Разрушыцель
Шрифт:
Горад кішэў міліцыяй, супрацоўнікамі КДБ, сексотамі, памежнікамі, мытнікамі і проста вайскоўцамі. З той жа нагоды ў ім месціліся некалькі вайсковых частак і нават цэлая верталётная база. Верталёты кружылі па-над Нёманам – над замкамі ды касцёламі. Спярша гэта захапляла Данііла, але потым ён перастаў іх заўважаць. Верталёты – як чыгунка пад вакном: варта толькі прызвычаіцца.
Другой асаблівасцю горада, якой, у адрозненне ад верталётаў, Данііл не прыдаваў у першыя дні аніякага значэння, была наяўнасць вялікай колькасці старых будынкаў. Нёман складаўся з дзвюх найцікавейшых частак, падзеленых ракой Кронан – старадаўняй і “новай”. Дакладнай даты заснавання горада ніхто,
І ўсё ж у нёманскім старым горадзе колькасць старасвецкіх будынкаў была нашмат большай, чым ва ўсіх гарадах, дзе Даніілу даводзілася бываць дасюль. Хаця не, у Ленінградзе, куды ён яшчэ шкаляром прыязджаў на экскурсію, іх было нашмат больш. Сапраўды, у Ленінградзе старыя дамы дыхалі гісторыяй айчыны: вось тут шпацыраваў Пётр Першы, а тут – Кацярына Другая. Там жыў Пушкін, а недалёка – Грыбаедаў. У Нёмане ж ніхто са знакамітасцяў не жыў – толькі калісьці даўно палякі ды нейкія габрэі. Сэнсу ў такіх старых будынках без сапраўднай гісторыі было няшмат. Ды і архітэктура кепская таксама.
За тыя колькі месяцаў, што ён паспеў тут пражыць, малады чалавек заўважыў, што дамы паступова знікалі. Прыкладна раз на тыдзень будаўнікі разбуралі па адным будынку. Кожны раз калі гэта адбывалася, нешматлікія супрацоўнікі аблвыканкама з мясцовых ціха перашэптваліся ды ўздыхалі.
“Чаму вы так перажываеце?” – у думках запытваўся Данііл. Ён шчыра не разумеў, але саромеўся запытацца наўпрост. З ягонага пункту гледжання прычынаў для ўздыхаў не было. Старыя дамы не ўяўлялі каштоўнасці.
“Знакамітасці тут не жылі, прыгажосці ў іх не шмат”, – спрабаваў Данііл пераканаць іх ва ўяўнай спрэчцы. Але самае галоўнае – на іх месцы адразу пачыналі будаваць новае прасторнае савецкае жыллё для вайскоўцаў!
“Адстаўныя афіцэры, якія прыехалі сюды немаведама з якой далечыні, прывезлі ў Нёман жонак і дзяцей, дасюль не маюць нармальных жыллёвых умоў. Будаўніцтвам новага жытла для іх савецкая ўлада паказвае сапраўдны клопат аб людзях”, – працытаваў ён аднойчы вытрымку з абласной “Нёманскай праўды”.
Але сумныя калегі нібы не пачулі. Толькі сакратарка Ядвіга Антонаўна, строгая цётачка ў гадах, згодна заківала:
— Дык вядома! Месцічаў, якія дасюль жылі ў мізэрных старых дамах, перасяляюць. “У навюткія ўтульныя кватэры ў новаспраектаваных савецкімі архітэктарамі мікрараёнах, дзе на некалькі тысяч жыхароў ёсць усё неабходнае: крама, кафэ, дзіцячы садок, школа і танц-пля-цоў-ка”. Чаго яшчэ трэба? – дадала яна.
Такім чынам, Нёман паступова выбіраўся з аковаў уласнага мінулага і станавіўся нармальным савецкім населеным пунктам.
3
Наступнай раніцай Данііл Міхайлавіч абудзіўся, як заўсёды, досыць рана, падмацаваўся амлетам, заварыў сабе моцнай гарбаты. Апетыт быў добры. Бадзёры, ён выйшаў насустрач сонечнаму дню.
Звычайны шлях да працы падаваўся зусім кароткім – трэба перайсці невялічкую рачулку, што апантана круцілася па гарадскім цэнтры, абмінуць будынак гістарычнага архіву, ускараскацца на яшчэ адзін мост, што перасякаў усё тую ж рачулку, і вось ён ужо амаль падыходзіў да вялізнага аблвыканкамаўскага
— Каб узвесці гэты дзесяціпавярховік прыйшлося разбурыць квартал старых дамкоў, – распавёў некалі Даніілу вахцёр, якому ад нуды не было да каго дачапіцца. Такія дамкі да цяперашняй пары акалялі гэта манструознае ёмішча савецкай выканаўчай улады.
