэтэ укпут буолуохтаах этэ да, тоо эрэ ийэтин ахтыбата, аатыгар махтанна.

Мас ктн киллэрэн, кмлг кдчч отунна. Чаанньыгын оргута уурда. Бэйэтэ уокка сыламнаан, халтаалара силбээллэрин кыатана сатыы олордо. Кэнникинэн нухарыйан барда. Оохтон кыыл чох ыстанан ытыын кхсн аыппытыттан уугунна. Чэйэ оргуйан крэ паарынан аыластаабыт. Сылыта уурбут алаадьыта, буспут этэ онон-манан кэриэртэлээбиттэр. Чэй куттунан ааан барда. Куруускаттан хойуу чэйи омурдан иэн: “Били дьэдьэннээх сгэйи ылбаккабын, сыараа сытыа этэ буоллаа”, – диэн кэмсинэ санаата. Тотон, ирэн-хорон таырдьа таыста. Кыбыыттан от ктн аалан атыгар биэрдэ. Анньыыга маарынныыры крдн булбата, инньэ гынан эргэ туос ыаайалары, былыргы йэтинээи мас кэлиини булан киллэрэн холумтаа кэккэлэтэн хаар уулаата: барарыгар атын уулатаары. Итиэннэ аанын хатанан, саатын кыбынан оох иннигэр мас адарайга сытта. Сытта да тбт туймааран барда… Ол туймаархай уутун быыынан: “Кыыллар кэллэхтэринэ, ааммын аспакка эрэ, хотонунан аппар ыстаныам”, – дии санаан аарда.

Киээ хараарыыта эмиэ айаа турунна. Иккилии кс кэриэ бара-бара, атын хаптарда. Бэйэтэ эмиэ то буспут этинэн, алаадьытын тобоунан ссэннэ, хаары уобалаан тамаын илитинэ истэ. Аара сыккырыыр тыыннааы крсбэтэ. Арай айанын тухары тйрэ томут иччитэх хара тыа суолу кыарыйа хараа истиэнэ буолан субуллар. Хаан эмэ от рэхтэр толоонноругар, алаастар сыыыларыгар киирдэинэ эрэ икки тт арыый кэии тэн ылар.

Тн быа тугу да крсбэккэ айаннаан, Валерий устунан холкутуйан барда. Бээээ тн ыгылыйбыта ааан хаалла, ханна эрэ дьоннор бааллар, кыргыаллар эин диэн кии соччо итээйиэ да суоун курдук буолла. Кэннэ, иннэ, тулата бтннтэ кураанах, иччитэх. Ыбылы тоон хайыта

барар сиртэн, дэлбэритэ ыстанар мутуктан ураты туох да дороон ииллибэт. Им-ньим. Онон Валерий наылыйа быыытыйда. Онуоха эбии иллэрээ тнтэн булгутуллубакка айаннаабыт ата сылайбыта билиннэ.

Валерий тн э лаппа ааспытын кэннэ суол кытыытыгар турар иччитэх тхх тохтоон, бэйэтэ чэйдээн, атын сынньатан ааарга быаарынна. Сэрии буолан, суол атта иччитэхсийбитэ эмиэ да чгэйгэ, эмиэ да куааа дылы. Валерий эмиэ хаар анныттан мас хомуйан оох оттунарга, то хаартан ууланарга тиийдэ. Сыаратын отун, биирдэ хабыалатыыны эрэ хаалларан баран, барытын атыгар биэрдэ. Бгн тиийэн тохтуохтаах сирэ мантан трт кстн эрэ ордук. Онуоха сынньаммыт ат биирдэ эмэтэ хабыалаттахха да тиийэр ини.

Валерий ооун тигинэччи отунна, чэйэ оргуйарын ктэн, уокка сыламнаан мас кыстыыр баанаа кхснэн йнн олордо. Олордо да, мунна хаччыгынаабытынан барда.

Кини т р утуйбутун бэйэтэ да билбэтэ, тоон, титирээн уугунна. Кмлк хардаастара умайан бтэн, чохторо онон-манан кыламнаан, холумтан крэ клнэн брллэ сытар. Валерий, таырдьаны с гынан крт, ыксаата: халлаан хайыы-йэ л-дьл буола сырдаан эрэр эбит. Хойутаабыт да хайыаай, манна, суол ортотугар олорон хаалыа дуо, бардаына эрэ сатанар. Кини, онтун-мантын тиэтэлинэн хомунаат, таырдьа тилигирэйэн таыста.

Валерий кс кэриин барыыта адьас сырдаата. Эрдэ турар ыал кнск аылыктара чугааан эрдээ. Кини, аара ханна да тохтообокко, аатын лээннэээ Уордаах Уоук оонньордооххо быа тиийэргэ быаарынна. Уордаах олоо мантан с кс кэриэ. Бу диэкинэн кыыллар суох буолуохтаахтар. Соуруу диэки, Майаа Павловскайга ордууланар сурахтаахтар. Ол да буоллар Валерий кн сырдыгар тбээн хаалан, наылыйбакка, суаллык айаннатан дьигииттэ.

Кини санаатыгар аралдьыйан ииллээбэккэ истэинэ ойуур суолун тоойуттан эмискэ иннигэр аттаах кии баар буола тстэ. Утары кэлбит кии атын туора тардан тохтотто. Чугастааы кии быыылаах. Бэрт мк ат сэптээх, от-мас тиэйэр мара сыаралаах. Валерий, рйэн атын салайбакка, сыаратын анараа кии киэнин кытта хабырыыннарда.

– Кэпсээни? – эргэ нэк бэргээни сабыччы кэппит кии, умса тэ сылдьар куондарын р сыайа-сыайа, ээрдэлиир-ыйытар иккэрдинэн сэлибирээтэ.

– Суох… Эйиэнэ?.. – Валерий, т да сулбуччу ааа туруон баардар, хардарарыгар тиийдэ.

– Миэхэ да мэлигир. Бу ханналаан иэин?

– Ээ, бу диэки…

– Туох соруктанан иэр киигиний?

– рпкмнэр сорудахтарынан, – диэтэ Валерий уонна: “Сатана, ыаспыйалаан тэн. Аны суол ортотугар кини доппуруостуура итээс эбит!” – диэн иигэр стэ. Ситэ сээргэспэккэ бара турдаына ордук сатаныа суохха айылаах.

– Тыый, оччоо арахсар суолгун ааа кэлбиккин. Бииги улахан рпкммт бу соуруу баар ээ. Эн онно наадалаах инигин?

– Ээ, суох, бу диэки, – Валерий быаарыыта суох иннин диэки сапсыйда.

– Бэйи, бу эн хайалара эти? Хараым таптыы крр да билбэтим ээ.

– Ээ… Алтаммын…

– Алтаннары билэр ахан дьонум. Эн онно…

Валерий кистээн атын муоатынан соруйда. Ата тэн кэбистэ.

– Туу!.. Туу!.. Хайа, бу с туох буолла?! – Валерий атын, тохтото сатаан тардыаласпыта буола-буола, эбии кскэ охсуолаата.

“Алтаммын диэн айахтатан тбээ сыстым. Ыт баара Алтаннары билэр эбит дии! – диэн санаата кини ыраатан, арыый холкутуйан баран. – Урукку эбитэ буоллар, итинник илбириискэ суол ортотугар крсн силиэстийэлии оонньуо суох этэ. Билигин аны ааа кттэри да сатаммат, тохтоон ылахтастаххына табыллар. Дьиккэр, атым сиргэммитин итээйбитэ дуу, суоа дуу”.