Я з вогненнай вёскі...
Шрифт:
Калі ўсіх перабілі, пашлі ў дзярэўню тыя немцы. Давай па хатах хадзіць, куры браць, парасёнкі, пачалі грабіць. Чуваць было нам на могілках, як яны грабілі тут усё.
Ну, а як паехалі, мы ўсталі. Холадна было. Я голы быў во так. Маці з большай дзеўчыны пальцішка зняла, гэта я яго адзеў, пакінуу матку і бягом дахаты. Прыбег, сеў на надворку і чакаю — прыдзе матка…
Ужо немцаў няма, немцы паехалі ў горад, сяло пустое, толькі дзверы скрыпяць — вецер усхадзіўся, проста страшна так…
Ну, я сядзеў, сцямнела ўжо, а матка не дайшла да свае хаты, а да маткі свае зайшла. А там, у той хаце, суседка была, гадоў восемдзесят
— Можа, бачылі, як хлопчык які тут бег?
— Бачыла, кажа, бег нейкі.
— Пайдзіце, бабка, яго прывядзіце.
Прышла бабка, за руку мяне цягне:
— Хадзем да нас.
А я ўпіраюся, не хачу ісці. Кажу:
— Адкрыйце мне, я пайду ў нашу хату.
Ну, а яна мяне за руку і павяла туды. Дзве нядзелі мы там так ляжалі, ніякай перавязкі, нічога. Баяліся ехаць да доктара: білі нас немцы і зноў да іх ехаць, — даб'юць, страшна ўсё-такі. А потым усё-такі рашылі— ці так, ці так, а трэба ехаць.
Паехалі. У Слонім, туды, у бальніцу бацька завёз. Месяц мы ляжалі ў бальніцы. А ўрачы гэтыя ў бальніцы нічога не ведалі, дапытваюцца: «Дзе вы былі, на фронце?» Вёску нашу не спалілі, а ў Слоніме не ведалі, што нас пастралялі.
Месяц мы паляжалі ў бальніцы і зноў дадому прышлі…»
Уратавала маці Сашу Сасноўскага. I вырас ён дужым і спраўным, стаў трактарыстам у родным калгасе «Савецкая Беларусь». Высокі, здаровы, з бясхітраснаю праматою ў блакітных вачах і валявою ўпартасцю ў прамой моцнай шыі. Толькі між густымі брывамі затоена нейкая збянтэжанасць: ён, як і маці, тужыцца і ніяк не можа адказаць на пытанне: чаму такое было з ім? Расказваючы, ён нібы ўвесь час пытаецца…
Вось і суседка Сасноўскіх, Тэкля Пятроўна Гарасімчык, б'ецца над гэтым пытаннем.
«…Тут я і нарадзілася, тут я і замуж пайшла. I раскажу я тое самаё… У тысяча дзевяцьсот сорак другім годзе, шаснаццатага дзекабра была серада. Я выпаліла ў печы, усё гэта… пакарміла дзяцей і стала мясці хату. А муж быў у гумне, архаваў ці ячмень, ці авёс. Ну вот, прыходзіць немец у хату:
— Цурык, цурык!..
— Куды, пане?
— Туды, на сабранне.
— Адной мне? — пытаюся.
— Не, і дзеці бяры. Кіндэр, кіндэр!.. Ну, і што… У мяне было тры годзікі хлопчыку. Я ўкруціла так яго, накрыла.
Пагнаў ён нас. Прыгнаў да моста. I мужа пагнаў з гумна. Муж уперад пайшоў, а я ўжо з дзецьмі за ім. З намі была Гануся і Маруся Майсеева, дзве старушкі. Прыгналі сюды пад мост, каля Адама Гарасімчыка. Акружылі нас, уставілі нас ва двары. Хацелі спачатку ў сарай, каб сажэч жывых, але тут ужо не было ім як: поўна было накладзена, толькі адзін ток гуляў, з аднаго боку сена, а з другога — жыта немалочанае…
Ну, і ўсё дажыдаліся гэтага солтыса-людаеда. Прыехаў ён з горада на таксі, з тым начальнікам-немцам. Давай гаварыць:
— Дзе тут твае спалёныя людзі?
Ну, стаяў яго зяць з сям'ёй, ён за заця:
— Во гэта мае. Больш я нікога не хачу.
