Син биир к??тэр эбиппин…

Нельбисова Галина

Оччоо бэл э рдк халлааа рэ-клмн турар р кн кэрэхсээн, аллара сатыылаан, таптаан, сыста тэн, сиэркилэ таас гынан клм сандаа ньуурун крнэр.

Эээриттэн туругурбут нуолур хампа ллргэлээх, мотуок солко мутукча талбаалаах чэлгийэр дьараатын тардыммыт чээл кх тыата, ийэтин эйгэтин, уутун ортотун крр, сындыыс маан тойон мыраан хайатыгар умса-тнн тэн р ыттан тахсан, чарапчыланан баран, ылы-чып, элээннии-сэлэлии онтон билиэ диэри одуулуу турар курдук эбээт!

Оттон иинээи иирэ талахтара ийэлэрин илгэтиттэн илэ рэн, эт-срэх сэбирдэхтэринэн илибирии мхсллр. Арыытааы араас хампа отторо бастыалаах тблрн ктн, имнэрэ кэйэн, нусхаа-кгэйэ, рмэччи курдук, р ктххэ айылаахтык кй-кргм кн тэрэллэр, кмс симэх курдук ирбэнньиктийэ оонньууллар: талах быыыттан

тапталлаахтык крдллр – кинилэр, от быыыттан клэ крстэллэр – кинилэр, эбэтэр килбигийбит кыыстыы мичээрдэрин кистээн бараннар, нус-хас гынан, нуоай тблрн хокуталлар биитэр элэк гыммыттыы: «Бу эн барахсан ама эбэ илгэтин, быйаын билбэккэ кутуруйа-соуйа сылдьаын дуо?» – диэбиттии, иэдэстэрэ кыыан, клэ тэн бараннар, иирэ клгэр саан хаалаллар.

Хор, ол курдук лнэ рм кн ортотун саана оттуун-мастыын клэр, оонньуур!

II

Оо, дьиктитэ-кэрэтэ бэрт лнэ эбэм сааскы срн тэ! Кх кууппал халлаан тохтор, оонньуур уоттаах мрэ бэргээтин кэппитин кэннэ, туох барыта – киилиин-слн – утуйбутун кэннэ, арай кини эрэ аргыый устарын кубулуппат. Сааскы т срн салгыны кй-най тгэр ктн аалан, кут боро суоранынан суулаан, кууар-ууруур курдук кглээн, удьурдаах сргэр биэбэйдээн, итир тыалынан хамсатан, ибир долгунунан бигээн, халааныгар, талааныгар нарылаан, дьоллоох уунан кими, тугу барытын кини утутарга дылы…

Оччоо халлаан клмнр уот харах сулуунуун кини хараа кх толбонноох ньууругар тэн, тырымныы бигэнэн, умсумахтаан бараннар, кллэ-клбтнэн утуйарга, уостарга дылы гыналлар… Оттон лнэ эбэм биир кэм тохтообокко бара, уста турар… Онуоха нуктаан, нухарыйан эрэр бойбор хара тыата, утуктаабытын кэмсиммит курдук, сн аннынан крн, хам-бааччы сукуллан туран, аыйа-соуйа, уоран ытыы хааларга дылы гынар. Бэл-бэл диэтэр добун халлаан кй хара хараатынан кйэ-хаайа тэн сабаары гынар да, син биир лнэ рс толбон кх иэнэ, сир-халлаан ыпсыытынан нэлэйэ кэтирээн, клк таас курдук килбэйэ-томтойо кстр. Оччоо буоллаына, куотан баран элэк гынардыы, кирис гына тэр уонна уута кэлэн хаптайа сытар биэрэгэр тиийэн, илитиэпкэ хотуур истиэнэтэ туртас-кылбас гынарын курдук, ыманаан ылбахтыыр. Эбэтэр кубулунан, т тымныыттан тоон, аргыый иттэ баран эрэрдии, хаптайа сыстаныы, тглл долгуйа сыырыгар тахсар уонна тиийбит бэлиэтин биллэрэн, эстэр чаылан курдук килбэс гынан баран харааран, крн, стэн, сыыйа утуйарга дылы гынар. Онтон анараа ттн икки атахтаахха биллэрбэт…

Хор, ол курдук лнэ эбэм тн аалар, аарар!

