Син биир к??тэр эбиппин…
Шрифт:
– Сиэхситтэр, сиэ! – диэн хаыытаата уонна икки хаамыыны утары атыллаата. – Эигинниктэр быстан хаалбыт акаарыны миигин эрэ сиэххит, оттон сэбиэскэй былааы син биир тиискит хотуо суоа! Чэй, ыты, сиэбиккит клммн, слбккт тириибин, аны ии ыраас хааммын!
Охоноон ревком лр туран хаыытаабыт хаыыта, ой дуораана буолан, дьыбардаах салгыа ыраах кукунуу турда…
Саа сомуогун тыаа лаыгырыы тстэ. Ылы-чып, ким да тыына да ииллибэтэ, оттуун-мастыын кирийэн, алдьархайы ктэн, чуумпуран турдулар.
Онуоха: «Бу баар!» – диэбиттии, саа тыаа дэлби ыстанна. Охоноон охтон
Дьэ, дооттоор, срдээх тн ммт эбит!
Тн тн курдук, хараа дьайыыран, ынчыктыы дьуоаран, барыгытын да ыйыстыам этэ диэх курдук, дьиппиэрэ тымныйан, клгрэ баттыы турбута…
IV
Н кнгэр арыы тыа рдгэр хара суор, хааыргыы-хааыргыы, ктн дапсыйа сырытта.
Киээ буолан, от-мас клгрэн барда. Арыы да тыа им бтэй этэ. Арай чугас соус оус сыаратын тыаа кыыкырдаан иилиннэ уонна оонньор кии саата аргыый «ай» диэтэ.
Утаакы буолбата, сылгы тыа этэрбэстээх, тордох ыстааннаах Чооруос диэн дьаам дьиэни ититэ тутуллан киирбит оонньор оуугар мас тиэйэн кэлэн, били ырааыйа кытыытыгар тохтотто уонна, сирэйин-хараын кырыатын соттон баран, ааар хараын хайыы-йээ суор оон сиэбит доорун Охоноону одуулуу турда.
– Оо, бу эрэйдээим бу сытаахтыыр эбит дии… Тыый, сркэтин ньии… Дьэ уун сордоох, лн биэрбэккэбин, арааска да тбээн эрэбин. Аны бу хаарыаннаах ообун уматыах сорум . Хара дьайдар инньэ диэн кыайдылар, бэйэбин лрх буолаллар… Сор да буолар эбит, – диэн баран, Чооруос, ытыы-ытыы, сыаратыттан маын скээтэ.
– Бу эрэйдээхпин хайдах гыныах мумунуй? – диэн, Чооруос, ыйыппыт курдук, Охоноону крн кэбистэ. Суох, хата Охоноон р-хара клнн атын дьон дьолугар тохпот, хаааы, мэрэбэдэйи туппат, баай батталыгар биир тылы утарбат буолан, ууктубат уун уутун утуйбута…
Онтон Чооруос, с маы тэрэн баран, Охонооо барда. Хааныгар хам томутун нэиилэ хонордо. Баана курдук хороччу томут киини туруору анньан, ктн илдьэн, аны ыалдьыа диэх курдук, маын рдгэр аргыый сытыарда уонна, ааар тлгнэн тоо эрэ сирэйин-хараын саба ууран баран, рспт курдук маын кыстаан, тргэнник испиискэ ылан уматта. Лабаххай тыаа таыгыраабытынан барда. Сытыы тыырахтаах кыыл тииккэ ыттан эрэрин курдук, мас устатын тухары уот тиэтэйэ-саарайа, бачыгырыы срдэ. Утаакы гыммата. «аай, дьэ оттобор угуннум», – диэх курдук, тгрйэ ктн ылла, саынньаын ттн кдэмчилэттэ, онтон, «дьэ-дьэ» диэххэ айылаах, сирэйин салаан хараарынатта.
Дьэ улам-улам амтаыйбыт курдук, китиэккии-киэбирэ, сирилээн истэ. Кнэ кытарда, ортото хараарда, кыыл хаан томут тбрэин курдук, ыарахан кыымнаах кыырык тлн кгн ктт. Чооруос, крн туран, этэ саласта, куйахата ытырбахтаата, ууоа босхо барда. «Бостуой уматаммын», – дии санаата, дьнэ уларыйда, бтн барда…
Уот ктр, илэ-бааччы кыайан-хотон, ллэ клмн, рг ууктанан, кгн-кгн, саыгырыы-саыгырыы, бачыгырыы турда. Ол аайы тыа тгэх клк хараата, улаатан кэлэ-кэлэ, ынчыктыы-ынчыктыы, ииэттэн кэбиэ сытта.