Я з дзіцем на руках, дзяржала хлопчыка, дзіця зашчаміла мяне за шыю і не дало мне нідзе аглянуцца:
— Мамачка, мамачка, не кідай мяне. Будзем разам, нас немец пастраляе разам.
Тры годзікі было.
— Не, — кажу, — сынок, не кіну, не
кіну.
Муж мой узяў яго ў мяне, а ён:
— Не, я да мамкі, да мамкі.
I мой свёкар стаяў, восемдзесят лет, у той самай групе. I
Я на могілках ляжала, не чула, ці каго стралялі, бо ў мяне сэрца забілася, і не помню… Я пасля ўжо ачнулася — нікога няма, толькі вакол трупы ляжаць… Я падняла галаву — ой, ужо не бачу нічога на адно вока, мне ўсё тут запухла. Куля тут во папала і праз вока выйшла. Я паднялася, зноў упала, бачу: дзіця ляжыць нежывое. Я гавару яму: «Косцік, Косцік», а ён нічога, ужо нежывы. Тут свёкар забіты, тут залоўка ляжыць. Ятроўка забітая з дзіцем. Я паднялася і зноў упала…
А ўжо вечарэе. А майго свёкра дом каля могілкаў на хутары стаіць. Я паднялася ўсё-такі, падзяржалася за кусцік трохі. Усё на мне скарэла, у крыві. Кінула тое каўдзёрка, што дзіця было ўкручана, і папаўзла. Прыпаўзла я да дому гэтага, упаўзла ў дом — нікога няма. Я лягла тут на караваць, ляжала, ляжала, ужо мне ўсё шуміць… А потым уваходзіць у хату… А я думаю, што гэта заходзіць мяне забіваць. Адно ж прыходзіць Кацярына Хатунчык да мяне проста, да ложка. I яе дзяцей трое забілі. А яна пайшла карове тады даваць якраз і так засталася. А Любу, ятроўку яе, з дзеткамі разам забілі. Цяпер яна мне гаворыць:
— Ты жывая?
— Жывая, — адказваю.
— Хадзем, — кажа яна, — я цябе завяду ў сваю хату.
Падняла яна мяне, пад руку ўзяла, накрыла мяне радзюжкай і павяла мяне ў свой дом. Я тут упала каля дома свайго і ляжала, — нідзе нікога нямашака. После яна ўсё-такі мяне падняла і правяла ў Пападзічкову хату. А там жыў солтысаў зяць. Адчыняе яна хату і вядзе мяне туды. А яны крычаць:
— А куды ты яе вядзеш?
А я ўсё помню, толькі не бачу нічога во гэтым вокам, бо запухла ўсё. А маці ў яго старая гаворыць:
— Во, каб за яе яшчэ і нас пабілі.
Яна памерла. Каб яна жыла, дык я б ёй у вочы сказала. Яны сабраліся ды з тае хаты пайшлі, а я засталася адна. Ляжу. Цёмна ўжо, нікога нідзе, цішыня… А потым адчыняюць хату і ўваходзіць Малашка і на мяне гэтак:
— Ты жывая?
— Жывая, — адказваю.
— Хадзем я цябе да сябе занясу…
Мяне ўзяла ў радзюжку і занясла Герасімчык Малання да свае хаты. I яна мяне ўсю ноч, гэта, глядзела. I муж яе Мікалай. Памёр ужо ён. А яна яшчэ ёсць жывая.
А на ранькі і гэты солтыс прыехаў. А гэты солтыс быў Малашын дзевер.
— А што, — кажа ён, — жывая, засталася яшчэ…
А яму кажуць:
— Ну, і жывая. I няхай жыве.
I яшчэ засталіся ў мяне дзве дочкі і сынок. Сыну было сем год, і ён быў у сястры. Так і застаўся. Адна дочка, Таня, з катораю я цяпер жыву, уцякла. Пад печку схавалася з цёткай. Чатыры разы прыходзілі ў хату іх шукаць, а яны пад печкай картопляю прыгарнуліся…
А на ранькі прыехала мая сястра, забрала мяне і павязла ў бальніцу. А выйшла з бальніцы, так трэба было работаць, тады ж яшчэ калхозаў не было. З дзеткамі я так і работала патроху. Хадзіла, абвязаўшы галаву. I цяпер яна яшчэ ўсё баліць, дваццаць восем год прайшло, а яна ўсё баліць…