Я з вогненнай вёскі...

Калеснік Уладзімір

«…Дзве калоны ідзе ў нядзелю: адна калона, бальшушчая, з Капацэвіч, а другая — з Лучыц. Тая калона там, а тая — там, яны сышліся, згаварыліся пра ўсё і сталі ісці ў сяло. Паставілі пасты — проста на дзесяць метраў адзін ад аднаго. Усю дзярэўню абставілі. I тады ўжо сталі заходзіць у кожную хату.

I да нас зайшлі. Колькі нас было чалавек? У Мікіты дзве дзеўкі, у нас… Восем чалавек было ў хаце. I мы тады тыфам былі бальныя. Адзін толькі бацька палравіўся, так во, як і я, каля стала сядзеў. Яны ўжо як увайшлі, дык усе мы ляжалі покатам. Яны гавораць:

— Ціф? — Ды на старога… Як гэта? Ага: — Цурык! Адзявайся, выходзь!..

Яшчэ ён, бедны, сабраўся,

пайшоў. Наша крайняя хата была. Бачым: суседка мая, Уладзімірава Каця, вынесла дзіцятка грудное, а ён ёй кажа, немец:

— Нясі назад дзіця.

Панясла яна ў калыску, а гэтыя дзеткі ўзяла з сабою. Большыя, каторыя маглі ісці.

I ўсё ідуць ды ідуць нашы людзі… I ўжо нікога няма людзей, а толькі паставыя стаяпь. А потым падводчыкі паявіліся.

Ідуць, адкрываюць хаты, забіраюць, што там засталося ў хаце.

А мы з жанчынай адной гаворым:

— Выйдзем за сяло, пабачым, куды гэтыя людзі падзеліся.

Мы толькі пачалі ісці, падняліся на горку, а ўжо людзі там крычаць і агонь паявіўся. Чалавек трох было ў партызанах з Хвойні. Дык мы думалі, што гэтых партызанскіх сямей паляць. Прайшлі мы далей — не! Сільны вельмі крык. Крычаць людзі так, што мы здагадаліся…

Прыбегла я ў хату і гавару:

— Спасаймася як хто можа! Бо людзей зністажаюць!..

Бегаем мы па хаце — хто хворы, а хто так прытварыўся, — а выйсці няма як, бо пост ужо кругом. Нікуды з хаты не дзенешся — стаіць пад самым акном. Бачым мы, што ўжо і падводчыкі скрыліся, і ідуць да нас чатыры мужчыны — высокія, і косці на іх проста нарысованы. Як ішлі — так у хату.

Свякроў мая, мужыкова маці, выбегла з хаты прасіцца:

— Ох, паночкі!..

Хацела папрасіцца, а яны яе перад акном і застрэлілі. З нагана. Мы пабачылі, што яе застрэлілі, так і пападалі ўсе сюды, у адну кучу. А было ў нас два чалавекі, што і не маглі ісці, з тыфу. Сільна бальныя тыфам, не маглі нават устаць. Мы ўсіх іх на адну падушку пасцягвалі.

А яны зайшлі ў хату:

— Ціф? Ціф?..

Тут жа адразу завярнулісь назад.

А тут ужо запалілі нас. Бутэлька нейкая чорная. I не падпальвалі — аблілі, і загарэлася. Закрылі дзверы, выбілі акно і давай сюды гранаты кідаць. Кінулі адну, другую, трэцюю… I гарыць маё цела ўсё. Цяпер пазажывала, а тада абгарэла я многа… Спачатку граната першая Мікіце ў галаву. Падушкі ляжалі, дык яго неяк падкінула — аж ногі ўгару! А мяне… Во асколкам тут ранена. Бачу я, што дзе хто, пабіла каго, раніла, дагарае ўжо… Госпадзі!.. Я падцягнула стол да акна, яго на стол усцягнула, а пасля вылезла сама праз акно. У хаце, у агні — пакуль ты дойдзеш!.. Я не то што, дарагія мае, — не думала, што буду жыць, я думала, што выцягну яго на двор — хутчэй нас даб'юць. Бо ўся ў агні, уся паабгарвала, раненая… I пападалі мы тут каля акна. А тады, як я яго выцягала, якраз выганялі худобу нашу. Сарай запалілі, а худобу не пабілі, усю выганялі. Адвязалі яны тую скаціну, ідуць, бачаць: старая ляжыць забіта і мы ляжым, паабгарвала нанас усё…

Яшчэ адна выскачыла, мужыкова сястра, раненая, з гарачкі выскачыла, і дайшла перад акном.

