Син биир к??тэр эбиппин…
Шрифт:
Киээтигэр кыыы кылгас кн эрдэ киирдэ. Сыыйа-баайа им стэн, боруоран барда. Кнс крдхх р оргуйар туман рэн, хараа былыт курдук сабардаан, хаайдарбын-кйдэрбин диэххэ айылаах, ыаыра тэн кэллэ.
Кыараас алаас рдгэр, тыа быыыгар, кутуйах илдьи тыыппыт эргэ нэгин курдук быыкаайык тулаайах балаантан сэдэх соустук кыым тахса турар этэ.
Ким эрэ бурдук тардар быыылаах – таас тыаа кыыкырдыыр уонна им-дьим, атын саа-иэ биллибэт. Онтон дьиэ иин йн крдхх, биир бэрт ырыган, ииирэ эрэ крэниир, кхсгэр трт сиринэн тн чэрдээх кии, ырбаахытын устан баран, суол аанын чанчыгар бурдук тардан аала турар. Сирэйиттэн-хараыттан
Бу балаан иигэр таас тыаыттан ураты кии кулгааа-хараа инэрэ атын туох да баара биллибэт. Таас эрэ тыаа, аргыый лоугураан, чочугураан кэлэ-кэлэ, эмиэ аргыый аалан, кыыкырдаан барар.
Арай имик-самык умайа турар уот сырдаан ылбытыгар кыайан крдхх, оох чанчыгар биир аыс-сэттэ саастаах, чачархай баттахтаах оо мас ат оорон оччоо олороро уонна биир чороччу улаатан эрэр кыыс оо, стээх-тртээх уолчааны ктн баран, атаын холумтаа ууран, хоруонан тымтыкка суруйа олороро. Оото уута кэлбит быыылааа: дьааыйан оонуу-оонуу, туой субу-субу уокка турар кс диэки кылап гына крр этэ. Ийэлэрэ хаас ороо ыарыта сытара. тр буола-буола дири ынчыга ииллэрэ.
Дьэ уонна им-дьим, борук-сорук.
Арай таас эрэ тыаа аргыый аалан кыыкырдыыр, арай Охоноон эрэ санааргыыр этэ. Кини ревком буола сылдьыбыта, онтон сибиэркиирэ эбитэ дуу, эбэтэр дьахтара ыалдьан буолта эбитэ дуу, биитэр баттыгас эмиэ эргийэн, эмиэ хамначчыт буолан, кии аатын ылбакка, сптх лбгэ скпэккэ, баайдар атахтарыгар э, сааым тухары оолордуун, ойохтуун муу-сору кррбт кэллээ диэн санааргыыра дуу? Дьэ тоо эрэ кини санаатын ыар былыт баттаабытын курдук этэ. Ревком буола сылдьыбытыттан куттана саныыр этэ да, мин туох дааны куааны оорботоум, норуот иннигэр сылдьыбытым, тугу тыыталлар диэн бэйэтэ бэйэтин саататара. Ол икки ардыгар, саалаах-саадахтаах бандьыыттары санаатаына, этэ атый-атый гынара. Кини ол аймахтар бардамнарын, буруйа да суох кии хаанын тооллорун кэрэйбэттэрин билэрэ. «Табаарыстарбар крр кыаым суох буолта абатын!» – диэн кини хараастан турбута.
Таас тыаа дкс улам бытааран барбыта. Бу икки ардыгар йгэр туох эрэ сырдык клм гына тсптэ. «Оттон билигин крээтэхпинэ? Хайыар кэтэн баран, сис устун тус араа, Дьокуускай диэки, тэ турдахпына, дьоммор, кыылларга? – диэн, хараа уоттанан, сирэйэ сырдаан кэллэ. Онтон балаанын иигэр турарын йдн кэлэн баран: – Оттон оолорум, ойоум эрэйдээхтэр…» – диэн, эмиэ тбтн санньыччы туттан, тааын эмиэ аргыый тардан барда.
Сотору таас тыаа уурайда.
Били имик-самык умайа турар уот, клбт курдук, чачыгырыы тстэ. Харахпар сыыс киирдэ диэххэ айылаах, ыыырынньык чмэчи остуол рдгэр чипчилинээн кэллэ. Онуоха крдхх, киэээ аылыктарын ааары олорбуттар. Оолор рлэрэ, клслэрэ диэн срдэммит. Били кыра, стээх Тгрк диэн уолчаан: «Ааа, кй эйэ, бу миэхэ сыа баай», – дии-дии, быыкаайык сыаны клэ-клэ, баын кыначчы туттан баран, кчктээтэ. Онуоха Охоноон: «Чыычаахпын да, ити дьннээххэ рээхтээин», – диэт, тбтттэн сыллаан ылла. Бу курдук аыы олордохторуна, таырдьа эмискэ ыт рэн тоо барда. Охоноон, бачча киээ туох кэллээй диэн, этэ «дьар» гына тстэ.
Утаакы буолбата, аан дэлэй соустук тэлэс гынна уонна тыастаахтык «хап» гына сабылынна да, бэргээлэрин куондарыгар кх таас тигиилээх, саалаах с кии быыкаайык балааа соотохто тиргиллэ тстлэр. Киириэхситтэртэн биирдэстэрэ: «Таын!» – диэн, кргйдээн бирикээстээтэ. Охоноон иигэр: «Оо, лгэрим эбит», – дии санаата. Срээ быллыгырыы тстэ, крмм диэх курдук, биирдэ эрэ хайыан крн баран: «Ол ханна?» – диэн ыйытта.
