Ки?и биирдэ олорор
Шрифт:
Ааттаан кэлбит ыалын, бу дойду сис баайа Уордаах Уоук, алааыгар сордонон-сордонон киээлик син тиийдэ. Сэрэнэн тэлгэээ чугааабата. Кыалаланан тиэстэр сир кэтээр, кыс балбаах быыыгар, сытта. Тттр-таары сыбыытааын элбэх да, оонньор бэйэтэ кстн быстыбата. Арай биирдэ эмээхсинэ тахса сырытта, ону ыырбытын, таас дьлэй муутаан, дьллээн-дьаабылаан истибэккэ, уа-хаас олоорунаан баран тттр киирдэ. “Дьиэтигэр суох муа дуу”, – диэн тоон ыксаан сааранаан эрдэинэ, борук-сорук буолуута Уордаах дьэ таыста.
– Уоук!.. Уоук!.. – оонньор чугааан эрдэинэ Валерий сибигинэйэ былаан ыырда.
– ук!.. Туох ктр!.. – оонньор тлртэн испит ыстаанын иитин ыга туттубутунан соуйан чинэрийдэ.
– Уоук,
– Киминий?..
– Аргыылап Миитэрэй уолабын. Бэлиэрийбин. Куттаныма, бэттэх кэл.
– Ким… даа?
– Аргыылаппын. Бэлиэрийбин.
Уордаах, хайыан да билбэккэ, турбахтаата. Тбтн кынах-инэх гына-гына, одуулаа сатаата.
– Куттаныма. Манна кэл.
Оонньор, ыстаанын тимэхтэнэ-тимэхтэнэ, аа-дьуо чугааата.
– Дорообо, Уоук.
– Ээ, кырдьык, Бэлиэрий эбиккин дуу? – Уордаах р тыынна. – Хата киини куттааты.
– Мин-мин. Дьиээр туора кии суох ини?
– Артыамыйабы кытта барбыт сурахтааы дии, – оонньор, хардарбакка, бэйэтэ утары ыйытта. – Хайдах бу балбаахха кэлэн симиллэн хааллы? Эмиэ кыайтаран ыылынныгыт дуу?
– Кыайтарбатыбыт. Кыайаарыбыт диэн сылдьабыт.
– Кыайар кии тахсан киирэр сиргэ сытар дуо?
Валерий маннык тбэлтээ ргэнэр туата суоун санаан, оонньор ээлээх ыйытыытын кулгааын таынан аарда.
– Ычча! р да кттэрди.
– “Кттэрди” буолан… лэхтээххэ дылы…
– Тымныыта бэрт ээ, – Валерий дьигиийэн ылла.
– Кыын буолан баран тымныйымына. Кыньараал иэр дииллэрэ чахчы дуо? – Уордаах, соуйбута ааан, аны барытын токкоолоон ыйытар кии буолла.
– Чахчы. Мин Дьокуускайдаан иэбин. Ол кыньараал сорудаынан. Аппын аара кыыллар лрдлэр. Бу тн эйиэхэ хонон баран, сарсыарда куораттыам. Миигин туора кии крбтнэ сатанар.
– Кыыллары батыан кэлбэттэр дуо?..
– Кэлиэхтэрэ суоа. Мин манна ойуурунан, тоуу хаарынан кэллим. Суолбун стэрбит буолуохтаахтар.
– Чэ, лаппа хараарарын ктэ тс, аны кии хамначчыттарыттан да куттанар кэмэ кэлэн турар. Мин сотору тахсыаым.
Валерий, то тары сиэбит ыт курдук, титирээн, тииэ лыыгыраан, балбаах быыыгар сс да р сытта.
Сарсыарда кинини куоракка Уордаах Уоук бэйэтэ илтэ. Халлаан сс сырдыы илигинэ туран атын сыаратыгар рл от тиэйдэ. Валерийын от иигэр сытыарда, бэйэтэ э тахсан олордо. Оонньор айанын устатын тухары ыйытара эрэ диэн Пепеляев, кини т сэриилэээ, туох санаалааа, хаан манна кэлэрэ…
Кнрэх лнэ мууун устун халыыттылар. Уордаах Пепеляев кэллэинэ улууун дьонуттан кимнээи туттартыаын туунан дойохтуу иэн ах барда.
– Хайааскын сабын. Кэтэбиллэр иэллэр.
Хас да ат туйаын тыаа утары кэллэ.
– Огоннёр, куда бардаа? – нуучча олуттаас саата иилиннэ.
– Куорат… рпкм… бирикээс…
– рпкм бирикэээ уйаларыгар син ууну киллэрбит ээ, – саха киитэ сэтэрээбиттии эттэ.
– Сэбэрэиттэн крдхх, кыахтаах соус оонньор быыылааххын, – диэтэ атын саа. – Оккор туох да суох ини?
– Эс, туох кэллээй.
Валерий муннун арыычча таарыйбакка тыбыс-тымныы нчх курдары ктн ааста. Саабыла ууга тиэйиилээх оту энэн-алларанан батарыта тстэ.
– Сирэйэ-хараа адьас контра, – били сэтэрээбит саа ннээхтик эттэ. – Ырайа сытыйан, хонноун анныгар быаын уктан иэрэ буолуо.
– Эс, эмиэ тугум быаай. Бу да оо тылын, – Уордаах ботугураата.
– Ну, огоннёр, бардаа…
Аттар ааа турдулар.
– Таппатылар дуо? – Уордаах тэйэ тэн баран ыйытта.
