Разрушыцель
Шрифт:
“Я навучу людзей ганарыцца героямі, мінулае – бессмяротна!”, – крыкнуў ён мне з вакна адыходзячага на Магілёў цягніка.
Палёны напісаў заяву аб выхадзе з аспірантуры па ўласным жаданні і “адбыў на месца сталай працы”. Праца знайшлася ў Магілёўскім раённым доме культуры, куды ён трапіў па пратэкцыі навуковага кіраўніка. Сэрца паклікала ў шлях: Палёны прыдумаў новы аб’ект прыкладання таленту. Ён проста аднойчы зразумеў, што савецкія грамадзяне, асабліва начальнікі, гісторыі не ведаюць зусім-зусім, а трапятанне перад ёю ў іх надзвычайнае. Адкуль гэта пайшло – таямніца вялікая. Што ні пачынай ім распавядаць – круглыя вочы
На няшчасце начальнікаў, на той час акурат прыйшлася хваля ўшанавання загінулых ад фашысцкіх зверстваў піянераў ды юнакоў-падпольшчыкаў. Палёны з ходу прапанаваў усталяваць у гарадскім парку манумент з імёнамі маладых патрыётаў. Каб здабыць тыя слаўныя імёны, яго, выплаціўшы шчодрыя камандзіровачныя, на два тыдні накіравалі ў маскоўскія архівы. Там, ужо ў белакаменнай, фарсіраваннымі тэмпамі адмыслова да шасцідзясяціпяцігоддзя Усесаюзнай піянерскай арганізацыі з’явіліся на свет – былі вынашаныя і народжаныя ў цяжкіх пахмельных муках – імёны чатырох дзясяткаў маленькіх змагароў. Жорсткай запойнай раніцай здзейсніў подзвіг шаснаццацігадовы юнак Аттапырын. Ён уварваўся ў нямецкую камендатуру з двума шмайсерамі, грохнуў палову афіцэрскага складу, вызваліў вязняў-камуністаў, але быў акружаны і маляўніча загінуў, падарваўшы сябе на апошняй гранаце. Сталася гэта за тры дні да вызвалення горада. Слава героям!
Дырэктар Дома культуры быў чалавек ахвочы да грамадскай актыўнасці, таму нажыўку праглынуў лёгка. Ух, колькі ж гонару атрымалася! На цырымонію адкрыцця манумента прыехала цэнтральнае тэлебачанне. Інтэрв’ю ў Палёнага ўзялі адразу чатыры газеты – тры раённыя, адна рэспубліканская. Дырэктар пайшоў яшчэ далей і парупіўся ў гарвыканкаме аб пераназванні адной з гарадскіх вуліц у гонар героя. Усё так і зрабілі.
Я глядзеў па тэлевізары на шчаслівы твар Палёнага і мне здавалася, што ўсё гэтае відовішча задуманае дзеля аднаго толькі гледача.
“Я на крок ад перамогі!”, – амбітна паведаміў ён мне па тэлефоне ў той самы вечар.
Палёны паглядзеў на гэтыя радасныя твары і стала яму млосна. Ён узяў ды паведаміў маладому мясцоваму журналісту пра тое, што ўсе слаўныя гістарычныя падзеі былі толькі плодам фантазіі блізкага да алкагалізму маленькага чалавека. Разлік быў, вядома, на грандыёзны скандал. Палёны нават меў надзею, што яго яшчэ раз пакажуць па тэлевізары.
Але раптам высветлілася, што аб прынцыпах грамадскага ўладкавання малады чалавек ведаў яшчэ недастаткова. Прынамсі, менш за партыйных ідэолагаў. Нявопытны быў. На тым і пагарэў.
Галоўны рэдактар абласной газеты, на якую так разлічваў Палёны, апынуўся вялікай скацінай. Жаданы скандальны матэрыял у друк не прайшоў. Журналіста-памочніка перасунулі ў аддаленую раёнку. З усімі чальцамі рэдакцыі, якія паспелі прачытаць прызнанне, асобы ў штацкім правялі выхаваўчыя гутаркі, каб рта не адкрывалі. Пра юнакоў-герояў жыхары горада забылі на наступны дзень. Усё сцішылася. Мемарыял не прыбралі, а скандал замаўчалі. Замест помніка прыбралі дырэктара Дома культуры. Цяпер ён ачольвае абласную арганізацыю перасоўных кінаўстановак. На той пасадзе зараз працуе іншы адданы камуніст, які ў абавязковым парадку штогадова ўшаноўвае юных ахвяраў фашызму ды праводзіць вечарыны памяці. Цяпер ён куды больш падазрона ставіцца да гістарычных ініцыятыў ад спагадлівых гараджан.
