Син биир к??тэр эбиппин…
Шрифт:
– Чэ бар!
Бардылар.
– Киллэр!.. Тааар-тааар! Тууй-йиэ! Крн хаамтар, мин эйигин ардайдатыма диибин ээ. Хайы дэн, сырыыта табыллыбата, дооор! Туой тыырахтаан быа сытыйар буоллаа . Бэйи эрэ, тохтоо! – диэн, оонньор сухатын суолун тарыйбахтаан, ыраастаан, кэннинэн состо. Оустара кэннинэн барбакка, биир айдаан турда.
– Сирэйгэ биэр!..
Биир былырыыы ардай быыылаах, рдк соус мрн сир кэлбитигэр суха дириник ылла. Оонньор, сс дириник ыллын диэбит курдук, туох баар кнэн баттаан истэ, кыыы-аба ыраатта, мэктиэтигэр сыыа субуруйан тсптн билбэтэ. Онтон били томтор эмискэ бтэрин кытта, суха,
– Чэ бэрт да сор, дооор! Кр снньбн быа тэ сыстым дии! Сатана сэбэ туох дэн буолан хаалла? Урут оттон басты сэппит аатырар этэ дии. Бу кн рк уларса сылдьан сырыытын уларытан кээспит эбит буоллаа. Ити тухары кии киэнин аанньа ахтыбаттар. Бу маннааы ытаата эмиэ тспт эбит дии, быыыта. Бар, нохоо, ыл ол маы аал!
– Бу маы дуо?
– Хараы тэстээрэй, эн крдххнэ, ити мас дуо? Мутук буолбат дуо?! Ону аал диибин эбээт, – дии-дии, срн мас аллараа ттгэр ытаа оорон буугунаста, уоун элээмэтэ тэллэллибит, кхсн туома богдьоллубут. Оустара буоллаына алаас ууор слэри одуулуу турда. Оттон уол: «Ити туйаарарга кии буорунан быраан тириэрдиэ дуо?» – дии саныы турдаына, «Чэ бар!» – диэн саа иилиннэ.
Суха сырыыта арыый табылынна, оонньор эмиэ аа-дьуо сыытыыр, холкутук унаарытан «ай-ай» диир буолла. Бу икки ардыгар с эргийиилэригэр сухалара эмиэ тыырахтаан, ртэ тэбиэлээн, икки ойооунан оонньоон киирэн барда.
– Бэйи, тохтот! Бу сэппит эмиэ иигэр киллэрдэ, – диэтэ Хаампый. Били саа оорбут ытаалара тэн хаалбыт эбит, ону эмиэ кыыырса-кыыырса, крдн крдлэр да булбатылар. Онтон сылтаан чэйдии таыстылар.
Оонньор, чэйэ оргуйуор диэри ытаатын оорон баран, сухатын тимирин ыраастаан кр туран: «Хайа, бу сээбэспит букатын босхо барбыт эбит дии! – диэн соуйда. – Ытаалаатахха сатаныыык», – диэн баран, хооолдьуйан тиийэн, тргэстэн мас хайа охсон аалан ытаалаата. «Кытаанахтык киирдэр чгэй этэ», – дии-дии, маыйа-маыйа саайан дардырата туран крднэ, сухатын этэрбээ холбойон таыста. «Бай! Хайа, аны холбойон таыста дии!» – диэтэ оонньор уонна, буугунуу-буугунуу, ытаатын быан, сухатын оннун тн устун олордон кэбиэн баран отуутугар тиийдэ.
– Бу ас оргуйбут буоллар тааар эрэ.
Уол уоттан чаанньыгын тааарда.
Чэйдээн бттлэр.
Эмиэ киирэн хаамтаран хаахынатан бардылар. Дрн-дрн «ай-ай» диэн хаыытыы-хаыытыы, оонньор баттаан титирэстээ истэ.
Тахсаннар эргийдилэр. Уол сатаан сиэппэтэ.
– Киллэр! – диэтэ оонньор. Онтон, нааа баран хааланнар: – Тааар, тааар! – диэн хаыы буола тсптгэр, уол:
– Эмиэ «тааар» диигин, эмиэ «киллэр» диигин, – диэтэ.
Онуоха оонньор:
– Сатаан сиэппэт буола-буолаын, сс этиээри гынаын дуу, баранаак?! – диэн баран, оуун эмискэ кымньыылаан «кус» гыннарда да, срэр быата быа ыстанна, уол ткнйэ тстэ, оус босхо барда. Дьэ айдаан, бардьыгынаыы, ытаыы б турда…
Онтон эргийэн кэлэн бараннар оонньор:
– Бу сырыыга арыылыахпыт, бу ттнэн эргий. Ол тргэи аттынан, ол суоруулаах тиити крд крбтнэн бар, – диэн ыйда. Аыйахтык хаамтараат, сонуок бргэр тиийэн: – Нохоо, тохтот, тохтот! Аны бу сэппит тобулу киирэн барда, – дии-дии, оонньор сухатын тртэ баттыалаата… – ук! Хайа, аны хаптаыммыт босхо тиийэн кэллэ… Чэ ити курдук, быата быстыбыт. Дьэ чгэй да лтэ, доор! Бгн сатаан лэлээбэт дьон буоллубут… Туох да буоссалааы ооппотубут.
