Син биир к??тэр эбиппин…
Шрифт:
– Оонньоор, бу ханна сырытты?
– Ээ, таараа ыалга, – диэтэ аргыый Мыычаар, р тыына-тыына.
– Оттон тоо хойутааты? Мин ханна бардаай диэтим ээ.
– Ээ, бэйэм…
– Ол бэйэ тоо?
– Дьэ бэркэ да ыйытты, доор… Былыргыбын, доорбун санаан… – диэн баран, тргэн соустук лбт доорун Аанчыгы крр, кулун суоранын брнэ тардынан сытан барда. Санаатын тмээри, хараын быа симэн, чапчааын курдук сн быччыыннаран, тугу да истибэтэрбин, Аанчыкпын крдрбн дии санаан сытта. Ол сыттаына уола:
– Ол ханнык дооргун? – диэн эмиэ ыйытта.
Мыычаар тохтуу тэн баран:
– Аанчык диэни, – диэтэ.
– Ону эн тоо ити ыалга тахсан саныыгын?
– Тукаам, эн тугун билээхтиэий? Аыылаах, таптыыр доорун куоттарбыт кии туой, сылдьарын былаын тухары бу
– Ол Аанчык диэн тугу этэй?
Мыычаар дириник р тыынна уонна: «Чэ бэйи, мин эйиэхэ кэпсиим дааны», – дии-дии, сыттыгын дуомун кннрн баран, уот диэки хайыан, тобуга токуллан сытан аргыый кэпсээн барда.
– Мин трд-ууа суох, хабалаа ылларбыт, баай ситимигэр ииннэрэн клннээн сиэбит, бэрт дьадаы, кылгас кииттэн трммн, кыра оо эрдэхпинэ ыалга иитиллэ бэриллибитим . Бэрт диэн эрэйдээхтик скээбитим: уоннаахпар саха хотуурунан аыс былас оту оттообутум. Ол сайын этим иккитэ быстыбыта. Ону ити эн ааар тнэн быыта сиэппиттэрэ. Уон ордуга тртээхпэр трбт ийэм-аам ууохтарын, дьаа лбттэрин кэннэ, бэйэм соотоун иин хаан туппутум.
Ол ииппит дьонум оото суох, сэниэтии дьон этилэр. Чугаынан табыгастаах дьахтар суоа. Оччотооуга барыта халыымынан этэ. Инньэ гынан мин хайдах эрэ србэбин туолуохпар диэри сырыттым. Србэ биирбэр барыыбар, оччоо ыраас харахтаах-кстх этим, дьонум дьэ ойох ыл диэн хаайаллар. Арай биирдэ дьэ быа киэргэнэн, ийэм кумааынай курун курданан, аам билэлээх тнэ этэрбэин кэтэн, кн ат крдр аатынан мин дьонум ыйаахтарынан, муна-муна, Моорук нэилиэгэ Куома диэн кии кыыын кр кэллим.
Балаан дьиээ ктн тсптм, сэнэх, орто соус ыал быыылаах эбит. Арай кэтээриин ороо биир ып-ыраас хааннаах, срдээх кии иигэр киирбэх, номоон уун ньылбаа сирэйдээх, сыыйыллаас муруннаах, тп-тгргнэн саарчы крбт, сиртэн-буортан тэйбиккэ дылы кыыс оо саа сиидэс ырбаахы тигэ олорор эбит. Чэ дуу, крт, адьас срэим тэбэ тстэ: хайдах эрэ хааным-сииним итийэргэ дылы гынна, срдээхтик чэпчии, атаым сири билбэт буола рдм, омуна суох: «Дьолбун даа, кини мин ойоум, доорум буолуо буоллаа, чгэйин даа», – диэн манньыйан, уйадыйан хааллым. Хор, ол курдук, крт соотохто срэим-быарым ортотунан киллэрдим. Кии оордук муода буолар эбит этэ. Оттон бу сааым тухары чгэйи дааны, куааны дааны крбхттм ини, ол тухары биирдэ дааны ол курдук буолбатаым.
