Залаты бог

Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч

— Чаму Ларыса?

— Не ведаю, — сказаў скульптар. — Так.

— А я ведаю… Запяклася ў цябе душа.

— Я — стары чалавек… Вельмі… Біты… Ламаны. У мяне першую жонку забілі, а другую… я за славу праспаў.

— А Ларыса?

— Гэта так. Апошняя фарба захаду.

…Сын нібы сарваўся з ланцуга. Усе наступныя дні пасля той злашчаснай ночы ён ні на хвіліну не з'яўляўся дадому. Ён на цэлы дзень уцякаў у сухія бугры "нюхаць палын", заплываў на вадзяным веласіпедзе ледзь не за вобрый далягляду, караскаўся па скалах, падаў

з іх у глыбокія воды, плаваў ад ільвінай бухты да самага пляжа. І маці ведала: калі нехта стаіць над самым стромым урвішчам вялікай гары і, нахіліўшыся, парусіць крыламі плашча — гэта абавязкова ён. І калі на скале ў навальнічнай далечыні мора з'яўляецца чалавечая кропка — гэта зноў ён.

Калі не было яго — не было часцей за ўсё і яе.

Ён з'яўляўся на вячэру нейкі дзіўны, нібы здзічэлы, громкагалосы, прапахлы соллю, ёдам і палыном, з занадта бліскучымі вачыма, са скурай, спаленай сонцам, з выгаралымі на сонцы валасамі. І калі маці ён аддаваў нейкую долю ўвагі, то сябры для яго амаль не існавалі… Прыгоды, небяспека, вецер з мора — гэта было галоўнае.

Нібы хацеў выплюхнуць усе гэтыя трыццаць год за лічаныя дні.

"Дарваўся", — думала маці.

У яго былі цяпер зусім чужыя вочы: вузкія, абрэзаныя ад вечнай стомы, пільныя і… пуставатыя.

Аднойчы іх не было ўсю раніцу. Калі яны ўдваіх з рогатам, амаль непрыстойным, увайшлі на веранду перад вокнамі сталовай — маці зразумела: усё.

Толькі што прайшоў першы за ўсё лета дожджык, спырснуў зямлю. І зямля пахнула гваздзікай, ванілем, карыцай, перцам. Нібы шкатулка з усходнімі вострымі прыправамі.

Сукенка жанчыны і кашуля мужчыны былі вільготныя, але яны ні на што не звярталі ўвагі. Вочы Агаты глядзелі на сына з лёгкай усмешкай. А ён глядзеў на яе з дзіўным выразам нейкай пераможнай вінаватасці. А твар быў сухі, пірацкі, жарсткаваты. І ў вачах не было нічога, акрамя бадай што першабытнай прагі жыцця.

"Усё, — падумала маці. — Палонны… раб-уладар".

І, нечакана голасна, сказала:

— Ануча.

— Што? — спытаў скульптар.

— Нічога.

А сама думала:

"Панаваць, пэўна, толькі над харошымі ды добрымі і можна. А тут… Ды што ты, не бачыш, хто побач?.. Ды яна цябе ў кожнай бядзе кіне".

…Пасля абеду ўсе, хто жадаў, паехалі на чаўнах у Львіны грот. Маці не села з Валерыем. Яе ўзяліся апекаваць калегі сына. Іх было якраз на човен, і таму скульптар таксама аддзяліўся ад яе.

Яна амаль узрадавалася, калі Ларыса прывяла на бераг Яраполка.

— Ярынька, — сказала маці. — Хадзі сюды, дзетухна.

Светлавалосы падлетак, сінявокае, танюткае, даўганогае жарабя, глядзеў на маці, як верабей з кулака, са смешнай непрымірымай непрыязнасцю.

— Не, — сказаў ён.

Добры ягоны рот быў сціснуты як мага больш жорстка, а ля яго дрыжалі — зусім як у Ларысы — ямачкі.

— Ярка, — сказала сястра амаль гнеўна. — Ты што гэта?!

— Нічога, — сказаў Яраполк. —

Што ты мяне?.. Я да… Петры Мадэставіча.

Ларыса вінавата зірнула на маці і паціснула плячыма. Калі Ярка адышоў, яна сказала ёй ціха:

— Вы прабачце ўжо. Узрост пераходны. Так цяжка з ім.

Маці нічога не магла сказаць.

Падлетак уладкаваўся ля ног скульптара і глядзеў яму ў вочы з адданай, трохі вінаватай усмешкай дзіцяці, якое не помніць бацькі і сумуе па ім.

А скульптар — нават здалёк было відаць — стаў раптам такі бессаромна шчаслівы, так заўсміхаўся, што маці стала зайздросна… Ён расказваў нешта хлопцу, і той глядзеў на таўстуна ўлюбёна, і весела, і кранаюча.

Маці адвяла позірк і ўбачыла сына. Валерый стаяў у чаўне і глядзеў на гэтую сцэну пацямнелымі вачыма, на дне якіх стала асеў сум.

— Сядай, — сказала яму Агата. — Хiба хто стаiць у чаўне?

Ён стаяў і глядзеў.

— Сядай.

— А як апазналі шкілет Яраслава? — спытаў хлопчык.

— Сядзь ты, калі ласка, — сказала Агата.

— "Яраслаў бысць хром", — як даросламу, тлумачыў скульптар. — І яшчэ у яго на чэрапе быў след ад удару мячом. Астатнія ў ягоным саркафагу былі маладыя… Відаць, зладзеі. Залезлі, а тут трывога. А можа, і проста крышка ўпала. Яна ж больш тоны важыць.

— Не засці ты мне, — сказала Агата.

— Адкасніся, — сказаў сын.

Яны адплылі ад берага. Скульптар усё яшчэ расказваў. А Валерый моўчкі і засяроджана веславаў, не звяртаючы больш аніякай увагі на астатніх.

— Дарваўся да дзіцяці, — сказала Агата.

— А што табе? — сказаў сын. — Ты што, не любіш іх?

— Не ведаю. Не было. Дый палкага такога жадання няма, прызнаюся.

— Дзеці — харошы народ, — сказаў сын.

— Сумуеш? Пройдзе. Гэта ўзрост такі.

— Яны — харошы народ.

Човен аддаляўся, і маці ўжо нічога не чула.

…Гадзінай пазней маці сядзела ў бухце, у лёгкім цяні скалы, а побач з ёю звісала з гары тонкая ніць вадаспада. Людзі паразыходзіліся. Чаўны спалі каля берага, як вялізныя снулыя рыбы. Непадалёку ад маці сядзела на беразе Агата, ды Валерый як апантаны хадзіў берагам, углядаючыся сабе пад ногі. У яго пачыналася "каменьчыкавая хвароба".

Вышэй, на выступе скалы, завіхаліся скульптар і Ярык. Таўстун падцягваў да ўрвішча вялізны камень: ладзіўся, відаць, скінуць яго са стромы на камні.

— Што там ў вас? — крыкнуў Валерый.

— Агатавую бомбу выбіваем, — змрочна адказаў таўстун.

— Вялікая?

— З два кулакі.

Мацi слухала спеў вады i глядзела з уступу проста ў глыбiню. Глыбiня была ўся чысцюткая, блакiтна-зялёная, празрыстая, як неба. У глыбiнi плавалi лiловыя i белыя медузы. Белых было многа. А яшчэ глыбей, у расколiнах падводных скал, раслi сiнiя дзiвосныя кашлатыя сады. Зрэдку iх галiны варушылiся. Гэта праплывала рыбка.

"Як птушкі ў нашых садах", — думала маці.