Залаты бог

Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч

Валерый разграбаў нагою гальку амаль ля самых ног маці.

— Ну, што? — спытала яна.

— Нічога.

— Яна шчаслівая з табою?

— Пэўна, — змрочна сказаў ён.

— Шчаслівыя не гавораць так пра дзяцей. Што ж шчасце? Шчасце для сябе — гэта пачвара.

— То нашто ёй тады?..

— Ты цяпер на вяршыні, то ёй і добра… Я нічога табе не кажу, але ты ўспомні, што яна табе тады казала?

Яны маўчалі. Дрымотна спявала вада. Танюткі струмень падаў у буйныя галышы і знікаў у

іх, не маючы змогі пракласці сабе верхавы шлях у мора.

У гэтых распаленых каменняў была такая прага! Такая нясцерпная прага!

— Я… кахаю яе, мама.

Гаварыць больш не было аб чым. І маўчанне рабілася нясцерпным, і невядома было, што б яны сказалі яшчэ, каб не крык, які раптам аддаўся з уступа.

Нешта прамільгнула ў паветры. Потым узляцеў слуп вады. І адраза паўз маці мільганула магутная постаць сына. Ён ірвануўся з месца так, нібы ад гэтага залежала жыццё.

Жыццё сапраўды зележала. Таму што на ўступе стаяў адзiн Петра Мадэставiч. Пазней выявiлася, што падлетак адступiў, каб скульптару было ямчэй кiдаць каменную брылу. Адступiў, не думаючы, што за ягонай спiной строма. Ад нечаканасцi ён хапануў вады i, захлынуўшыся, ключом пайшоў на дно.

У наступны момант — Валерый яшчэ не паспеў дабегчы — Петра Мадэставіч кінуўся ў ваду галавой. Ягоная туша ўзняла фантан пырскаў і заглыбілася ў прадонне. Ён нібы падаў з вышыні і падаў значна хутчэй за вузенькі цень хлопчыка, які сутаргава варушыў рукамі і нагамі.

Апынуўшыся непадалёк, Петра Мадэставiч рэзка выгнуў спiну, каб прыгасiць сваё падзенне, але хуткасць яго была, вiдаць, яшчэ вельмi вялiкая, бо яго нiбы стукнула нешта ў спiну. Скульптар таргануўся паяснiцай, паспрабаваў схапiць падлетка, але тут яго панесла на паверхню, выкiнула пад сонца.

А хлопец ішоў ніжэй і ніжэй і ўжо цьмянеў, рабіўся з блакітнага каламутна-сінім. Бо тут, пад скалой, і сапраўды была страшная глыбіня.

Маці ўбачыла ненатуральна шырокія плечы сына, яго залатую скуру і барвяныя плаўкі на вузкіх клубах. Потым ён увайшоў у ваду, як распаленая ігла ў масла: толькі бурбалкі серабрыста закіпелі вакол усяго цела.

Ён ішоў глыбей і глыбей, і таксама цямнеў. І вось ужо імпэт ягонага цела быў прыглушаны супраціўленнем вады. Ён пачаў грэбціся рукамі, іх рыўкі ўсё больш запавольваліся…

…А потым яго панесла ўгору. Павольна-павольна. Момант, відаць, быў упушчаны, і цела Яраполка апусцілася занадта глыбока.

Сына выкінула на паверхню, як корак. Ён прагна хапаў ротам паветра.

— Стой! — крыкнуў скульптар. — Не дастанеш. Тут метраў дзесяць.

— Здаецца: глыбей, — сказаў Валерый, — Значна:

У прадонні плавалі медузы, яшчэ глыбей раслі падводныя сады. А ў іх ледзь бачны быў маленькі цёмны сілуэт чалавечка.

Не верылася, што ён ляжаў на такой глыбіні: занадта празрыстая была вада.

— Не трэба! — крыкнула Агата. — Вадалазаў трэба.

