У капцюрох ГПУ
Шрифт:
Попутчiк ужо варочаўся дахаты адзiн… толькi з собскiмi думкамi…
Думаў:
— Добра справу разгледзеўшы, дык гэта надта мiлыя людзi!.. Дарма пра iх гавораць блага… Але як здорава разыгралi камэдыю! Хэ-хэ! Рабiлi выгляд, што маюць мяне за ворага… А дык-жа аба мне ўсё ўжо добра хiба ведалi! Дык-жа паўпрэдзтва ў Варшаве, даючы мне вiзу, ужо не магло мець да мяне нiякiх засьцярог… Але правiльна кажуць: узапраўды капiталiстычны сьвет варожа настроены… Кожнага, хто прыяжджае, трэба добра прасачыць. Накш ня можа быць. Дый у кожным гаспадарстве ёсьць сваё ГПУ, толькi накш завецца… Там Inteligence Service,
Аднак-жа…
Успомнiў таямнiчую неразгаданую сьмерць Тэрэшчанкi, калi той, таксама атрымаўшы дазвол на прыезд у Менск, таксама быў запрошаны на банкет — i ранiцай… з савецкага раю папаў у рай нябесны. [3]
Мо i для мяне прыгатавалi гэткi трактамант?
Не! На якога чорта iм прыпатрэбiцца атручваць мяне! Дык-жа добра бачаць, што я iхны чалавек. Я не камунiсты, праўда, але я — Попутчiк…
Спачатку супакоены, пазьней, аднак, падсьведама прадчуваў пагрозу нейкай небясьпекi.
3
Атручаны бальшавiкамi ў 1922 г.
Але што рабiць? Не скарыстаць запросiнаў, не пайсьцi?
Нельга. Як-жа гэта будзе выглядаць! Значыцца, баiцца, знакам тым, нешта круцiць, тоiцца… Дык-жа кожную хвiлiну могуць прыслаць да яго пасланца з пiсьмом «совершенно секретным», i павiнен будзе iсьцi за iм, куды яго павядуць. Нiчога не паможа. Рады нiякай няма.
«А баяцца, што пад уплывам алькаголю скажу нешта лiшняе, — няма чаго!.. Чаго-ж мне палохацца, калi я маю чыстае сумленьне? Toe, што я казаў сёньня, скажу й заўтра, i заўсёды, бо мае дачыненьне да Саветаў яснае, зусiм выразнае i — нязьменнае»…
Матка спаткала сына неспакойнымi вачыма.
— Ну, што-ж гэтак доўга?.. Я так баялася… Думала, што ня вернешся…
— Хэ, хэ… Чаму?
— Ну, кажы, чаго хацелi? Аб чым пыталiся?
Хаця Попутчiк, выходзячы з хаты, не казаў, куды iдзе, матка — старая савецкая грамадзянка, ведала, што значаць гэткiя запросiны на прыяцельскую гутарку.
Дык праз увесь час дрыжэла, што сына арыштуюць.
— Кажы, нарэшце, чаго яны хацелi?
— Э, глупства… Ня турбуйцеся… Вось так… пагутарылi сабе крыху… Нiчога важнага…
— Але ўсё-ткi што? Што? — дапытвалася мацi.
— Дык-жа кажу, што нiчога важнага… Калi-б было нешта паважнае, дык я сказаў-бы.
— А, разумею! яны забаранiлi табе расказваць… О, Божухна мой, Божа!..
У гэтую ноч мацi i сын спалi неспакойным сном.
«Товарищеская чашка чаю»
На другi дзень Попутчiк быў у прызначаным месцы, чакаючы тав. Карытава.
Роўна а 8-й гадзiне ўвечары прыйшоў Карытаў у даўгой чырвонаармейскай шынэлi, выглядам сваiм нiчым ня розьнячыся ад iншых вайсковых, якiя прыходзiлi да сталоўкi № 1.
(Даўней, перад рэвалюцыяй гэта быў рэстаран Фрыца пад Маскоўскай гасьцiнiцай. Калiсьцi гэта быў першарадны рэстаран, цяпер брудная савецкая сталоўка з падлогай, пасыпанай
Карытаў не падыйшоў да столiка Попутчiка, але кiўнуў яму галавой, каб iшоў.
Попутчiк устаў i пайшоў за Карытавым.
Iшлi нядоўга. 3 Савецкай вулiцы павярнулi ў нейкi завулачак, пасьля iшлi па нейкай слаба асьветленай вулiцы, урэшце затрымалiся перад брамкай, што вяла ў садок, у глыбi якога стаяў аднапаверхавы дом.
Дом быў новы. Калiдор, пачынаючыся ад уваходных дзьвярэй, меў з абодвух бакоў дзьверы, якiя вялi ў малыя паасобныя кватэры.
Гэта было «общежитие» супрацоўнiкаў ГПУ.
Тут жылi й iхныя вяльможы.
Карытаў адчынiў дзьверы да аднэй з кватэр.
Усяго з мэбляў было тут толькi: отамана, стол i крэслы. Апрача гэтага, у рагу пакою стаяў фортэп'ян, на якiм былi расстаўленыя закуска i выпiўка, прыгатаваныя дзеля «товарищеской чашки чаю». Побач савецкае манаполькi стаялi тут бутэлькi з крымскiм вiном, на талерках — халодная закуска: розныя рыбы, кансэрвы, мяса, iкра…
Карытаў узяў палiто Попутчiка, каб павесiць у суседнiм пакоi.
— Ах, ня турбуйцеся, таварыш, я сам… — i з гэтымi словамi Попутчiк прашмыгнуў у другi пакой, дзе пры ручной швэйнай машыне сядзела нейкая маладая жанчына.
Дзеля таго, што Карытаў не сьпяшаўся, каб пазнаёмiць госьця з дамай, Попутчiк галянтна пакланiўся перад незнаёмай, сказаў сваё прозьвiшча i пацалаваў ручку.
Вярнулiся ў першы пакой. Гепiстка засталася на сваiм месцы.
Гутарка ня клеiлася. Добра, што пачалi ўжо зьбiрацца госьцi, «старыя знаёмыя — Гродзiс, Гендзiн, пасьля зьявiўся нейкi пануры тып, у якога ўвесь твар быў пакалечаны воспай. Усе тытулавалi яго „товарищ прокурор“».
Ня было яшчэ толькi Апанскага.
— Ня будзем яго чакаць. Ён прыйдзе пазьней, мае шмат работы, — сказаў Гродзiс.
Селi за стол, куды перакачавалi з фортэп'яну настаўленыя там закускi i бутэлькi.
Ужо пасьля першай чаркi запанаваў цёплы прыяцельскi настрой. Пасьля другой Попутчiку захацелася… сказаць тост.
— Таварышы! — клiкнуў, устаўшы з чаркай у руцэ. — Калi, прыехаўшы ў Менск, на другi дзень ранiцой я глянуў праз вакно… Я пабачыў ехаўшыя на вулiцы вазы з цэглай… Цэглай! Таварышы!.. Гэта сымбалiчна! Гэта надзвычайна!.. Цэгла — таварышы!.. Цэгла — гэта будаўляны матар'ял, з цэглы будуюцца новыя дамы… I ў гэтую часiну, як нiколi дасюль, я ўцямiў, я адчуў ува ўсёй глыбiнi, куды я прыехаў… Я прыехаў у краiну Вялiкага Будаўнiцтва! У краiну, дзе iдзець ломка старых формаў жыцьця, каб на iхных руiнах пабудаваць новы лад, лад справядлiвы, дзе няма эксплёатацыi працоўных… Таварышы! Я п'ю гэтую чарку за савецкае будаўнiцтва!
Гродзiс пiў шмат i запрашаў гасьця апаражняць чаркi. Менш пiў Гендзiн. Карытаў не аставаўся ад Гродзiса. Таварыш пракурор зусiм ня пiў i нiчога не казаў. Толькi глядзеў панура на стол, кiдаючы ад часу да часу свой цяжкi погляд на Попутчiка.
Маладая жанчына ўвесь час заставалася ў сваiм пакойчыку, не праяўляючы нiякага знаку жыцьця.
Ня было таксама чуваць, каб працавала швэйная машына.
Пасьля прыйшоў i Апанскi. Спазьнiўшыся, ён налiў сабе адразу цэлую шклянку гарэлкi, выпiў яе адным махам i закусiў iкрой.