– Арыычча…
– Баранаактар… Олус да рдбтгэр клээн эрэллэр. Хаан иэстэиэхпит баарай, – Уордаах абатыйбытын омунугар ынчыктаан ылла. – Оо, кыахтааым буоллар, т эрэ элэ-была тылларын этитэ оонньуур этим.
– Бииги да кммт крэйэрэ
– Эн эппэтэи, таара эппитэ буоллун.
Сыара килэ суол устун сыыйыллан истэ.
– Уоук! Истэин дуо, Уоук?
– Саарыма, Дьокуускай…
Сыара куорат сыырын р дабайан кыычыгыраата.
лнэ рскэ туруору таас истиэнэ буолан тэн киирбит соуруу Табаа Ытык хайатыттан хоту Хаалас Ытык хайатыгар диэри сэттэ кс устатыгар Улуу Туймаада хочото харах ыларын тухары кр туманныран нэлэ- ийэр. Манна соуруу Охотскай муораттан Хоту Муустаах байалга диэри, Араа Хатанга рттэн илин Чукоткаа диэри тайыыр Саха кыраайын киин куората Дьокуускай кырса уоратыныы туналы маан сыыы ортотугар, Сайсары уонна Таалай кллэр иккэрдилэригэр хараара бачымахтанар.
Куораты уаты-туора быыта сртэлээбит уулуссалары икки ттнэн онон-манан дьлтэ ттэммит аал былаахытынан соппулуоттаммыт мас дьиэлэр кэккэлииллэр. Куорат киинигэр чуоуспут кырааскалаах ыстаабаннаах, килэркэй киэ таас тннктээх дьиэлэр кытыы диэки тиийэн муус чуолан сыыстаах, туруору эркиннээх самнархай балааннарынан солбуллаллар. Мас дьиэлэр субураларын быыстарыгар онон-манан таас дьиэлэр дьэндээллэр. Аппа чугаыгар хайдаары куттаан кураанахсыйбыт Реальнай училище дьиэтэ багдайар. Улахан уулуссаа музей кыыл кирпииччэ дьиэтэ сиэдэрэй ойуутунан нрд рлнр. Онтон арыый олдьу уруккута уобаластааы суут, билиитэ ревком дьиэтэ кылбаыйар. Куорат саамай хабыллар хаба ортотугар былыр-былыргыттан элбэх киини ытаппыт-ыллаппыт, атыы-тутуу б дэлэйбит сирэ – Таас Кстнэй эргийдэххэ дьоойон биэрэстэ ааара сири сабардаан ньалайар. Ол чугаыгар урут аар-саарга ааардастыы аатырбыт, тлээх бнн иирэ байбыт Кушнарев, Никифоров атыыыттар саа былаас илиитигэр киирбит уоруктара, лааппылара кэккэлииллэр. Анараатах хоту киин ыскылааттар, арыгы монополиятын дьиэлэрэ кстллр. Куорат араас ттлэригэр дьон ууохтарынан тгрктэммит Преображенскай, Богородицкай, Ньукуола, Собуор таараларын дьиэлэрин солотуулаах куупаллара клмрдээллэр.
Урут Россия халлаанын хара кынатынан саба хаппахтаабыт баыырдаах тумустаах икки бастаах кск кыыл биир саамай хотугу уйата манна этэ. с йэ устатыгар Бл уонна лхмэ, Алдан уонна Амма, Халыма уонна Индигирка снньлэригэр мантан тараналлара суохтан соролуур, дьадаыттан талыыр, дьолго дьулуспуту сиргэ тимирдэр, клгэ кйбт кнтэн стэрэр ыраахтааы ынырык ыйаахтара.
Бу этэ тыыннаахтыы кмллбттэр кылабыыалара, эрэиэкэтэ суох трмэ диэн ынырык сурахтаммыт тымтар тымныылаах ирбэт то муус кыраай киинэ. Нуучча ыраахтааылара рлспт стхтрн, эрэйдээн-мунаан лрхтэрин баардахтарына, манна утаараллара. Ким-ким рллэн-кыйданан, тгэнэн-ткэлийэн тиийэн кэлбэтээй рдк таара танары кыраабыт бу сир бтэр ууга дойдутугар? Манна кэлэн умсубуттара Россия халы дьонун араас бииин араалара – сарыыссалар бэрт былдьаан тылларын быан утаарбыт аристократ хотуттарыттан гс кии тыынын быспыт улахан суол ороспуойдарыгар тиийэ. Манна кыйданыы сорун крбттэрэ нуучча революционердарын бары клнэлэрин дьонноро – ыраахтааыга р тураары Петербург Сенатскай болуоссатыгар мэхтэспит декабристартан Россия баттаммыт аймаын ргйдх пролетарскай революциятын тэрийбит, салайбыт бассабыык партиятын биллиилээх дьонноругар тиийэ. Манна крсбттэрэ 1917 сыллааы Олунньу революциятын Ленин эрэллээх доотторо, тлннх революционердар, тулхадыйбат коммунистар Е.М.Ярославскай, Г.И.Петровскай, Г.К.Орджоникидзе. гс йэ тухары ргэ сылдьыбыт, р хараын р крбтх, быстыбыт-ойдубут, ткэтэх норуоттарын дьолун-соргутун, кэрэ кэскилин туугар уоттаах охсуууга кинилэр манна ууйбуттара саха бассабыыктарын бастакы хайаллаах кэккэтин…