I ляжу я там, і не чуствую нічога, ужо і памяць пацярала. На некаторае ўрэмя я зусім адключылася. Пачалося ў нас у вёсцы ў дзесяць гадзін, да нас яны прышлі ў гадзіну, а прачнулася я аж на захадзе сонца. Помніла, што я жывая, паднялася, паварушылася, паглядзела, што і ён жывы. А суседка нашая як уцякала, дык выкінула клуначак. А маё ўсё пагарэла, усё пагарэла…

Адна дзеўка ў хаце засталася, а страха як згарэла, як асела ўсё, дык яна толькі: «Ы-ы-ы!» —

стагнала там. Храпяне. I зноў храпяне… Доўга даходзіла… Бо яна не ранена была. Доўга храпла, яй-богу. Ужо ўся хата абгарэла, а яна ўсё храпла…

Ну, я паднялася, паглядзела, тут жа два крокі і — яе хата. Узяла я той суседчын клуначак, развязала. Ну, мы ж голыя. А я чуствую, што тут я ранена, тут у мяне вырвала. Развязала я той клуначак, знайшла яму штаны, з падцяжкі зрабіла вяроўку і падвязала іх, ручніка знайшла, перавязала яму тут. А яму граната ўпала вот тут пад коленкі: і вены, і ўсё яму тут паперарывала, ён ніяк не мог устаць. Дык я вазьму вось так на адну руку палажу і на другую і так яго цягла. Цягла я тры кілометры яго на сабе. Працягну, астанаўлюся, а патом і змаглася, не магла цягчы. I такія чуствы былі, хлопцы, і такія чуствы!.. Чуствавала я, што яны будуць ісці. Я ў хмызнячок яго, наламіла галля, зняла з сябе адзяяльца, я тое адзяяльца на два перарвала: палавіна сабе на галаву, а другую — яго накрыла. А потым я тую палавіну адзяяльца, што на мне, яшчэ раз напалавіну перарвала, падаслала яго, палажыла і пайшла.

«Ну, — думаю, — яшчэ кілометры два да атрада, дабяруся туды, там дадуць помач».

Камандзір атрада быў Міхайлоўскі…

Сані далі, запраглі каня. I Міхайлоўскі прыказаў мне:

— Сядзь. А калі будуць яны прадзвігацца сюды, немцы, дык ты тады з лошаддзю не ўцякай, кідай лошадзь, а сама — у лес, каб не злавілі цябе.

Я папрасіла, каб мне каго-небудзь далі — ехаць пад Хвойню.

— Ну, — кажуць, — калі ты ўжо данесла яго, то цяпер і давязеш.

Але паехалі мы, майго ўзялі. Сейчас жа яму і матрац з печы гарачай, і валёнкі. Я і сама голая была, абрываная ўся, кроў цячэ…

Мой нічым не ўладзеў. Не бачылі, дык думалі, што ён хоць што-небудзь памагаў мне ісці. Ён прыходзіў у памяць, прыходзіў, ну, а як на печку яго палажылі, дык там нейкае зярно ляжала. Бедны, так і сплыло тое зярно. Да грамачка кроў выскачыла, усе жылы парваліся. Дык ён усё прасіўся. Скажа два словы… Адключаўся ўсё ўрэмя. Прыходзіў у памяць, казаў:

— Хлопцы, спасайце мяне, я ваш брат буду.

Ну і што, ужо назаўтра партызанскі атрад далажыў, што дзвіжуцца немцы на гэтую дзярэўню. Куды мне? Мяне адправілі, далі мне партызаны падводу. Не далі, а проста прыказалі людзям адвезці мяне ў Курын. Там быў тожа атрад, і Лапцейка быў, урач. Штоб здзелаў майму перавязку, аказаў помач. Прывезлі мяне туды, ён паглядзеў, гаворыць:

— Мая ты міленькая, ён жыць не будзе. У яго ні аднаго грама крыві не асталося…

Пака тое-сёе, за пяць мінут вот далажылі, што немцы ў Доўгіх Нівах і нада з Курына выязджаць.

Пака я выйшла, усе людзі да аднаго чалавека ў лес пабеглі. Ну, дзвіжуцца немцы, а людзей асталася я адна ў хаце. Урач мяса тое паабразаў з яго, перавязку зрабіў, абінтаваў. Не знаю, што мне рабіць, не знаю, куды ўжо і бегчы. I толькі ўжо выю, выю… Гавару: «Госпадзі, лучша б я пагібла ў гэтым, у сваёй дзярэўні…» Не знаю, што і рабіць. Сяджу.

Дзякуй богу, бог нанёс мужчын хваенскіх. Ішоў гэта Рамецкі Рыгор, Уладзімер Міхалкаў… Багата, багата мужчын ішло. Пазналі мяне, сяйчас мне тут помач аказалі. Пабеглі па дварах, знайшлі саначкі мне. Палажылі, гэта, мой матрац, палажылі яго і давезлі да Глебавых Палян. Немцаў дажыдалі ў Курыне, дык мяне ўжо далына туды павязлі. Давезлі мяне да Глебавых Палян, там людзі былі, але ўсе начаку. Усе гэта ў лес выбіраюцца. Пераначавала я, мне саветуюць людзі:

— Едзь у Вежын, там сорак двароў толькі ў лесе. Там немцы, можа, і не нойдуць.