Тутэйшыя

Купала Янка

А л е н к а. Але цярністы шлях мусіць прайсці душа народная, пакуль збавіць гэта свае «я» ад чужой няволі.

Я н к а. (не слухаючы). Зірні, Аленка, на Менск! Тут калісь, — як сказана ў нашай песні аб паходзе Ігара, — продкаў нашых галовы снапамі на таку слаліся, душу ім ад цела веялі, а чырвоныя берагі Нямігі не зернем былі пасеяны, а касцямі гэных жа продкаў нашых. 3 гэтага бачым, што яны за нешта змагаліся, каб пад сценамі роднага гнязда косці свае пасеялі… А ўміралі, відаць, з славай, бо ў песні іхняе ўміранне засталося вечна жыць. А ці ж увекавечыць песня змаганне

і ўміранне патомкаў? Не! Бо мы змагаемся і ўміраем за чужое.

А л е н к а. Шмат хто і з нас ужо змагаецца і ўмірае не за чужое, а за свае, а песня аб іх ужо не забудзе.

Я н к а. Гэта адзінкі, мілая Аленка. А душа агульнаграмадская яшчэ дрэме.

А л е н к а. Скіне сваю дрымоту і душа. Абы толькі гэтыя адзінкі, што ўжо змагаюцца, больш ясных паходняў распалілі і асвяцілі сцежкі ўсе для паўстаючай грамады.

Я н к а. Што ж, можа, і праўда твая, Аленка. Мы як бы пачынаем ужо адплюшчваць вочы і паўставаць проці тэй паганай маны, што мы не ёсць мы. Але яшчэ хістаемся то управа, то улева. Яшчэ ясна азначанай мэты не можам сабе ўявіць. А мэта у нас адна: калісь амэрыканцы, змагаючыся з Англіяй за сваю незалежнасць, напісалі на сваім сцягу несмяротныя словы: «Амэрыка для амэрыканцаў». I гэта памагло: сягоння Амэрыка вольная. Павінны пайсці і мы па яе слядох і напісаць агністымі рунамі на сваім сцягу: «Беларусь…»

Уваходзіць Мікіта.

З'ява III

Янка, Аленка, Мікіта.

М і к і т а (да Янкі, падышоўшы да яго пры апошніх словах і не пазнаўшы). Пане мусье, можа, патрабуеце маркі? (Пазнаўшы) Ах, гэта вы, меджду протчым, пане профэсар!

Я н к а. Во, неспадзяванае спатканне. Як маецеся, Пане рэгістратар?

М і к і т а. Дзякую, меджду протчым. Так сабе. Нічога сабе. Што ж вы тут парабляеце?

А л е н к а. Мы прыехалі татку з палону вызваляць. Бачыце, немцы яго ў абоз пагналі, дык мы, баючыся, каб яго ў Нямеччыну не загналі, паехалі ўслед на падмогу. То ж у мяне адзін татка на цэлым свеце, павінна ратаваць!

М і к і т а. Так, так! Было б няважна, каб звезлі з хаты апошняга, меджду протчым, бацьку.

Я н к а. А што вы тут парабляеце, пане рэгістратар: маркі людзям раздаяце?

М і к і т а. Меджду протчым, не раздаю, а прадаю, а гэта вялікія дзве розніцы. Але, як уважаю, то вы яшчэ не ведаеце, што я для стварэння сабе новай кар'еры пакінуў чыноўніцтва і перайшоў на свабодную профэсію.

Я н к а. Што ж гэта? па-вашаму — гандаль на Койданаўскай біржы валютай — свабодная профэсія?

М і к і т а. А чаму ж бы не так? Па-мойму, зусім свабодная. Вось хоць бы судзіць з таго, што калі я перайшоў на яе, то пачуўся, як птушка тая, зусім свабодным. Меджду протчым, змалку дзён мяне цягнула да свабоды і гандлю.

Я н к а. Хіба да свабоднага гандлю сумленнем і гонарам.

М і к і т а. Меджду протчым, дзядзька беларус, вы мяне абражаеце.

Я н к а. Выбачайце, пане рэгістратар, — можа, я крыху і памыліўся.

М і к і т а. Меджду протчым, не

крыху, а зусім памыліўся. Але мяне зласлівыя гутаркі зайздросных людзей мала абходзяць. Назло ім незадоўга пераходжу яшчэ на адну свабодную профэсію,

Я н к а. Цікава — якую?

М і к і т а. Буду аратарам.

Я н к а. Вы — аратарам? Ха-ха-ха! Ха-ха-ха!

М і к і т а. Меджду протчым, нічога тут смешнага. Не сягоння-заўтра прыходзіць новая ўлада, а з ей такая політычная сытуацыя, пры якой здольны аратар будзе магчы купацца як сыр у масле.

Я н к а. Але ж вы, Пане рэгістратар, звар'яцелі. Вашы дзікія — не скажу чарнасотніцкія — пераконанні і новая політычная сытуацыя?! Гэта ж як узлезеце на вышкі араторыць, то вам гэта новая сытуацыя такога пытлю задасць, што і сваіх не пазнаеце. О, не! Гэта свабодная профэсія не для вашага рэгістратарскага светагляду.

М і к і т а. Не разумею, пры чым тут мой, меджду протчым, светагляд? Можна мець светагляд адзін, думаць другое, гаварыць трэцяе, а рабіць чацвертае, як навучае мой профэсар гэр Спічыні. I я пастанавіў у сваей аратарскай профэсіі моцна прытрымлівацца гэтай мудрасці.

Я н к а. Баюся, што гэта мудрасць дасць вам чэк на свабоднае месца ў менскім астрозе.

М і к і т а. Меджду протчым, такіх невясёлых рззультатаў і быць не можа. Аратар, маючы кожны раз напагатове адшліфаваны практыкай язык, заўсёды патра-піць выпутацца з бяды.

А л е н к а. А чаму б вам, П а н. е Нікіці, замест коўзацца па слізкіх і небяспечных для вашай асобы пуцявінах, не заняцца чым-небудзь болей рэальным і грунтоўным. Напрыклад, вы болей прынеслі б для сябе і для грамадзянства карысці, каб узяліся… ну хоць бы…

Я н к а. (перабіваючы)…на Камароўцы козы пасвіць? I чаму б, самдзеле, не так? А профэсія чыстая і, разумеецца, свабодная.

М і к і т а. Меджду протчым, мусье беларус, такая свабодная профэсія не вяжацца з маёй рангай колежскага рэгістратара.

Я н к а. А шкада, вельмі шкада! Лепей быць добрым пастухом, чымся недапечаным рэгістратарам ці аратарам.

Уваходзіць Гарошка.

З'ява IV

Янка, Аленка, Мікіта, Гарошка.

Г а р о ш к а. (уваходзіць з пугай, пыхкаючы люльку). Во добра, што застаў вас! Я ўжо усе свае зрабіў, і можам ехаць дамоў. (Пабачыўшы Мікіту.) I вы тут, ды яшчэ з парасонам?

М і к і т а. Як бачыце! Меджду протчым, што вы тут, дабрадзею, робіце з пугай: пасвіце каго?

Г а р о ш к а. А так! Збіраўся пасвіць тутэйшых чынадралаў, але не ўспеў,— прыйшлося выганяць з Менску абскубандаў.

А л е н к а. Не абскубанды, гэта, але акупанты.

М і к і т а. I вы, мабыць, яшчэ адно пераблуталі: здаецца, немцы хацелі вас выганяць, пагнаўшы ў абоз…

Я н к а. Дзядзька Гарошка зусім не пераблутаў. Усе роўна на яго выйшла: акупанты ўцяклі, а ён застауся.

А л е н к а. (зірнуушы ўбок). А гэта што за такія пілігрымы брыдуць сюды?