Шрифт:
Уладзімір Караткевіч
Званы Віцебска
Хроніка з XVII стагоддзя ў трох дзеях, шасці карцінах
Дзеючыя асобы
Сцяпан Пасіёра – завадатар паўстання 1623 года ў Віцебску.
Марцыян Ропат – цэхавы збраяроў-мечнікаў.
Антоні-Лар
Багуслава (Багуся) Данель – дзяўчына, дачка аднаго з віцабскіх радцаў.
Прузына Трапашкава – яе “мамка”.
Еўга Бабук – былая павітуха, напаўюродка.
Баба Абдзярыха – гандлярка калдунамі.
Навум Воўк
Сымон Неша
Іля – свавольны поп.
Неўсця Ярамяшэвіч-Скверша
Васка Матыс
Янка Гужнішчаў – званар.
Ладысь – аршанец.
Пятро – палачанін.
Васіль – яго сын.
Вінусь – вільнянін.
Зуліся
Вальгіна
Іасафат (Ізахват) Кунцэвіч – уніяцкі арцыбіскуп Полацкі і Віцебскі.
Архідыякан Дарафей – давераная асоба Кунцэвіча.
Леў Сапега – вялікі канцлер Вялікага княства.
Палікар Абрагімовіч – тысячнік, галава біскупскай “гвардыі”.
Станіслаў Касінскі – езуіт, духоўнік Кунцэвіча.
Аляксандр Корвін-Гансеўскі – рэферэндарый і дзяржаўны сакратар Вялікага княства, Веліжскі, Пуньскі, Купінскі і іншы стараста.
Член камісарскага суда.
1-шы вартавы.
2-гі вартавы.
3-ці вартавы.
Мяшчане, гвардзейцы, члены трыбунала, варта, муляры, служкі, кат.
І i ІІ дзеі адбываюцца ў Віцебску ў жніўні – лістападзе 1623 года, ІІІ – у лютым 1624 года, там жа.
Дзея першая
Карціна першая
Цьмяныя контуры дамоў і вежаў. Ляцяць над імі і клубяцца чорныя страшньш хмары. Амаль поўная цемра. Хаос. I з гэтага хаосу – Голас.
Голас. Гэта было роўна 350 год таму. Чалавецтва змучылася ў рэлігійных войнах XVI стагоддзя. Многім людзям здавалася, што нават змрок Сярэднявечча – лепшы, бо ў ім была раўнавага духоўная.
I Рым, папа ўзнамерыліся “даць гэтую раўнавагу, даць спакой душам”. Нават агнём і мячом, не думаючы,
На беларускія землі быў дасланы для вайны з ерасямі, увядзення уніі, саюзу з Рымам і знішчэння іншаверцаў – біскуп Іасафат Кунцэвіч.
Хто не згодзен – плаха, хто гаворыць і думае па-свойму – меч. I таму XVII стагоддзе было асабліва страшнае для Беларусі, якая ніколі яшчэ не стаяла так блізка да загібелі.
I ў тым, што так не здарылася, – заслуга і гонар многіх. Але аднымі з першых узнялі свой голас супраць знішчэння і смерці – Віцебскія Званы.
Паступова святлее. Ясны, залаты асенні дзень. Плошча перад царквой Успення маці божай (прачыстай) на Узгорскім пасадзе, пры ўпадзенні Віцьбы ў Дзвіну. Галоўны ўваход у царкву – справа, а перад намі – бакавы. Злева ад царквы, за садам, з якога звісаюць чырвоныя арабіны, – аркады гасцінага двара, далей – сілуэт ратушы, а правей ад аркадаў – задні мур двара арцыбіскупа.
Правей, за плошчаю, халодна сінеюць хвалі Віцьбы і Дзвіны, відаць каменныя,крыху пабітыя часам замкавыя вежы.
На плошчы натоўп. У многіх у руках пучкі каласоў з гронкамі арабіны: прыйшлі свяціць. Ціша і спакой. I раптам гул абураных галасоў.
Галасы. А людзейкі, а добрыя! А што ж гэта робіцца?! Біскупскія людзі нас з каласамі ад царквы гоняць.
Вальгіна. На прачыстую, у імя якой храм! На ўспенне маці божай.
Зуліся. Проста па гарбузах кіямі да крыві б’юць.
Навум Воўк. Здохні, біскуп Іасафат!
Матыс. Здохні, кунцэвічаўскае адроддзе! Не Марына... было... імя тваёй маці, а сука!
Абдзярыха. Антыхрыста спарадзіла!
Зуліся. Не Гаўрыла-шавец яе за падол хапаў, а чорт!
Вальгіна. Божухна! Гэта ж цяпер, якраз перад сяўбою і каласочкі пасвяціць недзе! Не ўзыдуць зярняткі!
Плач.
Гэта ж ён, падла уніцкае, на арабіну, на кроў сына яе, святой вадою пырснуць не хоча.
Зуліся. Бацька ягоны боты псаваў, а гэты псуе душы.
Абдзярыха (накрываючы дзежку з калдунамі). Каб табе, піндзюр, не толькі маіх, на свеце лепшых, калдуноў не паспытаць, каб табе – ніякіх.
Iля. Ідзіце адсюль, людзі, ідзіце да мяне ў шалаш, у Задзвінне. А гэтымі – няхай іхнія ж дзеці ў голад давяцца.
Абдзярыха. Каб табе, гнідзе, у Дзвіне захлынуцца! Каб табе столькі язваў было, як гронак на арабінках гэтых!