Званы Віцебска
Шрифт:
Вальгіна. Ды ты што? Сляпы, пень?
Зуліся спаўзае па Сцяпану і цалуе яго калені.
3уліся. Ачомайся, Сцяпане... Ну вось, ну вось. Цяпер – добра.
Вольха. Пасіёра, што з табой?
Пасіёра. Нічога, на бліжэйшыя дні, відаць, адваяваўся. Гэй, людзі, кіньце гэтае напаўжывое падла ў яр!
Палікара пацягнулі
Іасафат спакойна, безжыццёва адступае перад дзідамі ўгору па сходах. Спіною.
Наперад вырваўся Ропат з гізаўрай.
Ропат. Рыхтуйся адказваць за ўсё.
Кунцэвіч. Значыць, і ты. Яны цябе не забілі тады. Яны з цябе зрабілі зброю забойства. З мяне таксама. Але ты, ты – сыне мой.
Вольха адцягвае Ропата, той вырваўся. Багуся выкручвае ў яго з рук гізаўру.
Багуся. Не, не! Толькі не ты, Ропат, толькі не ты!!!
Ропат. Чаму не я? Ёсць яна і ты, а што я?
Багуся. Не! Не-е! (Выдзерла гізаўру і, дзіка агледзеўшыся, падала яе Вольху.) Ідзі!
Вольха наступае па сходах на біскупа, што стаіць ужо на гульбішчы.
Кунцэвіч. Дзякуй табе, божа. За ўсю маю брыду ты адплаціў мне адзінай ласкай.
Вольха. Я не хацеў.
Багуся. Бі, пакуль не ачомаўся т о й.
Кунцэвіч. Гэта нічога. Даруй мне, люд. Нічога, Вольха. Ад тваёй рукі мне лёгка. Бі. У рукі твае, пане, аддаю дух мой. (Стаў на калені, схаваўшыся за балюстрадай.)
Вольха з сілаю апусціў гізаўру. Глухі ўдар... I паўза. Вольха спускаецца ў цішыні са сходаў, адкідае гізаўру, моўчкі ідзе прэч.
Матыс. Гэ... ды ён яшчэ... жыццё падае. Не мучайся, божая душа. (Страляе ў біскупа са стрэльбы.)
Некалькі чалавек, амаль у поўнай цішыні, сцягваюць біскупава цела за ногі па сходах. Выцягваюць з двара. Крычаць над маўчаннем званы. I толькі калі труп выцягнулі за браму, тыя, што не бачылі ўсяго, выбухнулі.
Галасы. – Руку яму адсячыце, што хлусліва знаменіе ўздымала.
– Бачыш? Прывязалі, цягнуць.
– Сабаку ягонага забілі, кінулі на труп.
– Сабака на сабаку едзе!
– Цягнуць на адхон!
– Разгайдалі яго, сволач, кінулі з урвішча!
– Плыві, душахват!
– Не, рыбакі вылавілі.
–
– Хло-опцы, вязіце яго тапіць пад Пескавацік! Там найглыбей!
Вольха. Хадзем, Багуся. Хадзем адсюль. Нібы расціснуты я. Ніколі не думаў, што так... нясцерпна.
Багуся. Ясна, што нам нясцерпна. Гэта ім усё сцерпна, а нам...
Ропат. Ну вось. Хадзем. Цяпер толькі біцца – і ў бойцы загінуць. I забыць.
Пасіёра і Зуліся ўздымаюцца на ногі.
Пасіёра. А мне... Мне што рабіць? Божа-божа, як не пашанцавала.
Вольха. Ты зараз не воін. Сваё зрабіў. А астатняе пакінь нам. I вось што... вазьмі яе з сабою.
Пасіёра. Гэтую язву?
Зуліся. Сцяпанка! Сцяпанка! Набі мяне.
Пасіёра. За што?
Зуліся (вядзе яго). За ўсё. Але чаму, чаму ты так доўга не бачыў?
Ропат. Ну вось. Ім жыці. А мы?..
Дзея трэцяя
Карціна шостая
У змроку, які вельмі-вельмі павольна святлее, хаўтурныя ўдары званоў. I пад гэтыя рэдкія стогны Голас чытае хроніку.
Голас. Так, сказала сваё слова Справядлівасць. I хай пасля, насупер ляманту ісціны і чалавецтва, Кунцэвіч быў названы блажэнным (beatus), а потым і святым (sanktus), народ і гісторыя пакаралі ўсіх ісцінай. I пасля гэтага ўжо нічога не маглі змяніць ні іконы, ні дым міры, ні славаслоўі велічы і мудрасці, ні люты, ваўчыны, бязлітасны, крыважэрны, няшчадны, дзікі пякельны разгром Віцебска, ні злавесны і крывавы лёс сыноў горада. Чалавек быў забіты. Таму, што ён не думаў, ці можна плаціць за парадак бессаромным уціскам і расправай з іншаверцамі. А калі падумаў – было позна. I ён заплаціў за гэта цаной свайго “я”, сваім жыццём.
Толькі праз некалькі дзён забітага выцягнулі з Дзвіны, ля Пескаваціка, і накіравалі ў Полацк. Толькі некалькі дзён здолеў пратрымацца горад.
А пасля прыйшлі палкі каралеўскай пяхоты і кавалерыі. На дзевяты дзень усё было скончана.
15 студзеня суддзі прыехалі ў Віцебск. 17 пачаўся суд, 21 – вынесены “хуткі і літасцівы” прысуд. Сто чалавек было асуджана на кару смерцю, але яны, пераважна, паспелі скрыцца.
Тры дні. Суддзі, людзі, самой эпохай прывучаныя да гнюснасцей, спяшаліся, баяліся казакаў, якія, падманутыя хлуслівымі ганцамі, так і не прыйшлі на дапамогу гораду. Дзе там было разбірацца? Выслухалі толькі абвінавачанне супраць цэлага горада. I справа звялася да пакарання горада. Каб забіць самы дух ягоны. I кара пала на ўвесь горад. На шматпакутныя Віцебскія званы.