Сутарэнні Ромула

Рублевская Людмила

— У сцэнарыі напісана – скалечаная, пачарнелая рука салдата з заручальным пярсцёнкам. А гэта што? – Калантай падняў уверх канечнасць артыста, які ляжаў на насілках. – Такой рукой толькі на піяніна іграць! Ніякі грым не дапаможа. Знайдзіце адметную, працоўную, баявую руку! Гэта ж не роля са словамі. Давайце любога з масоўкі, хто ў стане варушыцца.

Артыст нешта бубнеў праз бінты, якія абмотвалі ягоны твар, але яго ўжо скінулі з насілак, як фальшывую мумію. Зорны час гэтага масоўшчыка незваротна скончыўся. Асістэнты забегалі ў натоўпе, разглядаючы рукі, рукі, рукі… Леанід Паўлавіч незадаволена круціў галавой, аглядаючы кандыдатаў.

—

Не хочаце зняцца ў кіно? – задабральна прагаварыў высокі мужчынскі галасок. Корб-Варановіч, не верачы, што звяртаюцца да яго, павярнуўся і пачаў ператвараць позіркам у попел маладзенькага асістэнта з доўгімі чорнымі валасамі, абматанага памаранчава-зялёным шалікам аж па вушы. Асістэнт схіліўся носам да рукі гісторыка, што трымала сумку.

— А, не, прабачце, не падыходзіце, — расчаравана прагаварыў асістэнт з шалікам, відаць, не знайшоўшы ў далані гісторыка патрэбнай пралетарскасці, і пашнырыў далей, так і не падняўшы (на сваё шчасце) вачэй на твар патэнцыйнага кандыдата. А то хто ведае – спапяліўся б яшчэ, як Семела перад Юпітэрам…

— Гадасць якая, — з пачуццём прагаварыў Корб-Варановіч. Ася і Вячка ціха кіслі ад смеху, намагаючыся яшчэ болей не раззлаваць ганарыстага гісторыка.

Гэта, аднак, зрабіў перабольшана радасны вокліч:

— Даніла Рама-анавіч! Каго я бачу! Калега!

Да Корб-Варановіча сунуўся Леанід Калантай, і не трэба было быць Станіслаўскім, каб распазнаць пад шырокай усмешкай забойчую порцыю нянавісці. Па Скрынічы і Асі кансультант слізнуў абыякавым вокам, як па статыстах. Беларускае гістарычнае фэнтэзі спадару Калантаю было, падобна, да фіялетавага ліхтара, і пісьменніка Вячку Скрыніча ён у твар не ведаў.

— Якім лёсам? Да нас ці так, на сядзібу палюбавацца?

— Да вас мне няма аніякай справы, Леанід Паўлавіч. – Корб-Варановіч быў падобны да помніка самому сабе, такі застылы зрабіўся ягоны твар. Ну-ну, ведаем мы цану гэтаму ільдзяному спакою… – Затое мне ёсць справа да нацыянальных культурных каштоўнасцяў, якім вы адмаўляеце ў праве на існаванне. Навошта паляўнічы дамок з вашай падачы зруйнавалі?

— Гучнае слова – “паляўнічы дамок”, — скрывіўся Калантай. – Звычайны будан.

— З грубкай васемнаццатага стагоддзя, аблямаванай унікальнай мсціслаўскай кафляй? З каванымі кратамі расліннага арнаменту? З рэшткамі двухсотгадовага паркету? – ноздры Корб-Варановіча пачалі нядобра раздзімацца.

— З гніллём і іржой векавой даўніны, — са спакойнай здзеклівасцю паправіў Калантай, і Ася з жахам зразумела, што гэты дзядзька ў плашчы колеру сухога пяску выдатна разумее, як “завесці” гісторыка, і чамусьці менавіта гэтага й дамагаецца. – Трыццаць гадоў адзін вецер там гуляў – нікога не хвалявала. Ведаем мы вас, вы гатовыя бараніць спарахнелыя бэлькі, абы давесці, што “усё гіне”, благое начальства нішчыць помнікі. А што пры гэтым многа чаго будуецца, рэстаўруецца – не заўважаеце. На аб’ектыўнасці імя не зробіш. Лепей на выкрыванні ды ляманце. Як вы там у рэцэнзіі на маю апошнюю кнігу напісалі? “Замахваюцца на святыя муры гісторыі”? “Заядаюць кукурузнымі палачкамі сумленне”? А вось фільм гэты наш на святую тэму, пра Вялікую Айчынную, вас не цікавіць. Вы б хутчэй пра белабандыта Карыбутовіча, які па калена ў бязвіннай крыві, кіно знялі, ці не так, Даніла Раманавіч?

