Зачараваныя смерцю
Шрифт:
— Я не быў п'яны і нікому не перашкаджаў, — яшчэ спрабаваў ён штосьці даказаць. — Акрамя дакументаў, якія вы мне вярнулі, у пашпарце ляжалі грошы… Сорак рублёў, чатыры дзесяткі…
— Пасядзі яшчэ гадзінку ў камеры, падумай…
Праз гадзіну ён паставіў подпіс пад абедзвюма паперынамі.
— Мама, ты ж ведаеш, я не баязлівец. Я падпісаў гэтыя паперкі, каб вырвацца адтуль. Мы нічога з табой не дакажам. Яны абаронены мундзірам, а мы перад імі безабаронныя. — І паўтарыў. — Заўтра прыйду на працу, атрымаю зброю і перастраляю ўсю гэтую свалату! Апошнюю кулю пакіну сабе. Я не змагу жыць пасля гэтага ўніжэння! Ты даруй мне, мама, але я не змагу!
Усю ноч я стаяла перад ім на каленях, умольвала. Ён маўчаў.
Дагэтуль шкадую, што не дала сыну выспацца той апошняй яго ноччу на зямлі…
Раніцай ўсміхнуўся мне сваім разбітым тварам:
— Добра, мама, не хвалюйся. Я, пэўна, і не змагу страляць у людзей…
Як
Ён не вярнуўся… Ні ноччу а палове другой, ні ў дзве гадзіны… Ніколі…
У пяць раніцы я дамаглася адказу:
— Няшчасны выпадак… Са зброяй…
— Ён жывы?
— Не…
У восем раніцы я была ў інкасацыі. Мяне абступілі з усіх бакоў:
— Мы спыталі, хто яго так размаляваў? Ён махнуў рукой: мужчынскі занятак… Падумалі: можа, з-за дзяўчыны якой… Калі б ведалі… Ён быў вельмі слаўным хлопцам… Можна сказаць — дарослае дзіця…
Дзякую, людцы!
У дзевяць раніцы я была ў начальніка гарадской міліцыі. Той дзень я памятаю па гадзінах, па хвілінах. Розум працаваў дакладна і цвяроза. Я бегла па следзе забойцы, як сабака-сышчык… Тых, хто забіў яго перад тым, як ён зайшоў у раздзявалку і стрэліў сабе ў скронь? Хто ён? Хто яны?
Начальнік міліцыі прачытаў маю заяву:
— А можа, у яго і не было сарака рублёў. А вы міліцыю абвінавачваеце…
Я закрычала ўпершыню за ўсю гэтую невыносную ноч, за асіраціўшую мяне раніцу:
— Вы больш нічога не прачыталі ў маёй заяве?! У мяне сына забілі!!
…Праз некалькі гадоў крымінальную справу спынілі «з-за адсутнасці падзеі злачынства». Мой сын казаў праўду: гэтую сцяну не праб'еш. Я шукала забойцаў… Хто яны? Хто ён? Знішчаліся дакументы, адмаўляліся ад сваіх першых паказанняў запалоханыя міліцыяй сведкі… Мяняліся толькі следчыя… Я шукала забойцу… Баялася звар'яцець ад гэтых слоў, шкадаванняў, папрокаў: што ж ён, як дзіця, падумаеш, стукнулі ў міліцыі… Праз гэта страляцца? Але, мы ўсе гэтак жывём… Псіх…
Але, на вайне страляюць у іншых… І вельмі рэдка ў сябе. На вайне ў людзей іншая псіхіка, інакш не выжыць, не ацалець… Я не вярнулася з вайны… Мы ўсе не вярнуліся з вайны… І я пачала ганарыцца тым, што ён не схацеў гэтак жыць…
Прозвішча маё не называйце. Назавяце, мне будзе зноў боязна выйсці на вуліцу. Не веру, што мы жывем у новым свеце…»
Гісторыя пра тое, што ў смерці ёсць штосьці жаночае. Святлана Бутрамеева — інжынер, 36 гадоў