III

Оо, лнэ эбэм сс дьиктитэ-кэрэтэ бэрт сааскы сарсыарда! Эйээс хаана эргийэн, эин эриэккэс нэн килбэйэ оонньуур ньуурун крдххнэ, р ктх курдук срэи рэр, йдр-санаалары, срэхтэри-быардары кини эрэ дьнэ ыйыстан кэээр. Сандааран-кндээрэн халлааным сырдыырыгар, алмаас таас курдук клмн, оо ыраастык, эйээстик ымайан эрэринии, илэ бааччы мичиниир. Кыыл кмн кыырпаа быыылаах, кыыс оо дьэдьэн иинэээр ордуктук кыыан, тэтэрэ дьиримниир.

Арылык сандаа кнм амырыын тн антах рэн, айхаллаах уотунан арыллан, аалай сааранан сырдыырыгар Алданын айылата, атын да салааларын алтан-кмс аалыы кыырпахтара кылабаччыа, тырымнаа, дуйдуу-солотуулуу толбоннура тохтон, долгуйа усталлара олуун эбитин!

Итини барытын аатаа, атааа суох, эр срэхтээх, эрчим санаалаах эрдэ турар киим крн, кмскэтин иччитин кндлр, кстээх тнэн толору кллк тыынар. Ол эбэм сарсыардааы клм тлбн ньуурун кндтттэн, кустуктуу ннр толон тгл, илэ мичил долгунуттан, бэл-бэл диэтэр кй салгын солотуу нуолур хотоойдоохторо, ньалалдьыгас ньаассын солко куорсуннаахтара, кмс кмэй, кдй кмгй, крэгэй далбарайдар, кр-кр кччйэн, кй муора салгыны ктлээх тойуктарынан толороллор. Оччоо от-мас барыта ийэлэрин чмчк таммаынан симэнэн бараннар, хамсаабакка, им-дьим ииллии иийэллэр, мрэ лаглаан, рдэ чуумпураллар.

Хор, ол курдук лнэ эбэм клмн клэр сарсыарданы кндээрэ, крл, чэлгийэ, мичинии крср!

IV

Оттон улуу халлаан уалдьыта киирэн, холосотун, дьаарын рээри, холуон холоругунан

ытыйан, иирэр силлиэнэн силбиэтэнэн, ууктаах уотунан тртэ ттэлээн, уордаах этиинэн дьабарыттан, хара сыыр курдук харах уута ындыылаах х хара былыттарынан хаайа-йэ ктн, хаххалаан кэллэинэ, мэндээрбит-мандаарбыт бэйэтин мичээрин кистээн, симилиэс н курдук тыйыыран-ыгыллан, тимир н курдук дьэбидийэн, харааран баран, имэнээх лгэрдик иин тгэиттэн эппэнээн аылаан, итийэн-кутуйан, лнэ эбэм илэ мккэр: быстыбыт сыыр курдук хара баалланар; кх чуоур атыыр оус крйэн-клэийэн эрэрин курдук, ллэр-тллэр долгунунан харбаар; кыыыран, хара халаа хаастарын быыта-хайыта тыытан, уордаахтык дьалкыйар; кхс кыараан, кл-босхо бараары, кгэн, клн алла-алла, кстээхтик кллрг-халлыргыы, кр таас хайатыгар тахсан тнэн милкийэр. р кн хаххалаан, хараанан сабардаан, буор дойду ньургун чэчир ыччатын ыксаппыт халлааа, хонноуттан-быттыгыттан аылаан, сиэлэ-кутуруга туруору ыстанан, ыйылыы-ыйылыы охсуан эрэр атыыр курдук р-танары мэийэн, р баалынан э-аллара ыа-ыа, ртэ ыстана-ыстана, ллэ-тллэ, былыты быыта сынньаары, чаыланы сабыта охсоору, э харбаар. Онтон, кэлин тиээр тиийэн, бухатыыр кии таас хайаа батыйатын лт кырбаан, курустаал таас ыйылыы-ыйылыы лт бытарыйан, э кыырайан эрэрин курдук, дьэкир уутунан ыыахтанар.