Вячка вылез наперад, адціраючы плячом Варановіча:

— Мы ўпэўненыя, што фільм на святую тэму знойдзе свайго гледача, шкада, часу не маем паназіраць за ягоным стварэннем. Мы тут так, праходзілі… Нас чакаюць

пільныя справы.

Апошнія словы Скрыніч вымавіў з асаблівым націскам і ўзяўся за перадплечча Корб-Варановіча. Ага, так той і супакоіўся. Пасмяротны муж Ларысы Александроўскай скінуў з сябе Скрынічаву руку, як лось – маладзенькага харта:

— Зверстваў хапала. І з боку чырвоных, і з боку белых, і з боку зялёных… Чытаў дакументаў не меней за вас. І адказнасці з Карыбутовіча не здымаю. Але і гэта – частка нашай гісторыі, гэтак жа, як і паўстанне Каліноўскага, як бітва на Вядрошы і пад Воршай, Грунвальд… А вы ўсё, што было да рэвалюцыі, проста касуеце. А там жа свае героі і свае злачынцы, там – цэлая гістарычная Атлантыда, пра якую пісаць ды здымаць, ствараючы нацыянальны міф!

— Ды няўжо ж? Выпады палякаў супраць расійскай дзяржавы – гэта вам цікава… А вось гераічны подзвіг беларускага народа ў барацьбе з фашысцкімі акупантамі – відаць, не так рамантычна, – працягваў цвеліць гісторыка кансультант.

— Мая бабуля са сваёй маці ледзь ад фашысцкіх карнікаў уратаваліся, у канцлагеры былі, пасля – у партызанскім лагеры… Мне не трэба даводзіць, што такое – фашызм, – вочы Корб-Варановіча палалі шэрым ваярскім агнём. — Але не трэба прыкрывацца балючай для кожнага беларуса тэмай, каб аддаваць забыццю тое, што перажылі ранейшыя пакаленні! Ды толькі падчас Паўночнай вайны ў нас кожны другі загінуў! Гарады палілі, мірных жыхароў выразалі… Адных – за тое, што ўніяты, другіх – за тое, што праваслаўныя, трэціх – за тое, што тут жылі… Татары, шведы, маскоўцы, казакі, палякі… Усе патапталіся…

“Між Усходам і Захадам – круцяцца іх жарнавы –

Перамелены лёсы, падзелены нават магілы…”

Калантай здзекліва папляскаў у ладкі, відавочна задаволены тым, што слухачоў у дыспута (і сведкаў для патэнцыйнай міліцэйскай справы) дадалося.

— Трэба ж, які пафас! Гэта вам не трэба спекуляваць на мінулым, спадар. Такія, як вы, любому бандыту ўсё гатовыя дараваць, калі ён аднойчы назваўся барацьбітом за Незалежную Беларусь. А савецкую ўладу, без якой Беларусі не было б зусім, ва ўсіх грахах вінаваціце… У мяне самога дзед быў рэпрэсаваны, бязвінна расстраляны. І што, мне сябе ў грудзі пяткай стукаць – ах, я ахвяра рэжыму?

Корб-Варановіч ужо тросся ад праведнага гневу, з вушэй ледзь пара не йшла.

— Вушам не веру, гэта вы пафас асуджаеце? Ды вы на пафасе і ідэалагічнай траскатні кар’еру сваю зрабілі!

— Вы называеце тэму Вялікай Айчыннай вайны ідэялагічнай траскатнёй? – голас Калантая быў мяккі, як шоўк, з якога скручвалася пятля. – І гэта гаворыць загадчык аддзела дзяржаўнай навуковай установы?

Асі зрабілася страшна. Няўжо шалёны граф не разумее, што ад яго толькі і чакаюць, каб сарваўся?

Шалёны граф не разумеў. І невядома, чым скончылася б гэтая сцэна, калі б не выбух, ад якога завібрыравала пад нагамі гразкая восеньская глеба.

— Што?.. — падскочыў Леанід Калантай. — Што яны вытвараюць, ідыёты? Я сігналу не даваў!

Яшчэ адзін выбух… Танк, які стаяў ля сядзібы-шпіталю, уздрыгваў, нібыта ад стрэлаў. А там, дзе заканчвалася поле, уздымаліся фантаны зямлі. Але фантанаў тых неяк было зашмат. Ася ўспомніла, што бачыла фільм пра тое, як здымаюцца падобныя сцэны. Стрэлы толькі імітуюць, а з дапамогай пульта ўзрываюць загадзя падрыхтаваныя закапаныя ў зямлю запалы. Камера прагна здымала відовішча, мясцовая дзятва вішчэла ад захаплення.