Зачараваныя смерцю
Шрифт:
Там на вайне… Там у цэрквах няма людзей… Людзі не ідуць да Бога…
Я зайшла. Нікога не было. Я апусцілася на калені і малілася за ўсіх. Тады я не разумела, што я гавару. З кім размаўляю?
Я зараз прыму таблеткі. Мне нельга хвалявацца… Мяне вадзілі да псіхіятра… (Паўза.) Часам мне здаецца, што я магу закрычаць. Іду-іду па вуліцы і раптам хачу крычаць. Людзі спяшаюцца на работу, купіць што-небудзь, хтосьці цалуецца, хтосьці сабачку выгульвае, а я… я хачу крычаць… Раней я наогул маўчала. Я была нямая. Гэта шчасце, што я магу ўжо плакаць і галасіць…
Давайце
Я таксама хачу ў вас запытацца: вось вы шукаеце такіх, як я, знаходзіце… Размаўляеце… А вы не баіцеся, што вам спадабаецца гэта логіка? Яна вас завабіць?
Дзе б я хацела жыць?
Я хацела б жыць у дзяцінстве… У дзяцінстве я была з мамай, як у гняздзечку… (Маўчыць.)
Я магу вам распавесці, што такое — вайна. Я яе бачыла… (Паўза.) У школе я любіла чытаць ваенныя кніжкі. Яны мне падабаліся. Я нават шкадавала, што я дзяўчынка, а не хлопчык: вось, калі будзе вайна, мяне на вайну не возьмуць. Дурненькая. Дзіўная. Ненармальная.
Мама абдыме:
— Дачушка, што ты чытаеш?
— Пра вайну. «Яны змагаліся за Радзіму» Міхаіла Шолахава.
— Навошта ты чытаеш гэтыя кнігі? Яны не аб жыцці, дачушка. Жыццё — гэта нешта іншае…
Мама любіла кнігі пра каханне.
Мая мама! Я нават не ведаю цяпер: жывая яна ці не?
Я ўбачыла вайну, і ў мяне было адчуванне, што я гэта ўжо ведаю… Што са мною гэта ўжо было… Праўда?! Вось такое дзіўнае адчуванне. Ненармальнае.
Я раскажу вам пра вайну…
…Мы з мамай пайшлі на рынак. З чэрвеня ў Сухумі не прадавалі хлеб. Мы хацелі купіць мукі. Селі ў аўтобус, побач села суседка з дзіцем. Дзіця гуляла, а пасля пачало плакаць, і гэтак голасна, быццам яго хтосьці напалохаў. І суседка знячэўку пытае:
— Страляюць? Вы чуеце: страляюць?
Вар'яцкае пытанне!
Пад'ехалі да рынку: бягуць і крычаць людзі. У жаху. Быццам яны панадзявалі нейкія страшныя маскі. Ляціць курынае пер'е… Казлянятка белае круціцца… Крычыць… Крычыць страшней, чым чалавек. Я не перадам, не вымаўлю, як яно крычыць. Не ўявіць, як жахліва. Як думаю пра гэта, дык думка прыбягае: а раптам жывёле паміраць яшчэ страшней, чым людзям? Ніколі пра гэта не гавораць. Праўда, я ненармальная? Я надта шмат думаю пра смерць… Я толькі гэтым зараз усярэдзіне зацікаўленая… І вось: ляжаць растаптаныя куры, растрыбушаныя на каменнях… Ботамі, чаравікамі… Нейкія ўзброеныя людзі… Без формы, з аўтаматамі… Яны хапаюць жанчын, забіраюць у іх сумачкі, рэчы…
— Гэта — крымінальнікі, — шэпча мне мама.
— Гэта — вайна, — адказваю я.
Мы выйшлі з аўтобуса і ўбачылі расейскіх салдат.
— Што гэта? — спытала ў іх мама.
— Вы што, не бачыце? — адказаў ёй лейтэнант.
— Гэта вайна, мама, — паўтарыла я.
