Син биир к??тэр эбиппин…

Дмитрий Кононович Сивцев – Суорун Омоллоон саха литературатыгар дири социальнай ис хооонноох, умнуллубат уус-уран уобарастардаах тэттик кэпсээннэр автордарын быыытынан киирбитэ. Кини баара эрэ србэччэ саастааар суруйталаабыт «Аанчык», «Охоноон», «Сордоох суха» диэн кэпсээннэрэ саха литературатын классическай айымньыларынан буолбуттара. Итинтэн салгыы «Ачаа сааана», «Бэйэтэ эмтиэкэ», «Чч», «Ччээски» курдук хрестоматияа киирбит айымньыларын суруйбута. Ону таынан кини саха остуоруйаларын оолор ааалларыгар анаан хас да кинигэни бэчээттэппитэ. Суруйааччы кэпсээннэрэ, остуоруйалара нууччалыы тылбаастананнар Саха сиринээи кинигэ издательствотыгар

уонна Москва издательстволарыгар хастыыта да тахсыталаабыттара.

Ол эрээри Суорун Омоллоон саха литературатыгар ордук уулуччулаах драматург быыытынан биллэр. Кини ааспыт йэ отутус сылларыттан саалаан суруйбут «Ккр уус», «Айаал», «Сайсары», «Кн крэйиэн иннинэ» уонна да атын драмалара Саха драматическай театрын уонна гс народнай театрдар сценаларыттан тспэккэ оонньоммуттара. Суруйааччы драматургията саха театральнай искусствотын сайдыытыгар биир срн тнэн буолбута.

1945 сыллаахха кини «Ньургун Боотур» диэн саха бастакы оператын либреттотын айар. Ити кэмтэн кини музыкальнай драматургияа лэлээинэ сааланар. Ол курдук «Сир симээ» бастакы национальнай балет либреттотын, онтон салгыы «Лоокуут уонна Ньургуун», «Кыыл ойуун», «Умуллубат тлн» опералар либреттоларын, «Хотойдор хоту ктллр», «Кн-Куо», «Дьол тааа» балеттар либреттоларын суруйталыыр. Онон кини саха норуотун музыкальнай сценическэй искусствотын сайдыытыгар скэн тлэрдээх. Ону учуоттаан Саха государственнай музыкальнай театрыгар Д.К.Сивцев-Суорун Омоллоон аата иэриллибитэ.

Д.К.Сивцев – элбэх учебник уонна рэнэр пособие автора, олортон ордук биирэммитинэн М.Е.Охлопкованы кытта бэлэмнээбит «Букубаардара» буолар. Ыччаты рэтиигэ уонна иитиигэ тлэрин иин нуучча улуу педагога К.Д.Ушинскай мэтээлинэн наараадаламмыта.

Саха сирин бары олохтоохторо, ол иигэр оскуола рэнээччилэрэ, Суорун Омоллоон общественноы клээининэн уонна тэрийиитинэн туттартаабыт ааас халлаан аннынааы Чркхт политическай сыылка, Суоттутааы «Доордоуу» историческай-архитектурнай музей-заповеднигын, Хадаайытааы литературнай музейын туунан истэллэр-билэллэр, гстэр олору с-махтайа, дьиктиргии крбт буолуохтаахтар.

Д.К.Сивцев-Суорун Омоллоон уус-уран уонна музыкальнай-драматическай айымньыларынан, элбэх рттээх общественнай лэтинэн норуоту й-санаа уонна духовность ттнэн иитиигэ скэн тлэрин рдктк сыаналааннар, Советскай Союз уонна Россия правительстволара кинини Ленин, икки тгл лэ Кыыл Знамята, Норуоттар доордоуулара, «Бочуот Знага», «Аа дойдуга тлэрин иин», «т сурахтаах Даниил кинээс» орденнарынан, мэтээллэринэн наараадалаабыттара, Социалистическай лэ Геройун, РСФСР искусстволарын тлээх деятелин рдк аатын иэрбиттэрэ. Саха Республикатын правительствота киниэхэ народнай суруйааччы, САССР искусстволарын тлээх деятелин, П.А.Ойуунускай уонна А.Е.Кулаковскай-ксклээх ааттарынан Саха Республикатын Государственнай бириэмийэлэрин лауреаттарын ааттарын иэрбитэ, республика «Хотугу Сулус» орденынан наараадалаабыта, Саха Республикатын бочуоттаах гражданинын рдк аатын иэрбитэ.

Элбэх национальностаах Россия литературатын биир кырдьаас уонна сд талааннаах суруйааччыта, общественнай деятелэ Россия суруйааччыларын съезтэригэр Россия суруйааччыларын рдк Сэбиэтин чилиэнинэн быыбарданара. Кини Саха Республикатын Духовноска академиятын биир актыыбынай чилиэнэ этэ.