Бэрт кылгас сири бардылар да, били тргэс аттыгар тиийэн оонньор:
– Тохтот-тохтот! – диэн улаханнык хаыытаата, сухатын, тардыалыы-тардыалыы, тлтэ баттыалаата.
Уол тохтоото, оус, хаыыттан куттанан, тохтообото, умса дьулуруйда. Инньэ гынарын кытта тыас тыаа хачыгыр гына тстэ да, суха буортан мчч ыстанан тиийэн кэллэ. Онуоха оонньор рспт курдук хап-сабар олордо охсон, иккитэ-стэ баттыалаан баран йдн крн:
– Бай! Сухабыт тимирэ хаалбыт дии! Тууй-сиэ, дьаат! Дьэ букатын рэлиннэ. чгэй да хара сордоох сэп буолар эбит, – дии-дии, ыадар-ыадар хааман тиийэн крт, сухатын тимирэ туура баран, инибит сиригэр туунан сытар эбит.
Хаампый оонньор маннык сордоох сэбинэн лэлээн, р-хара клнн йэтин тухары г тохпута…
1927
Куоттарбыттар
Дьиэ таа хабыс-хараа. Салгын бтнн сып-сыыгынас ыыс-будулан туман. Тыа, толоон олорчу то хаарынан саба кмллэн сыталлар.
Балаан иэ, холлоосторо клгрэн, муннуктара харааран, суол аана чэирэн, тл-бит курдук буолан, ыараан, ынчыктыы сытарга дылы. Кини ынчыктыыра, р ууутуура лэс устун ииирэн тахсан, тыал буолан улуйар курдук.
Оох уота, утуйан эрэрдии, хараын быа симмэхтии-симмэхтии, имик-самык умайар. тр буола-буола клм гынан сырдаан ылар, оччоо, крбт буолбут кии ытаан хараыттан уу-хаар баспытын курдук, муус тннк ооноон ааар.
Сыбах ооххо саннын йн, ырбаахыта суох, атах сыгынньах, торбос ыстааннаах оо тымтыгы туппутунан утуктуу олорор. Сэрбэйбит баттаын уот млтх соустук сырдатар, тбтн клгэ биир эркиэ тэн харааран турар.
Модьоо иннигэр ийэтэ эмээхсин кини этэрбэин тигэн кыастаар. Ийэ сотору-сотору туой э тыынар уонна уолун срдээх уйан баайытык крн кэээр. Кхсн иигэр санаата баппат, туой куаан санаалар, хараа былыт курдук, сабардаан кэлэ тураллар.
Трт нэдиэлэ буолла куоракка рэнэ сылдьар басты оото Ороустубаа хайаан да тахсыам диэн сурук ыыппыта. Онтон бэттэх туох да сураы, арай куоракка дьа баар диэнтэн атыны, истэ илик.
Тоо эрэ тн аанньа утуйбат, куааннык тр, срээ мхср буолла.
«Оом сыыа, кннээтэр кнм, ыйдаатар ыйым, чыычааым, срэим хайдах буоллаай? Огдоомо хаалтым уонча сыл буолла, ол тухары тннэри-кннэри, сайыннары-кыыннары кэтээрим-манаарым кини этэ. Ол кмм, кэлиэх буолан баран, тоо бу кэлбэтэ… Т да сордоннорбун, эрэйдэннэрбин, кинибин санаатахпына, бхсйэрим, срэим-быарым рэрэ, ытыы олорон уоскуйарым: кини сынньатыа, сынньаныам диирим… Бу оом кии буолара ыраах. Эрэйдээим сыыа туой эмиэ убайын кэтээр ээ».
– Тоойуом, тугу утуктаан мунана олороун? Утуйуоххун.
– Ийээ, убайбын кэтээбин, хартыыналаах кумааы, кэмпиэт аалыах буолта.
Ийэтэ эрэйдээх хараын уута тигэ олорор этэрбэигэр «топ» гына таммалыыр…
– Ийээ, тоо ытыыгын? Оччоо мин эмиэ ытыам… – уонна кууа тэн, уол оргууй ийэтин уоран кхсттэн сыллыыр.
Ийэтэ хараын сотто-сотто:
– Чыычааым, чэ мин ытыам суоа, баран утуй. Убайы сотору кэлиэ, аргыс табыллыбатаа буолуо, кэиитин хартыына, нуучча аа аалыа, чэ баран утуй.