Данііл выйшаў з інтэрната – аўтамабілі праміналі яго на вузкай вуліцы, праносячыся на хуткасці ды зрэдку сігналячы адзін аднаму. Проста над вухам пратарахцеў перапоўнены ранішні аўтобус. Малады чалавек затрымаўся ля шапіка Саюздруку, узяў ранішнюю газету. Ейная перадавіца апісвала заканчэнне сяўбы ды настройвала на вясёла-аптымістычны лад. Дзень абяцаў быць светлым.
На шляху да працы Данііла звычайна цягнула на развагі пра жыццё. Так было і цяпер. Цудоўны вясновы дзень нібыта дазваляў безадказна памарыць аб чымсьці неабавязковым і, можа, не надта сур’ёзным.
Данііл акурат абыходзіў доўгі двухпавярховы архіў, і толькі цяпер заўважыў, што з высокага двускатнага даху дзе-нідзе пачала адвальвацца старая дахоўка. Гістарычны архіў ён яшчэ ані разу не наведаў, але, канешне, збіраўся там пабываць. Да гэтай установы малады чалавек адчуваў вялікі піетэт. Ён прыгадаў, як калісьці марыў паступаць на гістфак, і з адценнем светлай зайздрасці падумаў аб людзях, якія штодня прыходзяць сюды працаваць.
“Галоўнае ў архіве – картатэка”, – прыгадаў ён словы свайго інстытуцкага выкладчыка.
Сапраўды, у архіве кожны дакумент ляжыць на ўласным месцы. Кожны аркуш паперы, што выйшаў з-пад пяра добрага ці кепскага чалавека шмат гадоў таму, пазначае важны факт і мае аграмадную гістарычную вартасць. Ён дастойны захавання для нашчадкаў.
З архівам па значнасці можна параўнаць толькі музей. Музеі Данііл любіў. Гэта таксама вельмі сур’ёзная ўстанова. Усе прадметы там падпісаныя, занатаваныя на ўліковых картках ды занесеныя ў адмысловую кнігу.
“Музей – гэта амаль тое самае, што архіў, толькі на большасці прадметаў няма надпісаў”, – да такой высновы прыйшоў ён аднойчы, разважаючы сам з сабой.
“Так, з-за гэтага музейныя прадметы маюць меншую каштоўнасць, чым архіўныя дакументы. Чаму ж на іх захоўванне дзяржава выдаткоўвае столькі народных сродкаў?” – контраргументаваў ён тады сабе.
“Па-першае, таму што гэта традыцыя, прынятая таксама ў капіталістычных краінах. Па-другое, гэтыя прадметы з’яўляюцца сведкамі падзей, зафіксаваных у архіўных паперах. Можна было б абмежавацца захаваннем фотаздымкаў прадметаў, а ім самім знайсці нейкі лепшы ўжытак, але ж ізноў – традыцыя ёсць традыцыя”, – не прымусіў чакаць адказ.
“І ўсё ж, – падумаў Данііл, – з часам музеі знікнуць”.
Данііл не цікавіўся гісторыяй у яе гуманітарным рэчышчы. Яго не надта натхняла гісторыя мастацтва, адценні эпох, абстрактныя веды пра лад мыслення ў феадальным грамадстве ці раннім капіталізме. Найбольш яго вабіў, так бы мовіць, тэхнічны бок.
Чым, па-сутнасці, з’яўляецца гісторыя? У сухой рэшце гэта даты і падзеі. Больш нічога. Гісторыя – як і геаграфія – вельмі жорсткая дысцыпліна, дзе ўсё разлінавана, раскладзена па паліцах, падзелена на катэгорыі, пазначана ўласнай назвай. Але толькі ў такой навуцы як гісторыя ўсе навуковыя факты магчыма структурыраваць на шкале часу. Кожны, абсалютна кожны факт, кожная падзея, імя, бітва, учынак – усё гэта мела свой час. Сапраўдны гісторык усяго толькі мусіць шукаць і збіраць гэтыя факты, выстрайваючы іх у мудрагелістыя стужкі. А потым мы проста перабіраем гэтыя нізкі. Адна – даўжэзная – гэта гісторыя Савецкага Саюза, іншая – карацейшая – гісторыя братняй Малдовы. З Малдовай гэта прыклад, канешне, але так ёсць!