— У мяне цяпер свет быццам рассунуўся… Спачатку, калі ўсё прычыняла боль, любы рух: глытнуць паветра, пакратаць рукой, расплюшчыць вочы, увесь свет — гэта было маё цела. Пасля свет пашырэў да палаты, я ўбачыла белую столь, нянечку… Я блукала позіркам па рэчах і пазнавала іх: тумбачка, пігулка, градуснік… Потым, калі я пачала спрабаваць хадзіць, свет пашырэў да акна, да вуліцы, і там я пазнавала ўсё нанава: дрэва, трамвай, дзеці… Я вельмі доўга вярталася… Вельмі доўга я магла думаць толькі аб тым, што бачыла: аб прадметах, якія акружалі мяне, нават аб людзях, якія былі побач, я думала, як аб прадметах: сіні… шэры… высокі… Калі да мяне вярнулася здольнасць думаць не толькі аб тым, што бачу, але і аб тым, што памятаю, пачаліся згадкі. Дагэтуль я была ў беспаветранай прасторы, па-за часам, я нічога ў сябе не пускала — ні мінулае, ні будучае. Я ўспомніла тое, што са мною адбылося… Гэта як прыпадак… Як маланка… Я ўспомніла, што ў мяне ёсць муж і сын… І што я іх люблю… Але тут жа думка: лепш бы іх ніколі ў мяне не было… Ні вяселля, ні маёй цяжарнасці… Я чакала, я хацела дзяўчынку. Я любіла лялькі, у мяне засталося шмат лялек. Думка, што я іх люблю, але без іх мне лепей. Што я хацела б выправіцца ў кругасветнае падарожжа, але адна… Што я люблю жыццё, але не тое, якім жыву…
Побач са мною памірала дзяўчына, яна памірала ўжо некалькі дзён. Яна ляжала ўся ў гэтых трубках, нават крычаць не магла: у роце — трубка. Яна, як і я, выпіла воцатнай эсенцыі… Чамусьці ж не змаглі ўратаваць… Я глядзела на гэтыя трубкі і ўбачыла, уявіла ў падрабязнасцях: вось гэта я ляжу, я памерла, але я не всдаю, што я памерла, што мяне больш няма. Я схадзіла туды… Я вярнулася… Але пабыла там наўме, уявіла сабе… Я хацела перасяліцца… У думках я ўжо жыла там… Я ўявіла сабе, што той свет дасканалейшы… Я ўжо не тая, якой была перад гэтым, я ніколі не буду ранейшай. Як гэта сказаць? Я ўжо не зусім зямная, я ўжо дзесьці пабыла…
Але ні мужу, ні сыну я не магу гэтага распавесці. Я магу гэта распавесці толькі незнаёмым людзям… Калі вы памяняеце маё прозвішча, я вам прызнаюся… Які дзіўны сон бачыла я тут, у бальніцы. Быццам я ў бальніцы і адначасова — дома. Я лячу
Паміраць прыкра. Трапляеш ва ўладу людзей не толькі блізкіх, але і чужых. Яны мыюць, апранаюць, адпяваюць… Калі б бясследна знікнуць, а то застаецца цела, з якім працягваюць валаводзіцца. Гэта са мною здарылася… Як маланка… Як прыпадак…
…Мае бацькі — рабочыя на фарфоравым заводзе. Я ў іх адна. Яны мяне любілі, песцілі. Калі я выходзіла замуж, яны далі мне ўсё: мэблю, посуд, дыван, пасцельную бялізну, падушкі. Усё жыццё яны гэта збіралі, назапашвалі, я не памятаю, каб яны куды-небудзь ездзілі на курорт ці адпачыць, яны ўвесь час працавалі і гаварылі, што жывуць дзеля мяне. Я сапраўды не магу прыгадаць, каб яны зрабілі нешта для сябе, акрамя неабходнага. Вядома, тады жыццё