– Ханна буолуой, быраабаа буоллаа дии, эйигин волревком
Онуоха Охоноон хайыан крбтэ, били кини сэбиэскэй былааы киртиппитин иин боротокуоллаабыт лксй баайы дьаабылана турар эбит. Кэлэйбит курдук, тттр хайыан баран, Охоноон:
– Бэйи, саатар аылыкпын ситэ ааты, – диэтэ.
– Ноо! Майаачылаама дааны! Урут да ааабыты-сиэбити сп буолуо! – диэн баран, бандьыыт ыстыык кырыытынан Охоноону ойооско оуста.
Охоноон, кыыыта-аыыта оргуйан кэллэ гынан баран, нэиилэ туттунна. Ситэ ааабакка турда. Туран: «Сыччыыйдаар, бу эти сиэ», – диэн, л этин оолоругар тэттэ. Уонна, хараын уутун кистээн сотто-сотто, с оотун биирдиитэ сыллаата. Кыра уолчаанын: «Чыычаахпын да», – дии-дии, срээр ыга туппахтаан ылла. Онтон ынчыктыы, ытыы сытар ойоор: «Дооор, чэ, кн-хаан кэллэ… бырааай!» – диэн бырастыыласта…
Киириэхситтэр Охоноону иннилэригэр уктан илдьэ таыстылар.
Дьиэ иэ кураанахтанна. стээх оо: «Ааа!» – дии-дии, илиитин ууммутунан ытыы хаалла. Суох, аата тннбэтэ, арай тиэрэ кэбиллэн ааас хаалбыт аан устун тымныы туман эрэ р оргуйан киирдэ…
III
Тн н саана. Хабыс-хараа хаайыы хоо иин иин курдук дьиппиэрэн турда. Тгэх диэки муннугар кии ынчыга ииллэр. Онон сабаалаатахха, биир кии нэиилэ олоруох курдук буолан иэн, тайаммыт илиитэ уйбакка, «лис» гына тэн, эмиэ им-дьим баран хаалла.
Онтон сотору соус тыын киллэрэн, истиэнээ кэлтэгэйдии нэиилэ йнн олорон, ким бааргын, рй диэххэ айылаахтык, ууох илиитинэн салгыны харбыалаата. Суох, кими да булбата, арай муннук тымныы чэин харбаан крд. Онтон арыый кнн, чэнээх эркиэ кхснэн йнн уонна «хар» гына хаанынан силлээтэ.
– Хара дьайдар!.. Бтн Арассыыйаны син биир кыайбакка саатыаххыт ээ. Абам эбит, бу кэриэтин биирдэскитин эмэ анныбар баттаан баран лбтм буоллар! – диэн баран, бтн, сымыаын быа ытырда.
Бу олордоуна эмискэ клс тыаа халыгырыы тстэ. Хаайыы тимирдээх халана клр гына аылынна, трт саалаах кии ааа адаарыстылар.
Таырдьа дьиэ ааныгар моойторуктаах хара ыт, тонохпун даа, хаан тахсаын диэх курдук, муннун хамсата-хамсата, хас киирэр-тахсар киини сытыралыы олордо. Кэлин уугар тиийэн ыксаата быыылаах, брлээх халаны тарбаан тардыратта. Ол олордоуна арай эмискэ дьиэ аана тэлэс гына тстэ уонна биир саалаах кии: «Чэт, бу туох ыта булла!» – диэт, ыстыыгынан тр тстэ да, сыыа анньан кэбистэ. Ол да буоллар ыт тахсыбыт дьону, тоо эрэ кулгааын ньылаччы туттан, хараын клбт курдук крн, батыста.
Тн ктр тымныыта, хараата олус хойдубут, бэл диэтэр сулустар тоон кыччыырга дылы гыммыттар. Халлаан буоллаына рдк бэйэтэ намтаан, симилиэс курдук дьэбидийэн, ыга баттыахха айылаах буолбут.
Аллара, рэх толоонун ортотугар, арыы тыа, баатанан сууламмыт курдук махайан, утуктуу турара.
Били дьон онно бардылар. Тыа саатыгар баар кыра соус ырааыйаа тохтоотулар. «Тур манна!» – диэн, били Бтр оонньор крсбт бандьыытын «хамандыыра» бэлээ хайдыаынан хаыытаан тоо барда. Чокуйа томут тыа мастара: «ук! Бу туохпут кэллэ?!» – диэбиттии, соуйан саа аллайарга дылы гыннылар уонна бары мрспт курдук ииллии-кр, ылы-чып бардылар.
Икки илиитэ кэдэрги кэлгиллибит киини улахан тиит аттыгар туруордулар. Кини аттыгар моойторуктаах хара ыт кэлэн, срдээх чгэйдик кылап-халап кр-кр, олорунан кэбистэ. Кии, ытын крн баран, дьэ билигин эрэ йдммт курдук, срээ ыарыйда. Кини хараар стээх уолчаана кннэ, клмн турар аламай кнэ арыллан ааста, кэргэнэ, имииит аата, табаарыстара, Ленин сырдык мэтириэтэ – барыта хараар субу ирбэнньиктийэн кэллилэр… Онтон Охоноон эмискэ: