Райскія яблычкі
Шрифт:
І пачынаюцца доўгія, цягучыя, але часам дасціпныя, смешныя шпітальныя размовы. Андрэй, ты ў арміі татуіроўку такую зрабіў? А дзе ж яшчэ мазгоў хапіць магло? У Андрэя з пачуццём гумару ўсё ў парадку, табе такія падабаюцца. А татуіроўка — памежны слуп, шчыт, меч і, можна здагадацца, колішні бел-чырвона-белы сцяг — Андрэй тады служыў, калі на флагштоку над памежнай заставай часова лунаў менавіта ён, бел-чырвона-белы. Ты стараешся не паказаць свайго ў пэўным сэнсе захаплення. Але ў яго няма настальгіі, піетэту, ён узгадвае, як ім казалі боўдзілы прапаршчыкі: наш цяперашні штандар, ха-ха-ха, — “сала-мяса-сала”... Прапаршчыкі вучылі таксама гісторыі і ставілі на занятках адзнакі.
А што яшчэ цікавага расказвалі прапаршчыкі? Што Георгі Скарына друкаваў буквар для рускага цара, каторы вызваліў яго родны Полацк, а імператрыца ўсім давала налева і направа забясплатна і давялося ўрэшце прадаваць Аляску Штатам: “Мін херц, мін херц, што па-нашаму самі знаеце што”, паўтараць гэта самім вучыцелям падабалася асабліва. Табе здаецца, што грошы за Аляску выручыў нейкі з цароў, прычым у пазнейшыя часы, але слухаць цікава, ты ў прапаршчыкаў не вучыўся, тым больш “беларускай гісторыі”.
А што расказаў ты? Фабулу албанскага фільма, што атрымаў Венецыянскага льва. Малады немец падарожнічае па Албаніі. Уласна кажучы, ён набыў за трыццаць марак бункер, бетонны каўпак, які на савецкім грузавіку сталінскіх часоў яму вязе да марскога порта ягоны мясцовы равеснік. Сонца, неба, прыгожае мора і занядбаны няўтульны берагавы краявід, уздоўж якога бясконцым ланцугом — бетонныя бункеры, якімі пры камуністах забудавалі ўсю краіну наўсцяж. Дзве дамінанты: кіламетрамі груды смецця ды шэрыя бетонныя каўпакі, і гэта на фоне жылых кварталаў, уласна спальнай забудовы. Нэндза ў албанскіх хрушчоўках, “калахі” пад ложкам, сталінская статуя, якую вязе цераз горад, вызваліўшыся ў порце ад бункера, старэнькі “ЗіС”, Ёсіф Вісарыёнавіч ляжыць у кодабе на спіне, рука тырчыць у неба, быццам той “калашнікаў”. Зрэшты, з цябе кепскі апавядач, твая стыхія — словы на паперы.
Ляжыш на шпітальным ложку і адчуваеш, як робішся бадай больш зграбным, і бачыш гэта — як худнеюць твае ногі і рукі. (Мара лайдакоў, худнець, не робячы намаганняў). Не бачачы, здагадваешся, як выцягваецца твой твар. Гэтак стайвае ў цяпле эскімо, меншае спакваля снег, знікае лёд… Пасля вячэры калектыўнае разгадванне крыжаванкі: улюбёнае віно Сталіна, самурайскі меч, іншая назва дэтэктара маны. Уначы сон — пакроеныя лімоны, апельсіны, сцюдзёная вада, засмяглыя вусны, матывы “Планеты людзей”.
Сталоўка, першы твой абед стоячы, вас такіх некалькі, улучна з тым, хто ачуўшыся на хірургічным стале патрабаваў кнігу скаргаў, кашу ён ганіць, але патрабуе паболей у салдацкую талерку. Над домам бацюшкі ўтульны белы дым з коміна, пачынаеце ўголас уяўляць, якія павінны на свята там гатавацца кулябякі смачныя, распальваеце свае кулінарныя фантазіі. Андрэй без уступаў агучвае ўспамін як давялося быць хросным: бацюшка кажа — “Вой, штось галовушка мая разбалелася пасля ўчорашняга, гарэлачка не перашкодзіла б, не токма кагор. Пяць вянчанняў за раз — не жартачкі жартаваць…”
У здаровую канкурэнцыю за хворых уступае праваслаўны бок, аднапалатнікі прыносяць навіну: прыходзілі два мужчыны з крыжам у драўляным футарале і чамусь у камуфляжы, прынамсі адзін з іх. А неўзабаве расчыняюцца дзверы і незнаёмая дзяўчына ў хустцы цягуча-напеўна паведамляе, не звяртаючыся ні да каго асабіста, што сёння можна будзе замаліць свае грахі, бацюшка чакае ў актавай зале. Вочы яна чамусь адводзіць убок. Здаецца, такое агульнае запрашэнне не выклікала ў аднапалатнікаў імпэту
Чалавек не можа не задумвацца, колькі пражыве, але ён не павінен спыняцца на датах, гэта небяспечна, падспудна пагражае тым, што ён не датрывае. І гэта не забабоны. Ён ведаў, твой сусед, што ўратаваўся тады, пасля свайго першага, даўнейшага інсульту, цвёрда згадзіўшыся на аперацыю са значнай рызыкай, але ўсведамляў, што гэта вялікая ўдача ў латарэі, якую ён выйграў. Але выйграў на час, ён таксама бадай не мог гэтага не ведаць.