«Бииги бука бары Айыла оолоробут», – диэн Дмитрий Кононович норуотугар, ыччат дьонугар туаайан этиилэригэр гстк тооолоон бэлиэтиирэ. Саха норуота айыланы кытта алтыан, кинини арааччылаан ирбэт то буордаах дойдуга олоу сайыннаран кэллэ. Суруйааччы норуот бу бэйэтин кыалалаах, эрэй-му аргыстаах олоун историятын умнубатыгар, бгэлэрин мындыр йдрн, т майгыларын, ахсаабат дьулуурдарын,

дьоурдарын ртн йдргэр, онно сгрйэригэр, онтон рэнэригэр ыырара. Кини «Кн крэйиэн иннинэ» диэн драматын геройа, Африка биир биис ууун баылыга Лобенкула лр-хаалар кнэ тирээбитигэр бар дьонугар туаайан маннык тыллары этэр: «Бгн гс дьон й-санаата дьалкыйда. Кинилэри абырыыр биир эрэ кс баар: ол кс – бар дьон муудараа, рдк й… Аан дойдуну Муударас, рдк й быыыахтаах!»

Суорун Омоллоон олоун тиэх сылларыгар православнай итээлгэ лэлээн, Библия, Саа Кэс Тыл тылбаастарын редакциялаан, сахалыы тылынан кинигэ буолан тахсалларыгар бэйэтин кн-кдэин уурбута. Ол да иин: «Библия баар эбит саамай сд баай», – диэбиттээх. Кини «Сахалар Айыы Тойон Таараа итээлбит тиллэн эрэрин туунан» диэн 2005 сыллаахха кулун тутарга суруйан хаалларбыт кэриэс-хомуруос тыллара «Саха сирэ» хаыат ааспыт сыл атырдьах ыйын 3 кннээи нмэригэр бэчээттэммитэ. Онно кини: «Бииги, сахалар, Чыыс Хаан кытаанах ыйааыттан, Одун Хаан ооруутуттан куотан, бу то муус хоту дойдуга олохсуйбут эбиппит. Онтон манна нуучча норуотун дьонноро кэлбиттэригэр т эркиннээхтэр эбит диэн т билэн, кинилэр хаан эрэ атын норуоттартан ылыммыт итээллэрин бииги эмиэ ылынан, кинилэри батыан, Тыыннаах Таараа эр-сктэр буолбуппут», – диэн суруйбут. Ол курдук кини тиэх кннэригэр диэри дьоо, оолорго Таара рэин хайдах гынан тиэрдиэххэ сбй диэн боппуруоска йн лэлэтэ сыппыт.

Суорун Омоллоон олоо уонна айар лэтэ бэйэтэ бтн эпоха. Кини Саха сирэ патриархальнай-феодальнай кэминээи олоун баттаа трбтэ. Октябрьскай революция модун сабыдыалынан олох тосту уларыйыытыгар актыыбынайдык кыттыбыта. Эдэр сылдьан нэилиэгэр ревкома сэкирэтээрдээбитэ. Дьокуускайга педтехникуму рэнэн бтэрбитэ. Онтон бэттэх айар лэ абылаар ылларан, кэпсээбиппит курдук, уун уонна баай ис хооонноох олоу олорбута. Кини 99-ун туолаары сылдьан, 2005 сыллаахха бэс ыйын 25 кнгэр олохтон барбыта.

Саха бастакы народнай суруйааччыларын: Эллэйи, Амма Аччыгыйын, Суорун Омоллоону, Кннк Уурастыырабы сс йэ ааарын анараа ттгэр блйдэринэн ээрдэлииллэригэр саха литературатын тулааын бааналарынан ааттыыллара. Ол чахчы таба уобарастаан этии: кинилэр саха литературатын бары жанрдарыгар уулуччулаах айымньылары биэрэннэр саха литературатын саа балаанын арчылаабыт, модун сарыннарыгар ктхпт классик суруйааччыларбыт буолаллар.

Суорун Омоллоон эдэр ааааччыларга анаммыт бу хомуурунньугар киирбит кэпсээннэрэ эиэхэ суруйааччы саха тылын баайын сатаан таба туттарын, кэрэ уонна умнуллубат уобарастары айан хаалларбытын итээтиэхтэрэ.

Дмитрий Кириллин,

Российскай Федерация уонна Саха Республикатын

культураларын тлээх лэитэ, суруйааччы

Кмс ктэллээх, симилиэс сиксиктээх, алтан ардайдаах турар хайаларынан дькэттэнэн, кх лиэнтэни сыыйа тарпыт курдук крн кстр мыраанынан сэлэлэнэн, то км уулларан куппуттуу, ллэр с э, р кн утары крдхх, рлйэ тохтон, клнэн сргрэн тэр эбээт лнэ рм.

Уйгу быйа уолбат улуу тымыра, млйнтэн млйн тыынар тыыннааы утаын ханнара, лбт мээ уутун кэриэтэ тыын уга, уаты тэн сытаахтыыр. Кэтит кэскил киэ, уун кэиитэ буолан, тылбыйар кынаттаах тбтн-трдн ктн булбат, уоттаах харахтаах ууоргу ттн кыайан крбт, кл, уйгу олох туоната буолан килбэйэ устаахтыыр ини кини бэйэлээх!

Оо, эбэм кн ортотун саана, л-дьлгэ, т тураан чуумпуга кстр киэ нэлэмэн кэтит ньуура дьиктитин, кэрэтин эбитин! Сулууда тааынан дуйдаабыт курдук, мэндээрэн-мандааран устата-туората биллибэккэ килбэйэ кндээрэ, аны ийэ дойдубун уйгуурдуом диэххэ айылаах, уоран, ууллан, нэлэйэ-хотойо аргыый устара ууун, намыынын эбитин!