Мая мама — вялікая баязліўка, яна страціла прытомнасць. Я завалакла яе ва ўнутраны дворык. З нейкай кватэры нам вынеслі графін вады…
Дзесьці бамбяць… Недзе побач…
— Жанчыны! Жанчыны! Мука патрэбна? — Я азіраюся: малады хлопец валачэ на сабе мяшок мукі, на ім сіні халат, у якіх у нас грузчыкі ходзяць, але ён увесь белы, ён увесь мукой абсыпаны. І смешна,
Я пачала смяяцца, а мама кажа:
— Давай возьмем.
Мы купілі ў яго мукі. Ён насыпаў нам дзесяць кілаграмаў. Аддалі грошы.
Звар'яцець можна! Але гэта праўда. Вось гэтыя вар'яцкія падрабязнасці. Гэта праўда. Пасля толькі да нас дайшло, што мы купілі ўкрадзенае… Пасля…
А недзе бамбяць… Дзесьці побач…
Прабегла з крыкам параненая курыца… Гэта так дзіўна…
Мама мне не падказвала. Ніхто. Я сама зняла з сябе залаты крыжык і схавала яго ў муку. І кашалёк з грашыма таксама схавала. Я паводзіла сябе, як старая бабуля, я ўсё ведала. Ужо я бачыла нейкіх людзей, якія хадзілі і загадвалі:
— Здымі гэта… Аддай гэта…
Муку, дзесяць кілаграмаў, я несла да нашага сяла — шаснаццаць кіламетраў. Не верыце? Але гэта так. Гэта праўда. Хоць я, бачыце, якая дробная, балетная вага.
На дарозе гарэў бронетранспарцёр… Кветкі на клумбе гарэлі… Алеандры, ружы… Вяргіні, петуніі… (Маўчыць.) І ўсё гэта ў неапісальна цудоўны летні дзень… (Маўчыць.) Усё гэта выдавала нейкім насланнём… Клумбы, пераараныя гусеніцамі танка, як трактарам… Пасля будоўлі… (Маўчыць.) Пасля будоўлі?.. Калі б не чуць, што страляюць…
Я ішла спакойная… Калі б мяне ў той момант забілі, я не паспела б спалохацца…
Прабегла параненая котная кошка… Чорная… (Маўчыць.) Усё старалася чамусьці запомніць… (Паўза.) Я чытала шмат ваенных кніжак… Я ўжо ведала, што гэта трэба запамінаць… (Маўчыць.)
Ідзе шасейная дарога і побач — чыгуначнае палатно. На рэйках сядзелі маладыя хлопцы: у адных — чорная стужка на галаве, у другіх — белая. І ва ўсіх — зброя. Яны яшчэ падражнілі мяне, пасмяяліся. Быццам нічога не здарылася. Гэта праўда.
Стаіць грузавая машына. Пустая. За рулём сядзіць забіты кіроўца… У белай сарочцы…
Мы абышлі яго… Без боязі. У недаўменні.
Беглі цераз мандарынавы сад… Недзе стралялі… (Маўчыць.)
Я валаку муку…
— Кінь, — просіць мама.
— Не, мама, я не кіну. Пачалася вайна…
Марудна, на малой хуткасці, паўзуць «Жыгулі». Падымаем рукі. Галасуем. Машына праходзіць міма, і гэтак памалу, як на пахаванні. На першым сядзенні — хлопец з дзяўчынай, на другім — труп жанчыны. Яна, як вялікая лялька… Як манекен гайдаецца…
Чамусьці не страшна…
Ля самага мора — яшчэ адны «Жыгулі»… Лабавое шкло разбіта… Лужына крыві… Жаночыя туфлі валяюцца… Мужчынскі капялюш…
Чамусьці не страшна… Толькі хутчэй хацелася дадому… Гэта праўда.
Аднекуль зверху папоўз цяжкі гул. Мы падымалі галовы ў неба: што там? А насустрач нам ішлі танкі. Яны ішлі не калонай, а па адным, бязладна… Наверсе сядзелі салдаты з аўтаматамі. Аўтаматы ва ўпор на нас настаўлены… Яны ішлі бязладна, бо адны танкі хутка вырываліся ўперад, іншыя запыняліся ля камерцыйных ларкоў. Салдаты саскоквалі… Прыкладамі збівалі замкі… Бралі шампанскае, цукеркі, шакалад. Усе смяяліся, надта шмат смяяліся… За танкамі ішоў аўтобус «Ікарус», набіты матрацамі. Чаму — матрацамі?