Онтон туран, мин уоран туой хараым кырыытынан одуулаа, кыаа олордохпуна, бии кыыым, Аанчыгым бокуонньук, оо, оччоо чгэй да этэ, уу долгунун курдук хааман (кх ырбаахылаах этэ) чуулааа киирэн хаалла. Ол тн хонон, сарсыытыгар дьиэбэр тннн, аыйах хонон баран, аабыныын иккиэн кэпсэтэн, халыымын сблээн, Аанчык сблр буолан, мин сааскытыгар (дьоно буолуохсуттар биир сылы уораннар эрдэ биэртэрэ) уон биэстээх кыыы сгннэрэн аалабын. Дьэ бии бэйэ-бэйэбитин олус таптастыбыт. Оордук срэхпит, санаабыт биир буолла, сорох ардыгар букатын оо курдук оонньуур этибит. Биирдэспит суоар биирдэспит тылыттан-ттэн матан тэийбэт, бииргэ сылдьар буолан хааллыбыт. Кини туох хамсыыра барыта миэхэ кнд, чгэй, срэим ортотунан киирэр этэ. Эчи Аанчыгым барахсан бэйэтэ да майгына чгэйэ, иккиэн да биирбит, хайабыт да трднэн, баайынан киэбирбэт, киэбирэ рэммэтэх буолан, тэмит да бэрдэ. Ыарахан сылдьан сайын куйаас баайы кн от мунньа туран «уутай» диирин йдбн эбээ…
Онтон биирдэ, ол сайын Аанчыгым ооостоох сырыттаына, ийэм буолуохсут сымыйанан хобулаан – оордук саха да эмээхситтэрэ кулахайдаах, дьиэктээх буолаллар эбит этэ – кии ойоун рэтэр, таыйар баайыта, рэтэн биэр диэн, Аанчыкпын сыстым. Онтон ыла Аанчыгым миигиттэн хоргуппута. Ону билигин кэмсиммитим, илиибин-атахпын кыраммытым иин, аны кэлэн Аанчыгым мин тылбын истэрэ биллибэт, – диэн баран, оонньор харбыт курдук ах барда, хараын уута иэдэин
– Ол кырбаатаым киээ утуйаары ороммор кэлбитим, арай Аанчыгым сык-сык ытыы сытар эбит. Эрэйдээим оото онно тугу-тугу санаабыта, т хоргуппута буолуой? Ону мин, дьлэй ку, халы тирии, билиэм дуо?! Ол тухары биир тылы эппэтээ, бтэйдии ытаабыта, оттон мин, акаары, дьон ойохторун бары сынньаллар дии, мин сыспатахпына, сии, саат да буолаа ини диэх курдук саныыр кии этим…
Дьэ онтон бэттэх Аанчыгым кн-тн дьдьэйэргэ барбыта. Саата-иэтэ аыйаан, туой санааргыыр этэ. Арай мин биирдэ тыанан быа тэн ыалтан истэхпинэ, Аанчыгым, ынах хомуйа сылдьан, дьдэ рдгэр длэ соотоун олорор эбит. Ол олорон: «Хаарыан дьоммуттан, доотторбуттан бостуой арахсаммын… Манна миигин атаастыыллар…» – дии-дии, иннигэр турар титириккэ кэпсээбит курдук, ытыы олорор эбит… Дьэ оордук чгэй дьнэ кэхтэн, иин хаана хаынаабыт от смэинин курдук стэн, хараа хатыы тахсан, быыылыын-тутуулуун, хаамардыын-сиимэрдиин уларыйан, били кыыс Аанчык бэйэтэ ханна да суох буолан, иинэн-хатан барбыта. Ол аайы соруйан кыайбыт курдук, мин дьонум буолуохсуттар кубулуппакка лэ ксн, кытаанаын лэлэтэн истилэр. Хара олоруор диэри, кыайбатар дааны, бурдук тардар, муус ктр, от мунньар, бурдук быар, бугул угар кии кини буолта. Аны санаатахха, туох да олус сылайар, илистэр эбит. Туой хотуолуур, тн аанньа утуйбат буолта. Мин хайдах сытан хаалбакка сылдьыбытын бэркииибин. Кии да ииирдээх буолар эбит этэ. Оттон ийэм ктр: «Бачча эдэр эрээри айгыстан оолор, ар дьаалы хотун, оттон кии эрэ хат буолар баайыта», – диирэ. Мин дааны, акаары, испэр: «Олус да айгыстар ээ», – дии саныырым.
