Залаты бог

Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч

Сын узняў вочы, і старая спалохалася, яшчэ не ведаючы, у чым справа: з залатога ён стаў залацісты, нібы ўся кроў адхлынула ад аблічча.

— Дзень добры, Агата, — сказаў ён. — Рад бачыць.

Маці азірнулася. За яе спіною стаяла тая, з пляжа. У белай шаўкавістай сукенцы, таксама ўся залацістая. На дасканалых руках — белыя карункавыя пальчаткі. Рот усміхаецца. Шэрыя вочы глядзяць на Валерыя насцярожана і неяк нязвыкла.

— Даўно тут?

— Трэці дзень.

— А я ў Ялце была: Што ж, прыемна бачыць.

Толькі

на хвілінку знік з яе вачэй гэты дзіўны спакой. Калі яна ўбачыла твар маці і пазнала яе,

пракінулася нешта ў вачах і знікла.

— А мы знаёмыя, — прыхільна сказала яна. — Я і то думала, чаго гэта мяне цягне загаварыць?

— Але, — сказала маці.

— Буду рада паразмаўляць, — сказала Агата і пайшла.

Старая бачыла, як усе за столікам глядзяць ёй у спіну, і разумела, што глядзець варта, і разумела, што здарылася нейкая бяда.

— Хто такая? — шэптам спытала старая ў Валерыя.

— Гэта яна, мама.

— Хто?

— Яна, — паўтарыў ён.

Маці зрушылася была, але ногі сталі цяжкія, зазвінела ў вушах. Яна засталася сядзець. Яна ўспомніла ўсё. Яна ніколі не бачыла яе, але ведала, што яна — такая вось.

I яна цяпер ненавiдзела яе ўсёй страшнай сiлай мацярынскай нянавiсцi. Бо яна бачыла, што з iм было два гады таму. Тая не бачыла. Бачыла яна. Бачыла, як ён не еў, i не спаў, i худзеў на вачах, i гадзiнамi ляжаў, пазiраючы некуды ў пустату. I як ён стагнаў у сне — тая таксама не чула. Чула яна.

"Добра. Не падабаецца — скажы адразу. Не мучай месяцамі, гадамі, не мучай чалавека. Не-е, занадта, відаць, радасная гульня. Бо ўсе азіраюцца, бо ніводнай няма, каб не зайздросціла, бо… якога ж ражна табе трэба, дзеўка, якога?! Разумны, пяшчотны, мужны, гожы… Як яна магла адмовіць яму? Не каму-небудзь, я м у. Вось такому… Вялікі, дужы, а сэрцам дзіця. Адданы, верны, усё прымае, як скажуць. Верыць людзям".

…Калі яны выйшлі са сталовай, маці сказала яму:

— Т-так. Зноў, сыне, мукі табе.

— Лухта, — сказаў ён.

— Едзем адсюль, — сказала яна.

— Нашто? — бесклапотна спытаў ён. — Усе нашы — тут. Яшчэ застаецца месяц. I потым: усё ж прайшло, мацi. Мiнула ўсё.

На пляжы цяпер вакол маці заўсёды было поўна. Неяк проста так. Сядзелі, смяяліся і жартавалі дзяўчаты, аціраліся каля іх хлопцы. Калегі сына гулялі з імі ў валейбол. Рогат стаяў на ўвесь пляж.

А Тэкля глядзела, як ён б'е па мячы, як кiдаецца ў хвалi, як жартуе з дзяўчатамi. I трывога яе ўсё ўзрастала. Нiхто не бачыў, што ён сам не свой. Нiхто. Толькi яна.

Трывога нарастала два дні, глухая, цяжкая, як кашмар. Познім вечарам трэцяга дня старая не вытрымала і, апынуўшыся адна ў пакоі, павагалася хвіліну, а потым укленчыла на закрытым з усіх бакоў балконе. Укленчыла паміж плеценымі крэсламі і канапай.

…Яна і зараз глядзела на мора. Бо нават тут не магла адарваць ад яго вачэй.

Такое яно было… вялікае.

Мора шумела, гнала месячныя хвалі. Зрэдку дрыжалі каля тэрасы гледычыі.

Старая не малiлася, можа, дваццаць год. Яна сапраўды не верыла ў пекла, з таго дня, калi Янук i Антось стаялi пад сценкай, а каля iхнiх ног лашчыўся i вiшчаў Цюлiк. Антось — яму было пятнаццаць — мякка пiхнуў нагою пушыстага даўганогага шчанюка.

— Бяжы, Цюлічак, бяжы адсюль.

Шчанюк у дзікім захапленні пагнаўся за ўласным хвастом. Вішчаў, аж стагнаў, ад радасці. І круціўся… Ля самых іхніх ног…

А ў яе — паласою — пякло аблiчча. Мiтусiлiся перад вачыма ценi: I Янук усмiхаўся ля сценкi. Хлопцы былi вельмi падобныя да малодшага. Былi б такiя, як ён.

Цюлік лавіў свой хвост… ля самых іхніх ног. Яго чамусьці ніхто не гнаў.

— Хай жыве Беларусь! — нейкiм дзiўным, зрывiстым, чужым голасам крыкнуў Антось.

Яна не чула таго, што адбылося потым. Зусім не чула. І толькі пазней убачыла сценку і траву, на якой, не адрываючы цела ад зямлі, круціўся і екатаў Цюлік.

…Яна тады выхадзіла яго.

Цюліх здох гэтай зімой. Сівы ад старасці сабака. Толькі тады яна дала згоду пераехаць да малодшага.

Што ўжо тут?!. Зямлі не было, бо не было рук. Не было сабакі. Не было і старэйшых. Дваццаць год кожны вечар яна хадзіла туды, адчыняла рыплівую фортку і сядзела, а бузіна схілялася над ёю, бо ставала ўсё гусцейшая і гусцейшая.

Яна не малілася дваццаць год.

— Божа мiласцiвы, — нiбы прыслухоўваючыся да ўласнага шэпту, сказала яна. — Узяў ты майго Максiма, узяў рукамi чужынскiмi хату, сад, двух старэйшых: Збаў хаця гэтага ад пакут, ад змяюшкi той у вобразе чалавечым. Лiтуй яго, аднаго, адзiны мой свет у вачах: Апошняга.

Недзе далёка ракатала, цягнула гальку мора.

— Ён не вытрымае такога больш. Ты не ведаеш, а ён не вытрымае.

Думка ўразіла яе, і таму яна і думку выказала ў сваёй трывожнай споведзі.

Лягчэй не ставала.

— Кроў яна з яго высмакча, змяя.

Яна ўсё разумела. Яна ведала: не дапаможа.

— Сябе аддасць раз, а з яго за гэта — жыццё возьме.

У адказ гучаў толькі голас мора, якое драбіла бераг. І тады Тэкля ўстала, ведаючы, што ніхто не дапаможа, што спадзявацца можна толькі на сябе.

Маці не ведала, што Валерый якраз у гэтую хвіліну сядзіць на вялікім камені, які выдаецца ў мора, і слухае цішыню і сябе. Хвалі разбіваліся аб падножжа валуна, усплёсквалі, кідалі часам на гарачы лоб кроплю вады… Была ціша, і толькі здалёк, з танцавльнай пляцоўкі, далятаў сумны і страсны голас спевака: круцілі пласцінку.

Песня была не вельмі ўжо і хвацкая, але ў гэтыя дні ўсе нібы павар'яцелі з ёю, круцілі, можа, сто разоў, да адчаю. І хлопец раптам адчуў, што гэтыя немудрагелістыя гукі нейкім чынам адпавядаюць яго настрою.