А Палёны – нічога, застаўся
“Але ж я яшчэ нечага варты? Я ж не пустышка? Я хачу і буду рабіць людзям дабро!” – у апошні раз я тады чуў яго сумны, амаль плаксівы голас.
Ён звольніўся яшчэ раз, замёў сляды і знік з горада. Невядома як дамовіўся з Бабруйскай узбуйненай друкарняй, наштампаваў стос таямнічых папер і пераехаў кудысьці за сярэдні Урал. Там, у адным з невялічкіх гарадкоў на базе мясцовага ПТВ ён адкрыў спецыяльную школу ад Маскоўскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Міхайлы Ламаносава. Дзеці набіраліся з восьмага класа і рыхтаваліся да паступлення ў ВНУ са шматлікімі зніжкамі. Выходзіла так, нібыта ўсесаюзны ўніверсітэт шукаў самародкаў у глыбінцы. І знаходзіў!
Бацькі тэлефанаваць у Маскву, вядома, не здагадаліся. Што яшчэ больш верагодна – проста не захацелі, бо міжгародняя сувязь задавальненне не таннае, ды і грэх добраму чалавеку не верыць.
Палёны арэндаваў некалькі памяшканняў ПТВ, усе падручнікі ды абсталяванне купляў за свае грошы. А што меў замест? Толькі павагу ад усіх жыхароў гарадка. Такую доўгачаканую! Паціху ён ізноў пачаў піць. Да выкрыцця афёры заставалася пару гадоў, пакуль першы набор дзяцей не падрасце. Можна было жыць…
“Дарма жыў чалавек, калі не было ў яго лёсе сапраўдных момантаў уздыму”, – так заканчваўся апошні ліст гэтага чалавека да мяне.
Больш звестак аб ім не прыходзіла. Толькі нядаўна адзін з аднакурснікаў даслаў тэлеграму, што Палёнага больш няма. Калі гэта здарылася і ў якім менавіта горадзе, мне не паведамілі. Ведаю толькі, што жонкі ў Палёнага так і не з’явілася.
Валянцін Пятровіч моўчкі разліў усім рэшткі з бутэлькі і запаліў яшчэ адну папіросу.
— Вось гэта нумар! – уздыхнуў мастак-афарміцель. – Во чалавек дык чалавек, чалавечышча! Так гэтых камуністаў за нос вадзіў, што ўсцацца можна! – ён паглядзеў на Данііла, адзёрнуўся і закашляў.
— Але шарлатан! Шарлатан! – загаманілі іншыя.
— А я думаю, што гэта здарылася зусім невыпадкова. У нашай-та краіне і з гэткімі-та людзьмі… – тут відавочна думкі падзяліліся, але даволі хутка з абмеркавання авантураў усе перайшлі на звыклую сумесь музейных і побытавых баек.
Валянцін Пятровіч так і сядзеў моўчкі, пакуль не выспела агульнае жаданне разыходзіцца.
Данііл выйшаў разам з музейшчыкамі на замкавы ганак. Перад носам пранёсся ашалелы травеньскі хрушч. Знізу прыемна пахла ракою. Яму вельмі падабалася гэтае месца. Абавязкова трэба будзе прыдумляць нейкія нагоды заходзіць сюды часцей.
Так у філасофскіх развагах аб праўдзе і мане Данііл дайшоў да абкамаўскага інтэрната. Заўтра быў працоўны дзень, таму, з’еўшы бутэрбродаў з Любіцельскай каўбасой, прыйшлося адразу легчы спаць. Ён сніў апусцелыя плошчы горада Нёман.
2
Тут, відаць, да месца будзе зрабіць водступ ды распавесці, хто такі гэты Данііл, якога музейшчыкі называлі з імём па-бацьку не па ўзросце, а хутчэй па пасадзе.