Ланцуг
Шрифт:
— Ды як-небудзь. Як пашэнціць. Дзе пехам, дзе на папутках. Людэі памогуць. Ты ж памагла? Цяпер я веру ў людзей. Я ж так і хацеў, так і задумваў… Дабрацца да вакзала, ці фуру тармазнуць… А яно во як здорава атрымлася! Яшчэ лепш!
— Ды што ж тут лепшага?! — не вытрымала яна. — Уцякаў чаго?
— Чым ты слухаеш? Кажу ж — спаць не мог! Галасы ў галаве…
— Можа… цяпер здайся? — адважылася яна сказаць тое, пра што ўвесь час думала.
— Ты што, увогуле — во?! Здайся! Каб я мог, дык я не ўцякаў бы! Разумееш ты… Мне пабачыць гэта трэба, вёску, хаты… Можа, апошні раз. — I
— Не. Блізка была, на Смаленшчыне, у брата стрыечнага, потым яны пераехалі.
— Пераехалі? Шкада. А ў цябе, можа, яшчэ сваякі ці знаёмыя ёсць дзе-небудзь паблізу Беларусі?
— Няма больш.
— Смаленшчына… — ён за якія паўхвіліны разабраў, сабраў аўтамат, «утапіў» у прыклад пенал, прышчоўкнуў магазін, дзьмухнуў у ствол. — Смаленшчына — тая ж самая Беларусь. «Бульбашы» — чула такое слова? Я ніколі не крыўдаваў, калі бульбашом абзывалі, мне падабалася. Украінцы, тыя злуюцца, калі хахламі дражняць… Або прыбалтаў — лабусамі… А рускіх — маскалямі, само сабою…
Ёй і страшнавата было ад гэтай яго раптоўнай узбуджанасці і словаахвотнасці, і радасна адначасова. Ясна было, што ён акрыяў, што цяпер яго можна і трэба ратаваць. Ды раптам ён змоўк, спахмурнеў, правёў далонню па шчацэ.
— У вас, можа, памазок і брытва ёсць?
— Ёсць, ад мужа. Прынесці? I вады нагрэць?
— Прынясіце. I паркалю кавалак, калі можна, на падкаўнерык. Іголка-нітка ў мяне ёсць.
Пакуль грэла ваду, кіпяціла станок і памазок, у Марыі не ішло ч галавы сказанае ў мінулым часе: «быў», «не крыўдаваў»…
«Я ўратую яго, угавару эдацца!» — думала яна.
7.
У горадзе Марыя схадзіла ў лазню; выходзячы, яшчэ патапталася каля дзвярэй цырульні, што была тут жа, у гэтым будынку, але зайсці не адважылася. I ў вёсцы засмяюць, і так — лішняе. Дамоў, нагружаная пакупкамі, вярнулася рана, чатырох не было, між тым ужо цямнела — які восеньскі дэень? Пераапраналася, адчуваючы ва ўсім целе лёгкасць, маладую сілу, дзівячыся, ці пасля лазні гэта, ці ад таго, што яе хоць хтосьці чакае?
— Ну, як з’ездзіла? — сустрэў яе пытаннем Ласіца, паголены, з падшытым новым падкаўнерыкам. Адразу кінуўся да вядра, пачаў выцягваць пакупкі: — Так… каўбаса… пляшка, ого! А ў мяне… — адкусіўшы кус каўбасы, жуючы, пахваліўся ён, — нага яшчэ больш адлягла. Жоўтая стала. Я жывучы! Ну, узялі мяне? — папытаў ён у некага, нібы пацыкаўся, і засмяяўся злосна. — Сядай і ты, бяры! — эапрасіў яе. — Ну, многа ў горадзе патрулёў?
— Я так дужа не прыглядалася… Як звычайна, здаецца.
— Шукайце! — падцягнуў да сябе рэмень, што валяўся ў кутку, дастаў штык-нож, абрэзаў-скалупнуў бляшаную «касынку» з рыльца пляшкі.
Марыя падала чарачку. Наліў перш ёй, сам прыклаўся да рыльца, каўтнуў трохі:
— Не, не піў яе ніколі, — сказаў праэ кашаль, — не навучыўся… Можа, і дарэмна, што не вучыўся. Вунь хлопцы, якія пілі і курылі, спакойныя былі, а я, ледзь што, у бойку… I
— Дык гэта ж добра. А то дым чуваць было б. Ды і сена тут. Ды і купляць трэба было б.