Оччоо буоллаына ол сир-халлаан уоттаах, уордаах оонньуутугар ол курдук уоа-кылына киирдэинэ, ханнык да улахан хараап аалы халаатын анныгар киллэрэн тимирдэн баран, кырылас кумаынан кмн, кэриэс ууох ооруохтаах.

Оннук эти, чаылан, рс, баал оонньуутугар, охсууутугар туох барыта, киилиин-слн, ктрдн-срэрдиин, оттуун-мастыын харахтарыттан уу-хаар баспытынан иийэн ньимийэллэр. Арай эрэллээх эээр хара тыа илин ээрдэлээх халлааа иээйэ-нусхайа, хокуйа-тохойо, эн-сктэн крдр. Онтон скэн рм кыайан-хотон, хараа былыт, эргэ олох ытыы-соуу, уостан эрэрин курдук, хараын уута саккыраан баран халбарыйар. Ол кэнниттэн тйэ, кыстык курдук былыттар ртэ нэн тахсаннар, арылык халлаан айыы сардаата дьэ арылла тэрин кытта, лнэ рс клбт-рбт кмс ньуура эмиэ клмн оонньоон кэлэр.

Онтон ииттэн ыраас айыы сандаа сырдык салгын тэн ийэ дойдубутун арчылыыр. Оччоо уруккутааар ордуктук улуу рэим илгэтэ чэлгийэн, дьэрэлийэн, кгэйэ долгуйан, дьиэрэийэн-дуораыйан, клмн клэр эбээт!

Хор, оннук лскэннээх срктээх, с ллэр стээх, быстыбат быйанаах, бара баайдаах бииги, сахалар, лнэ рс эбэбит!

1926

Аанчык

Сайыы киээ айдаана нам барда. Чэбдик кэрэ бараан тн кй салгын буолан кгэйэ ктн кэлэн, алыптаах илиитинэн сыыйа, аргыый аай араас ими саба тутта. Аан дойдуну клк боро кут-ньуолах сркэтэр суоранынан: «Чэ, оом, утуй, уоскуй», – диэбиттии, алгыы-таптыы саба тарта.

Барыта сымнаата, чуумпурда. Хампа намыл тыа им-ньим баран, сн аннынан крн сургуллан турда. Кстр ыырым, дойдум бтнн дааны, ыйытан баран ылыммыкка дылы, ылы-чып барда. Кнс оолор стлээн аймыыр уулара, таас кыырпаын курдук р сандаара ыыллара тохтоон, л-дьл буолан, лукуран сытта. Сайылык буор сыбахтаах балааннара кыччаан, намтаан, кнс крбтх кии манна ыал баар буолуо дуо диэх курдук, иэн-стэн, кл курдук боруан, хаптаан тураллар. Онуоха, дьон баарын соруйан биллэрээри гыммыттыы, арай илин ыал тптэлэрин буруота ордук сырдаан, крн, тыа баынан халлаан сиигин курдук унаарыйа сыыйыллан турбута.

Уонна им-ньим, ылы-чып, сып-сымнаас, сп-срн.

Ол эрээри утуйа илик кии, быыыта, син баар эбит: сайылык араа уугар тиил оуруоттаах икки ыалтан илин диэкититтэн биир кии, сонун ср туттан, аргыый бэдьээлээн хааман оуруоту тахсан, туос тннгэ туртайан кстр балааа, халанын тыааппакка, сэрэнэн ктээн киирэн кэллэ. Крдхх, туус маан баттахтаах, кыра ууохтаах, бэрт диэн нарын, хайдах эрэ сырдыкка дылы сэбэрэлээх, кыра соус ньохчоор, быллаллыбыт уостаах, мыччыллыбыт сирэйдээх, кии таптыан курдук Мыычаар диэн оонньор буолан биэрдэ. Киирэн уа, сытар оронун диэки туллар-туллар, татыр-тутур хааман кэлбитигэр, бастаа сытар Дьаллай диэн уол ыйытта: