Я з вогненнай вёскі...
Шрифт:
— Сынок, спасайся, а мне ўжо ўсё роўна як будзе…
Дайшлі мы яшчэ дальша, паляжалі там трошкі, у яме, дзе пясок бралі. I вот у гэты лясок, сюды. Гэтак во зрання хадзілі мы дзень, ноч начавалі… Ён жа таксама раздзеты, толькі пінжачок на ім. На мне была цёплая кофта такая, дык я яе скінула і яму надзела.
Дзіця. Хадзілі мы, хадзілі, куды ні пойдзем — немцы… Іх няма, але яны нам усё роўна ў белых халатах паказваюцца. Пад раніцу — пеўні спяваюць. А выйдзем на бераг лесу — немцы. А іх жа ж не было! Толькі людзі прыходзілі, трупы сабіралі, а іх не было… I ўжо
Пад раніцу выйшлі на бераг, і, куды ні паглядзім, — усюды нам немцы ходзяць…
Мужа майго яны не забілі. Узялі на падводу, каб паказаў, дзе Свінка, дзярэўня такая. Там былі гэтыя самаахоўцы. I там, у Свінцы, мая мама родная жыла. А яны яшчэ хацелі туды, дзе недзе Кашэчы Брод ёсць, каб ён туды вёў. А ім сказалі, што не едзьце, бо вас ноччу заб'юць партызаны. I тут яны мужа адпусцілі, і ён пайшоў да мае мамы. I мама яго адтуль не пускала, бо ўжо наша Рулёва гарэла…
Гэта ўжо мама мне расказала, калі мы з сынам у Свінку прышлі.
Мама казала, што мой муж, калі ён пайшоў са Свінкі глядзець, ці мы жывыя, гаварыў: «Калі іх няма, дык і я не вярнуся…» Жанчына адна ў панчохах толькі па снезе з Рулёва прыбегла і сказала, што бачыла, як нас павялі і чуваць былі два выстралы, а дзе мы падзеліся — невядома… Ён касцей нашых пашукаў і не знайшоў…
А мама мая запрагла каня і ў Рулёва прыехала. Ён плача, а мама кажа:
— Яны жывыя, яны прышлі ўжо да нас!..
Потым мы жылі ў мамы. Я была чорная, цёмная. Больш года была ненармальная. «Немцы, немцы!..» Куды я ні хавалася, куды я ні хадзіла — усюды немцы былі… У белым, у белым… Унаклонку нічога не магла рабіць, толькі стоячы. Грэчку на воз падаваць… Палучыўся ў мяне менінгіт, гіпертанія, і так усё сваё жыццё пакутую…
А сын ужо дзевяць год, як памёр. Мой Росця. Шасцёра ўнукаў пакінуў… Яны ў дзетдоме, чацвёра меншых…»
У Новым Сяле на Барысаўшчыне Міхась Верхаводка расказваў нам пра тое, як вясной 1944 года забівалі яго родныя Будзенічы.
Міхасю Мікалаевічу сорак гадоў. Ён быў адзін у хаце, аднак па малюнках, наклееных на сцены, тут адчувалася прысутнасць дзяцей. Зрэшты, ён і сказаў нам пасля, што гэта дачка так хораша малюе.
Чалавек характару мяккага, ледзь не з жаночаю ласкай у голасе. Можа, таму і памятае ўсё так падрабязна. Расказваў ахвотна, нібы нарэшце дачакаўся выпадку.
«…Два дні дождж ліў… Ну, тут усе выйшлі… Есці ні ў кога не было нічога, галодны народ быў. Паселі, сонца прыгрэла — усе тут і паселі на месцы.
А я сядзеў, не задрамаў, нічога. Ведама, яшчэ дзіцёнкам быў. Гляджу — немец ідзець. Я толькі сказаў:
— Ай, немец ідзець!.. Вялікі ідзець, з аўтаматам.
Мая сястра была. Брата забілі тут жа, на месцы. Як я сказаў: «Немец ідзець!», дык сястра драла ў лес. Тут нашлася яшчэ братавая, —
Ну, а мы толькі пасталі ўсе. Стаяка пасталі.
Карова была прывязана. Ён даў вочарадзь у гэтае месца. Папала гэтай карове. Карова гэтая — па лесе. I павалілася. Як пачала нагамі… Пакуль яна кончылася.
Ён надумаўся і ракету ўверх — жах! Тут іх аж чорна стала. Павыбягалі з лесу. Акружылі нас поўнасцю, з усіх бакоў. Ну, хлопцы такія былі — хрэст [1] во на рукаве і ў чорным адзеты былі.
Нас пастроілі. Пачалі здзекі. Мужчын адзельна пастроілі, а баб адзельна. I пачалі лупцаваць гэтых мужчын.
— Дзе ваша, бандыты, аружыя?
1
Свастыка.
Сюды падставіць, пад бараду… карабін там ці чорт яго тады ведаў.
А я за спадніцу ў мамы дзяржуся. Я ўжо ж трошкі ладны быў, першы клас кончыў ужо.
Так гэтых мужчын пабівалі, колькі ім нада было, метраў пяцьдзесят адагналі, лёг пулямётчык. Мінамётчыкі ляглі з бакоў…
А ў мяне яшчэ дзецкі розум быў — глядзець, як міна ляціць. Адзін ляжыць, а другі зойдзе збоку — кідзель! Я відзеў гэта — міна ляціць і плёх там, зваліцца. Туды, у бярэзнічак. Я тое месца знаю і цяпер. Толькі цяпер яно змянілася, канешне, многа лет прайшло.
Пабілі гэтых мужчын — бабы наробілі енку. Пулямётамі пабілі — дзе ж яны на чыстым поплаве дзенуцца? Тры пулямёты. Як кашанулі!.. Там і мой брат быў, Васіль. Жонка яго з намі была і дзеці.
Прылятае адзін сюды, гэты немец. Хацелі нас у бярэзнічак, тут ражэчак тады застаўся. Нейкі старшы пад'ехаў і кажа: «Не!» Ці як ён там сказаў. Яны змянілі план. Як сталі з мінамёта біць — два хлопцы ідуць. Маладыя хлопцы, мо ім тады па сямнаццаць было, па васемнаццаць. Сяйчас нас астанавілі. Тут плач, тут дзеці гэтыя плакалі…
А я не плакаў, як-та дзяржаўся. Інцерасаваўся проста… I знаў жа, што на смерць іду!..
Добра. Заняліся з гэтымі хлопцамі. Пабівалі яны, колькі хацелі, іх. Ведама ж, людзі пры сіле, а тут — бяссільныя. У гэты бярэзнічак, дзе нам трэба было легчы, гэтых хлопцаў… Так во неяк паклалі і прастрачылі іх.
Сяйчас падышоў іхні гэты, нейкі старшы, відаць, і кажа:
— На Будзенічы! Ну, нас пагналі.
Мы трошкі адышліся, і гэтай маёй братавай большы хлопец прарваўся. А меншы, Генка, той застаўся. Вярнуўся сюды, дзе нас бралі.
А мяне як бралі з месца, то там пасцілка была ўвязана, хлеба краюшачак быў. Я завязаў на плечы. Дык ён мне сказаў:
— Сынок, не бяры, ён табе не нада. Я на месцы гэта і бросіў.
Прагналі нас метраў пяцьдзесят — выбег дзіцёнак. Ішоў ззаду канваір. Гаворыць… Старушка ззаду ішла, дык ён ёй кажа:
— Прывядзі яго!
Пацанёнка таго. Яна пайшла. Калі б разумная старуха, дык яна б за гэтага пацанёнка ды ў лес. Чорт бы за ёю пабег. Мы тут пачалі б разбягацца. А яна пайшла, за ручку таго дзіцёнка і прывяла сюды, у калону к нам.