— Ідзі ты ў… — амаль непрытомна крыкнуў збялелы сын.

Маці

разумела: па вадалазаў трэба веславаць, і яны не паспеюць. І яшчэ яна зразумела: сын лаяўся не на жанчыну. Яна ўпершыню чула ад яго грубае слова, і, значыць, ягоны стан быў сапраўды ўтрапёна-разгублены.

Валерый ускараскаўся на ўступ.

— Што ж рабіць? Што ж рабіць, дзяцька Петра? Глыбока. Не дайду. Выкіне. — Позірк ягоны ўпаў на злашчасную брылу. І ён абвёў вачыма трох людзей, якія стаялі побач, убачыў фігуркі іншых экскурсантаў, якія беглі берагам… А потым паглядзеў на маці і ўсміхнуўся ёй.

Потым ён ні на каго ўжо не звяртаў увагі. Двума-трыма глыбокімі ўздыхамі ён расправіў лёгкія і з напругаю ўзняў брылу, над якой за некалькі хвілін да таго дарэмна завіхаўся таўстун.

— Падтрымай, — сказаў ён Петры, — падтрымай, каб уздыхнуць. Як міргну — пускай.

Малiнавы ад напругi, скульптар падтрымаў. Ноздры Валерыя раздзьмулiся. У наступны момант ён разам з каменем зрабiў крок з уступа, увайшоў у ваду амаль без пырскаў i пачаў паглыбляцца, цьмянець, рабiцца з блакiтнага сiнiм так хутка, што мацi спалохалася.

Вада была такая празрыстая!

Ля самага дна ён закруціў галавою. Яму, відаць, пакутліва не хапала паветра. Але брылы не выпусціў. А потым з дна ўзнялася каламуць: ён моцна адштурхнуўся нагамі.

Маці бачыла, як ён усё хутчэй круціць галавою. Хутчэй і хутчэй.

Боўтнула нешта ў вадзе. Гэта скульптар кінуўся на дапамогу і там, пад вадою, падхапіў штосьці і штурхнуў цела Валерыя ўгору.

… Яны ляжалі на водмелі, як два трупы. Сын — ніцма, і плечы ў яго ўздрыгвалі зрэдку. Толькі па гэтым і можна было здагадацца, што ён жывы.

А Яраполк ляжаў на спіне і не падаваў ніякіх прыкмет жыцця. Яму рабілі штучнае дыханне — нічога не змянілася. Ляжаў бледны, мокрыя валасы пацямнелі, веі апушчаны.

Урэшце ўсе адступіліся і стаялі вакол разгублена і непаразумела.

…Сын са стогнам узняўся на руках, хапануў паветра.

— Качайце, качайце!!! — сказаў ён.

Людзі маўчалі.

— Ён мёртвы, — сказала Агата

І тут у сына папаўзлі па абліччы чырвоныя плямы. Маці ніколі яшчэ не бачыла яго ў такім гневе, бяссільным, але жахлівым, вышэй за ўсё.

— Мёртвы… Ты гэта сястры скажы… Мёртвы… Адступіліся лёгка…

Ён, хістаючыся, зрабіў некалькі крокаў.

— Адыдзіце.

I, узяўшыся за шчыкаладкi тоненькiх i доўгiх, як у жарабяцi, ног, падняў вузкае абвiслае цела ў паветра. Яго матляла, але ён трос, трос, трос.

Бялявыя валасы Яраполка то дакраналіся да галькі, то адрываліся ад яе.

— Ды што ж гэта? — крыкнуў нехта. — Кіньце гэты здзек!

— Рукі прэч… пэцкаль, — рыкнуў сын.

Струменьчык крывi папоўз з краёчка ягонага рота. На падбароддзе, на грудзi. Цельца ў ягоных руках усё яшчэ было нерухомае, але ён трос, трос — ужо не ад надзеi, а толькi ад адчаю. I мацi разумела яго.