Ён адразу ж перастаў жаваць, натапырыўся:
— Што «купляць»? Пры чым тут «купляць»? Я тут што, думаеш, надоўга?
— Алёша, Бог з табою! — шчыра ўсклікнула яна. — Ды жыві, колькі хочаш!
— Я яшчэ каўбасы вазьму, — сказаў ён, па сваёй звычцы ўмомант успыхнуўшы і гэтак жа хутка астыўшы. — Марыя, паслухай, гэта лухта, што я ўчора казаў… Мне ў шпіталь трэба… У мяне з галавою нешта. Захварэў тут… Дома ніколі не было такога. Вось паглядзець хату — і ўсё. Заплюшчу вочы — стаяць загоны нейкія, без канца-краю, і бульба на іх цвіце, усё сіне-белае, куды ні глянь… Вясною арэшнік зазелянее, і возера там у нас за хатаю… Потым, улетку, сена, грыбы… Мова, не тое што ваша… Які дурань раней быў, не цаніў… упасці 6 у траву, у сена свежае, закапацца з галавою, і больш нічога… Перабыць дзе-небудзь — хоць бы ў цябе тут. А потым — на Беларусь!.. Вось з ім, — пагладзіў аўтамат. — І хай толькі наблізіцца хто…
Яна слухала са страхам, закрыўшы далонню рот. Ён пацягнуўся да пляшкі, яна не дала.
— Алёша, што ты кажаш?! Адумайся!
— Позна, — прамовіў ён з нейкай дзіцячай пахвальбою, але не зусім упэўнена.
— Ты ж хворы!
— Нічога, нага зажыве…
— Ты інакш хворы!
У яго вачах бліснуў спалох. Ён, відаць, ужо забыў, што толькі што казаў.
— З чаго ты ўзяла?
— Хіба можа ў маладога хлопца такое быць у галаве?!
— Ну дык і што?! Я і без цябе ведаю! — абарваў, але адразу ж згадзіўся, зноў загаварыў, як і раней, бязладна і горача: — Кажу ж, пагляджу хату і здамся. Лягу ў шпіталь… Мне «вьшку» могуць і не даць. А пятнаццаць гадоў адсяджу, у трыццаць чатыры выйду… Або зноў уцяку…
— Алёша, — асцярожна спытала яна. — А дзе ты да арміі быў? Куды выязджаў далёка?
— Нідзе. Адзін раз у абласным цэнтры, у планетарый вазілі ад школы.
— Нашто яны набіраюць вас, каб мучыць?! — вырвалася ў яе. — У цябе ніякая не хвароба! Гэта ж вазьмі жывёліну адарві ад дому, дык і тая нудзіцца, перастае есці і памірае! Хіба ж гэта так можна — на два гады адрываць?!
Ён маўчаў. Яна падсунулася бліжэй і нясмела паклала руку яму на галаву, пагладзіла. Ён не зварухнуўся. Падбадзёраная, яна прашаптала:
— А можа, ты хочаш, Алёша? Тое, што пляма — не глядзі, я закрьпося… Я як хочаш лягу. Я чыстая, у лазні была, і бялізна новая.
— Ты… што?! — адштурхнуў ён яе. — У мяне ж Ніна там, а ты!.. Разумееш ты, — і адвярнуўся. — Лухта ўсё, ні ў якую Беларусь не змагу дабрацца… А калі дабяруся, не паможа! І ў шпіталь мяне ніхто не пакладзе! У псіхушку запруць, залечаць… Як страшна! Я смяротнік, я нежывы ўжо…
Ён лёг ніц. Яна пасядзела, зноў падсунулася, доўга не адважвалася, тады паклала яго галаву сабе на калені. Ён маўчаў, не расплюшчваў вачэй. Яна падумала: хай бы нага ў яго не зрасталася і ён жыў бы тут. Доўга-доўга, заўсёды. Яна б яго карміла, глядзела. Лажылася б з думкамі пра яго і прачыналася і ўдзень думала… Жыла б ім. А аўтамат можна было 6 схаваць, ці ўтапіць, навошта ён, гэты аўтамат?..