было прасцейшае, бо ўсе жылі аднолькава, хай хтосьці трошкі бяднейшы, хтосьці трошкі багацейшы, але, увогуле, усе былі роўныя. І ў тым жыцці я ведала, як жыць: я павінна была добра вучыцца, каб паступіць у інстытут, пасля інстытута выйсці замуж. Мне здаецца, што я пражыла б сваё жыццё гэтак, як пражылі яго мае бацькі. Але ўсё знячэўку перамянілася… Нас кінулі ў капіталізм… І справа нават не ў ідэалогіі… Зламалі схему, па якой я ўмела жыць. Мы ўсе былі робаты, нас запраграмавалі… І ў той жа час, напрыклад, я была ідэалістка. Я была ідэалістка ў тым сэнсе, што не ведала свайго месца ў жыцці, як цяпер кажуць, сваёй цаны. Жыццё не вымагала ад мяне такіх высілкаў, якія патрэбны зараз; я магла марыць. Вы азірніцеся вакол: колькі ў нас ідэалістаў, нерэальных людзей! Я любіла прачнуцца раніцай, ляжаць з расплюшчанымі вачамі і марыць аб чымсьці радасным, далёкім, я нават не абмалюю дэталі, але пачуцці свае памятаю… Мне было лёгка жыць… Мне ўсё было ясна… Вось назбіраем грошай і купім машыну… Пабудуем дачу… Вырасце сын…
Свабода? Што гэта такое? Не ведаю. «Мама, — пытаецца сын, — ты ведаеш, што такое раскоша?» Не ведаю. Зламалі схему… Раней была адна знакавая сістэма, цяпер зусім іншая… Я нечакана апынулася за бортам… Я працавала ў вялікім праектным інстытуце — паўтары тысячы чалавек, яго яшчэ называлі «жаночым інстытутам», бо інжынер у нас даўно жаночая прафесія. Мы праектавалі конезаводы, жывёлагадоўчыя фермы… І вось нас кінулі ў капіталізм… Першая чутка: рыхтуюць спісы на скарачэнне… У абед купілі з дзяўчаткамі торт, п'ем гарбату і гадаем, вылічваем: каго? Ужо вядома, што мужчын не скарачаюць, у нас іх і без таго мала, скарачаюць адных жанчын. Другая чутка: мацярок-адзіночак, разведзеных і тых, каму засталося некалькі гадоў да пенсіі, таксама не чапаюць. Усе пачынаем збіраць даведкі, сёй-той нават разводзіцца. Палім і плачам у туалеце. Нарэшце, вывесілі загад: я знаходжу сваё прозвішча… Куды бегчы? На кухню, у пасцель? Кожны абраў сваё. Я — не змагарка, мяне вучылі жыць па схеме, а не змагацца за сваё месца пад сонцам. Мне абяцалі, што месца пад сонцам хопіць усім. А цяпер мне гавораць, што трэба жыць па законах Дарвіна, тады ў нас будзе дастатак. Дастатак для моцных… А я — са слабых… Пайшла на біржу працы… А там тысячы такіх жанчын, як я, пасля інстытута, пераважна інтэлігентныя жанчыны: інжынеры, архітэктары, настаўнікі… А патрабуюцца тынкоўшчыкі, маляры, муляры, кранаўшчыкі, рознарабочыя… Пачала чытаць аб'явы ў газетах, на слупах, на сценах дамоў. Патрабуюцца… Патрабуюцца… Патрабуюцца… Зноў: тынкоўшчыкі, муляры… І маладыя жанчыны для работы ў камерцыйных крамах, офісах. Некалькі разоў схадзіла па гэтых адрасах: хто за плечы бярэ, хто за калена… «Вы жанчына без комплексаў? Нам патрэбны жанчыны без комплексаў…» — «Я інжынер». — «Інжынеры нам не патрэбны».