Онтон сайын Амма диэн алта кстх рэххэ Аанчык биигини оттото утаардылар. Бу алта кс сиргэ тннэри-кннэри аыс ыйдаах дьахтар хааман киирдэ. Оуу миин дии сатаан кэбиэбин, мииммэт. Сатаатахха оуспут айаас кунан этэ. Киирэн оттоотубут. Аанчыгым, урут кини тугу да саарбат бэйэтэ, туой атаым, баым ыалдьар, срэим кбр, тулуйбаппын диир буолла. Арай биир киээ кн киириитэ тахсан чаанньыгын рн баран отуутугар сыта тстэ. Мин утуйдаа диибин, онтукам аны санаатахха ытаабыт эбит, быыыта. Онтон мин отууга таыстым. Онуоха туран, ааттаар курдук, срдээх чгэйдик саарчы крбтнэн хааман кэлэн, санныбар илиитин ууран баран: «Мыычаар, доорум оотоо, аын даа, кыайан тулуйарбыттан аастым, – диэтэ уонна: – Бостуой эргэ бараммын, хаарыан дьонум, ийэм, аам, доотторум, ханна эрэ баар буоллугут… Саатар биирдэ баас эигини крдм дуу, мин бу мунана сылдьабын…» – дии-дии, уйаара-кэйээрэ суох оолуу ытаата. Онно мин кии эмиэ уйадыйан икки хараым уута лэппээским рдгэр таммалаабытын йдбн. Ону санаатахпына, билигин дааны срэим ыалдьар. Кырыйдаым аайы сс ордук уйадыйан иэргэ дылыбын, – диэн баран оонньор эмиэ харбыт курдук ах барда, хараын уута чаччаарыйбыт иэдэин устун срэн тэн сыттыгар халыйда…
Уол муннун тыаа утуйда быыылаах. Оонньор, ону сэрэйдэ гынан баран, кыаммата. Кини хоонньугар ыстанан тахсыбыт куосканы имэрийэ-имэрийэ, киниэхэ кэпсиир курдук, аргыый кэпсии сытта.
– Онтон дьэ кнгэр от-мас сайын барахсан кэлиитигэр чэлгийэ симэммит кх нуоай ллргэтэ тохтон-хоронон барда, крн кстр торо тыа ккээрэн, сэндээрэн кстр буолла. Сэмэнэп саана хас эмэ хонугу мэлдьи н-саааан туран ардах б тстэ. Кн-ый дьаабыта биллибэт буолла. Кх халлаан клэр ньуура сабыллан, харааран, хараара сытыйбыт от тгэинэн отуу оостубут курдук, брйэ сдрннэннэ.
Дьэ ол кннэргэ мин Аанчыгым лр охтуутун охтубута. Кнгэр ыалдьа-ыалдьа, уу баа, ынах ыы сылдьаахтаабыт эбит. Ону биллэрбэккэ кистээбитэ. Кини ол хоргуа дуу, хоргуппутун кэ эбитэ дуу, ону билбэтим. Ол тнгэр, сарсыарда таара сырдаан эрдэинэ, Аанчыгым быыаммакка эрэ барбыта.
Билигин дааны, бу отут сыла туолан эрдэинэ, миэхэ бу баар курдук кини иэйэн-туойан, ынчыктаан кулуннуу мхс сытара…
Эрэйдээим сыыа баттаын куруук тараанара, онтуката рэллэн, биир кэм лаглаай гына иилистэн баран сыттыгар ыыллан, туох да кэ-кмт суох, сирэйин ооккото муннуктанан, ыарыы б кэбилээн, дьн-бодо буолан баран: «ллм, ллм…» – диэн хаыытаабыта, аймаммыта, дири ынчыга срэхпэр билиэ диэри баас буолан сылдьар… Онтон бэттэх кии ынчыгын тулуйан истибэппин.