Отколотое зеркало / Китек к?зге
Шрифт:
– Каты куллы, кырыс булса да, ата? гадел кеше иде, шунда урында ятса да, бу хурлыкка т?ш?р, бу х?ср?тне к?т?рер идекме? Со?гы к?нн?рен?ч? акыллы ки??шл?ре бел?н ярд?м итеп торды. Аптыраганнан Мирс?етне ?ебезг? кертк?ч, Газизне? элеккеге дуслары, туганнарыны? к?бесе мине к?рм?с булдылар. – Йомышка керг?н к?рше малае кебек, бусага янында таптанып торган улына р?н?? катыш сынаулы карашын ташлап, Р?фикъ ягына борылмыйча гына: – Имтиханнары?ны тапшыруга, фермага яис? тракторга эшк? чыгарсы?! Аннан к?з к?рер, уку – бер н?рс?, ? тормыш б?тенл?й икенче тамаша. Со?гысында инде биремне к?рше?н?н к?череп кен? яш?п булмый, – диде. ??м шунда аны? ид?нг? се?г?нд?й кечер?еп калган улына, аягындагы кыршылып бетк?н иске галошларына к?зе т?шеп, тыела алмыйча елап ?иб?рде: – ?й улым, улым, гафу ит,
?ле ген? умарта к?чед?й г?жл?п торган, чыр-чуы бел?н юк-бардан т?м табып яш?г?н б?хетле ?йд? ?тил?ре Ила?ига к?чк?н к?нд?гед?й шомлы тынлык урнашты. Д?ртенчене т?мамлап килг?н ?сх?т бел?н икенче сыйныф укучысы Алсу аш ?лгерг?нне к?теп, эчл?ренд? улаган б?рел?р турында да онытып, бер-берсен? елышып, ?йне? яртысын диярлек алып торган агач с?кене? кырыена ук к?чеп тынып калдылар. Кече се?елл?ре, ике яшьлек Л?йс?н ген?, гаил? иминлеген? ниндидер аф?т карачкысы т?шк?нне, ни-н?рс? турында с?з барганны а?ламаса да, олы абыйсыны?, гад?тт?, ху?аларча атлап й?р?ен?, аякларын салып, сумкасын ташлап т?рг? узуга, аны кулына алуына к?некк?н сабый, й?р?ге, ?аны бел?н ярамаган н?рс? булуын сизенеп, Р?фикъны? аягына барып сыланды.
?нисене? ?рл?вен кызарынып-б?ртенеп ты?лаган, гаил?г? ярд?м ит? тел?ге бел?н кылган гам?лене? ахыр м?гън?сен а?лаган Р?фикъ, Л?йс?нне кулына алып, мамыктай йомшак алсу бит уртасыннан ?пте д?, се?лесен с?ке кырыена утыртып, ашыгыч эше исен? т?шк?н кешед?й, ?зе ген? белг?н катгый карарга килеп, л?м-мим с?з ?йтмич?, ?йд?н чыгып китте. ?нисене? акчасызлыктан читлект?ге кош кебек б?рг?л?н?л?рен, сыктауларын к?реп, ярд?м ит?м дип, киресенч?, начарлык эшл?г?нен, аяз к?к й?зед?й тормышларына кара болыт ш??л?се т?шк?нне а?ламаслык ?смер т?гел иде ул.
Шул чыгып кит?енн?н Р?фикъ авыл урамнарын, сир?к к?ренг?н кешел?рне? к?зен? чалынмаска тырышып, шактый и?л?де. К??елен шул ук ка??р суккан акчалар борчыды. Ник алды ул аларны? Ачка ?лм?сл?р, керосиннары бетс?, кара?гыда утырырлар иде. Мен? аяз з??г?р к?кк? битараф ай эленде. Анысы да, ачу китереп, Р?фикъны сынап карагандай яктырта, шунда к?янт?се-чил?ге бел?н калган З??р? кыз, Р?фикъны? гам?ленн?н х?б?рдар булгандай, а?а бармак янагандай тоелды. Х?рм?т итк?н укытучысы, авылдашы Н?сим абыйсына и? д?ресен с?йл?п, ки??ш-табыш ит?рг? ниятл?п, икел?неп, куркып, урамдагы мунча бурасы кырыенда озак таптанды Р?фикъ. Ниятен тормышка ашырырга карар кылып, укытучысы ?ен? таба бер адым атлауга, ул аннан чыгып кил?че таныш г??д?не – ?нисен к?реп алды ??м, барысын да миен? се?дереп, ??мм?сен а?лап, бераз ара калдырып, ни язган булса шуны к?рермен дип, ?з йортлары ягына борылды… Ни га??п, З?йн?п аны, берни булмагандай, улын м?кт?пт?н кайткандагы шикелле ?ылы каршылады:
– ?йд?, улым, б?р??ге суына, коймак авызларда эреп бетеп бара, ашамыйча каласы?.
Тыштан кырыс к?ренс? д?, нечк? ?анлы, ми?ербанлы ?тил?ре Ленинград ?чен сугышта алган яралары бел?н к?р?ш?-к?р?ш?, фани д?ньядагы тормышын 16 елга озынайта алса да, ?зенн?н со? шактый таушалган йорт ??м с?екле З?йн?бен? ?ч бала калдырып, урын ?стенд? ярты ел ???л бел?н тартышып ятканнан со?, к?зл?рен м??гелекк? йомды. Шуннан со? тормышлары к?телм?г?н юн?леш алды.
Колхоз идар?сенд? хисапчы, халык теленд? читавут булып эшл??че, ире ис?н чакта й?зен? к?т?релеп карарга да курыккан чатан Мирс?ет З?йн?пк? нарат ч?ере кебек ябышты. Аны ихласи ошатуы, к?пт?нн?н гыйшык утында януы, т?рбияле балаларын ?з ит?е турында такылдавын белде. Кыскасы, колхоз ихатасына керерлеген калдырмады. Ялгыз тол хатын сыгылмалы билле, т?з аяклы, тулы к?кр?кле, ачык й?зле булса, а?а гайб?тк? урын табыла. Бармагын тидерерг? ?лгерм?с? д?, чатан Мирс?ет З?йн?п куенында л?зз?тле мизгелл?р кичереп яш??че б?хетле ирл?р р?тен? кертелде.
Тормышны? у?ай якка ?зг?рм?ве, «й?рил?р ик?н» диг?н с?з д? тилч? телл?рг? кереп, ?з?ген? ?тте З?йн?пне?. Ирен Ходай хозурына тапшыруларына ике ел узгач, З?йн?п Мирс?етне ?йл?рен? алып кайтырга т?гаенл?де.
Ирле, хатынлы булуы ?и?ел ик?н, ? бу хатаны т?з?т?е шактый кыен, м?ш?катьле ик?н шул. З?йн?п т? гаил?л?ре яш?ешенд? яра калдырырлык хата эшл?г?нен бик тиз а?лады. Колхоз малы
Элек бер-берсен а?лап, со?гы кис?кл?ре бел?н б?лешеп, абый, се?елк?ш, ?ни, ?нк?й дип яш?г?н ?йг? чит ис бел?н тынгысызлык, борчу керде. Юкка гына халык ач тамагым, тыныч колагым дип ?рс?л?нми торгандыр.
М?г?р и? четереклесе, гаять катлаулысы башкада иде. Олы улы Р?фикъ, Мирс?ет ?йл?ренд? яши башлаганчы, ?нисен? «?зе?? кара» диг?н булса да, ?ги атасын б?тенл?й кабул итм?де, бусагадан кире какты. Ул батыр ?тисен? алмаш була алмый, тиеш т? т?гел диг?н максималистик иманда тордымы, ?лл? т?се у?ган яшел чаршау артына, шыгырдавык тимер караватка, чит ир куенына кереп яткан ?нисен к?нл?штеме, кеше к??еле т?псез кое дил?р, ?здереп ?йт?е кыен, тик Мирс?ет бел?н Р?фикъны? аралары к?нн?н-к?н киеренкел?н? барды. ? кечкен?л?р ?чен фани д?ньяда абыйларыннан да олы абруй юк иде. Чатанны ул кабул итм?г?ч, я?а ?тил?ре, сир?к-мир?к булса да, к?чт?н?чл?р алып кайткаласа да, балалар к??еленд? аны сыйдырырлык ?ылы почмак табылмады. Р?фикъны килештерерг?, дустан? ?к яши алмасалар да, бер-берсен? авыр с?зл?р ?йттер?д?н сакларга тырышып, З?йн?п улы бел?н ире арасында бозга кысылып калган б?р?н? кебек б?рг?л?нс? д?, н?ти??се булмады. ??рдаим ачык й?зле, кояштай балкып торган ханым к?зг? к?ренеп картайды, к?з т?пл?ренд? кара тимгелл?р п?йда булды. Ни чарадан бичара, балаларны кешеч? ашатырга, киендерерг? ярд?м ит?р дип, имг?кне ?ен? кертк?н З?йн?пк? бигр?к т? кыен булды. Диварга эленг?н р?семенн?н Газизе, барысын да а?лап, р?н?еп карап торгандай, Мирс?ет а?а кагылганда ис?, вафат ирене? к?зл?ренд? ялт-йолт ут чаткылары уйнагандай тоела иде а?а. Чаршау артына йокларга кереп яту алдыннан, З?йн?п, Газизе ни кыланганны карап тормасын диг?нд?й, фотоны бисмилла ?йтеп, ак тастымал бел?н каплап куеп, ??р кичне «син анда, я?а ?е?д?, р?н?еп ятма, хыян?т ит?ем т?гел, бу адымга оланнарыбыз ?чен бардым, яны?а килг?ч, барысын да а?латырмын, синн?н башка бер??не д? яратканым булмады» дип кабатлавын белде. Я?а ире Газизне? сур?тен ерткалап, олы шпанасы бел?н берг? урамга ук чыгарып ташлар иде д?, а?ардан тормый шул.
Балаларымны кешеч? яш?теп булмасмы дип, ?зен м??б?р итеп парлашкан Мирс?ет бел?н улын татулаштырырга тырышуны?, ут бел?н суны кушып булмаган шикелле, бер к?рр? д? файдасы тим?де. ??р икесене? бер-берсен? д?гъвалары кире кагып булмаслык ??м га?из З?йн?п ?и??рлек кен? т?гел иде. ?нисене? ачулану катыш юмалавын Р?фикъ, кабул итк?н кебек башын селкеп ты?ласа да, шул мизгелд? ?к ?з д?лилл?рен, т?сбих т?йм?л?ред?й тезеп китеп, тулысынча кире какты:
– Минем батыр, туган илебезне? азатлыгы ?чен х?л?л канын (каян с?зен таба диген) койган ?тине алыштырырлык кешемени ул?! Сине? Мирс?ете? (со?гы с?зг? к?чле басым ясалды), сугышка бармас ?чен, агач астына тыгып, аягын махсус имг?тк?н. Берг? торган хатыны да ?зен икенче к?нне ?к ташлап китк?н. ?ти гарип булып урында ятса да, син, аны калдырып, башкага ябышып чыгар иде?ме?
З?йн?п улыны? бу с?зл?рен, чынлыкта гаепл?вен, бик авыр кабул итте.
– Си?а кешел?рг? б?я бирерг? ирт?р?к ?ле, улым. Тормыш син уйлаганнан катлаулырак. Мирс?ет т? аягын махсус имг?тм?г?н. Фронт ?чен ягулык ?зерл?рг? урманга ?иб?рг?ч, башкалар еккан агач аны? аягына ауган, ?зе д? чак ис?н калган. Хатыныны? аны ташлап кит?е д? а?ардан гына тормагандыр. Аерылышудан кемг? яхшы, кемг? фа?ига буласын бер Алла? кына бел?. – Бу с?зл?рне ханым катырак итеп ?йтерг? тырышса да, к?зл?ре дымлануны тыя алмады. – Бу адымга сезг? яхшырак булмасмы, ад?м р?тлер?к яш?п китм?безме дип кен? барган идем.
М?х?бб?т шикелле ?к н?фр?т т? ?зе ген? й?рми ик?н шул. Мирс?етне? д? Р?фикъка д?гъвалары олыдан иде.
– Малае? бел?н уртак тел табарга к?пме ген? тырышсам да, барып чыкмады, – диде ул. Ата-ана т?рбиясе эл?км?г?н дип ?йтм?кче иде д?, З?йн?пне? й?зе кырысланганын, к?з керфекл?ре тартыша башлаганын к?реп, ?зен тыеп кала алды.
– Й?, ?йт ?ле, улым си?а нинди начарлык эшл?де д?, кайсы сыйфатлары бел?н ошамый, Мирс?ет? – дип сорады З?йн?п.
– ?йтс?м ?йтим инде, бигр?к т? ?зе? сорагач! Ул минем кес?л?рне тикшереп кен? тора, т?м?кене урлый, бутаган булып, носкиларымны кия…