ук! Дьэ синэн соотохто намтаата. Быыта-хайыта тыытарга дылы гынна, хараарбахтаата, будулуйда уонна х хара буруо
Онтон крдхх, харам улам-улам кыччаата, бытарыйда, арай тбтн эрэ ууоа харааран сыппахтаата. Онтон уот: «Дьэ бтэн эрэр», – диэн, холкутуйбут курдук, млтт, бытаарда, улаханын бтэрэн, кыратын итигэстээн барда.
Онуоха крдхх, били ткгр тиит лабаатын хаара ууллан, харах уутун курдук таммалыы турар этэ. Тыам иэ, эмиэ санаараабыт, соуйбут курдук, ылы-чып буолла.
Арай араа эээртэн млйннэн ахсааннаах уоттаах сулустар хара х буруону курдаттыы н эрэр уот оннун, ытыыр курдук, чипчилинии-чипчилинии, крн турбуттара…
1927
Сордоох суха
Саас буолан, от-мас тэтэрэ симэнэн, чэлгийэн турда. Кмс кмэйдээх кнд ырыаыт чыычаахтар ндл кх халлаан кл клэйигэр крэйэ кт кгээн бн тэрдилэр.
Туох барыта тилиннэ, рдэ. Ийэ сир кэскиллээх чээл сирэм ньуура тубуста, дьэрэкээн таалай дьнэ кэйдэ.
Бурдук ыыыта буолла.
Хаампый оонньор уолунуун алаастарын рднээи сонуоктарын тартара крэнээн тиийэн кэллилэр. Оонньор былыргы дуомунан уот оттон, сыт тааарда уонна, илин диэки хайыан туран, бэргээтин устан баран, ботугуруу-ботугуруу, кириэстэнэн сапсынна.
Онтон дьэ сирдэрин тартара киирдилэр.
Аыйахтык хаамтараат, сухалара ылымына:
– Тукаам, бэйи, тохтоо эрэ, – диэтэ оонньор. Сэргэ маын хараатыттан крэтэн баран, оонньор, таптаым буолуо диэбиттии, аа-дуо сыытаан «бар» гыннарда уонна: – Чэ хаамтар, – диэтэ.
Утаакы буолбата, аыйахтык хардыылаат, эмиэ:
– Тукаам, бэйи эрэ, тохтот, сухабыт хайдах эрэ тыырахтыыр ээ, – диэтэ. Оонньор, торбос тлгн илиитигэр ыаастыы ыйаан баран, буугунуу-буугунуу, токоотун кэлин биттээр уларытан баайан ааданаата. Бтэрэн баран холкутук: – Чэ бар, – диэн буолла.
Суха сылдьыбыта аата эрэ биллэр-биллибэт гына тырыыпайдатан тахсан, эргитэн, бааынайдыы хаамтаран иэннэр, эмиэ саа иилиннэ:
– Бэйи, нохоо, тохтот-тохтот! Ытаа маспыт тспт!
Онтон ытаа мастарын булан уктаннар, иирдьэ-таырдьа дьоодьонотон, баран истилэр. Суха аанньа ылбата, аппа сиргэ букатын таах барда. Оонньор, сн быччыыннары тутта-тутта, кэ баарынан баттыы истэ. Эмиэ утаакы буолбата.
– Бэйи, тохтот, быыыта, сыыы ытырда, – диэтэ оонньор. Сыыстарын ыраастанан, эмиэ бардылар.
Иккис эргийиилэрэ буолла, уол оуун тосту эргитэн алтахтатан эрдэинэ:
– Нохоо, тохтоо эрэ! – диэн хаыы тоо барда. – Аны токообут сыааа тулунна, бар, сгэни аал!
Сгэ ааланнар, оорбута буолан баран, эмиэ айаннаатылар.
Саардыы хонон эрдэхтэринэ:
– Киллэр-киллэр! – диэн оонньор дьохсооттоото.
Онуоха уол:
– Оттон оуум спк иэр ээ, – диэтэ.
– Бэйи-бэйи, тохтот-тохтот!.. – оонньор тиритэ-хорута быыытыйда, баттаын саатыттан клнэ саккыраан тстэ. – Ыраах баайан кэбиспиппит, тн эмэ ардайдыы сылдьар, – дии-дии, эитэ тарпыт курдук туттан-хаптан, ыга-ыгатык тардыалыы-тардыалыы, уларытан баайда уонна бэргээтин, тэн эрдэинэ рйбт курдук, тргэнник торбос тлгнэн р аста.