Што ты дазнаўся пра яго гісторыю? Сціслыя звесткі пра апошнія дні, за даляглядам якіх ён знік назаўжды. Інсульт. Кома. Два дні летаргіі. Высілкі дактароў. Вяртанне да прытомнасці. Прачнуўся, часова аджыў. Ён нават размаўляе. Цікава: ці разумеў ён, што гэта можа быць канцом? Прычым з вялікай доляй верагоднасці канцом? Напэўна ж, усведамляў. Хаця ў такое не хочацца ніколі верыць. Не хочацца згаджацца. Але ад цябе ўжо хутчэй нічога не залежыць... Паўторная кома і прызнанне дактароў: шанцы — самыя неістотныя, блізкія да нуля, на жаль. Трыванне на хісткай мяжы існавання й нябыту. Паступова, няўмольна пачалі спыняцца паасобныя органы, цела толькі звонку заставалася ранейшым, арганізм па частках адміраў. Ён пакрысе згас, ужо нічога не адчуваючы, яго пакінуў дух, скончылася жыццё. Каб не кропельніца, гэта б здарылася раней, амаль адразу. Яшчэ адзін беларускі голас змоўк назаўжды.
Кіно скончылася, але святло ў зале не запальваюць: чорна. Праўда, толькі для аднаго з гледачоў. Астатнія апынуліся на вуліцы, сярод гаманы, натоўпу: неба, трава, рэшткі сонца. Яны павінны даглядзець за яго, наколькі ўдасца: што там далей? Яму таксама хацелася гэта ведаць. Дажыць да “залацістага яснага дня”, як сказаў паэт.
Збег акалічнасцяў: ён другім разам трапляе ў тваё апавяданне. Сапраўды аднойчы яму ўдалося выйграць, адцягнуць канец. Цябе не магла тады, тым разам, не ўзрушыць драма, якая адбылася побач: хісткае трыванне, трэпанацыя чэрапа, вельмі рызыкоўная аперацыя, абы не закрануць уразлівае шэрае рэчыва і — зноў сіняе неба, зыркае сонца, смарагдавая трава.
След ад хірургічнай пілкі застаўся бачным на галаве. І калі ты сустракаўся з суседам, міжволі табе ўспаміналася гісторыя даваеннага мадзьярскага пісьменніка, які працаваў у газеце. Двойчы калега, карацей. Зноў жа: праблемы з галавой, жудасны боль, які паралізаваў, амаль безвыходнасць, паездка на поўнач у сучасную стакгольмскую клініку, трэпанацыя, аперацыя на мозгу, выдаленне пухліны. Ён яшчэ пражыў пару гадоў, напісаўшы сваю найлепшую гісторыю — “Падарожжа вакол майго чэрапа”.
Ты ведаў, што сусед чытаў цябе, ведаў, што ён крыўдлівы, не хацелася, каб падабенства было відавочным і ён пазнаў бы сябе, таму ты завуаляваў здарэнне з ім, яно добра пасавала да аднаго з аповедаў. Ён прачытаў тваю новую кнігу, прачытаў уважліва, і яна яму бадай спадабалася, мяркуючы па ўсім.
Пачакай, што пра гэта пісаў Камю? “Шчаслівая смерць” — што ён меў на ўвазе? Хутчэй маланкавая, імгненная, незаўважная для таго, хто памёр? Не паспеў асэнсаваць, усвядоміць. Не адчуў спалоху? Перайшоў, хутчэй пераляцеў мяжу паміж жыццём і смерцю, не заўважыўшы, нічога не зразумеўшы, не ў стане ўжо разумець увогуле, не здольны ні да чаго, бязвольны, аморфны, бязважкі, няісны для самога сябе. Раптоўная страта свету, страта ўласнага “я”, наўсцяж белая роўнядзь, чысты аркуш паперы, на якім болей не будзе напісана нічога. Самапісец ў галаве спыніўся: ні фразаў, ні слоў, ні выклічнікаў.