Драбы (на белорусском языке)

Случанский Владимир

Вялiкi Князь зразумеў выкрут Эдыгея, i пад прыкрыцьцем сваiх лучнiкаў адцягвае Дружыну назад, за Ворсклу, пад ахову лесу. Палкi адыходзяць хутка, нiбы ў панiцы, падымаючы цэлыя хмары пылу. Татары ўзьнiмаюць страшэннае выцьцё - Клiч Перамогi, i кiдаюцца ўсьлед, каб дабiць, зьнiшчыць сiлу Лiтоўскую. Эдыгей ужо марыць аб ласцы й багацьцi ад Тымура Кульгавага, Хана Ардынскага й Караля Каралёў... Частка Арды перапраўляецца праз Ворсклу й углубляецца ў лес... але трапляе ў пастку, раскiнутую Вiтаўтам. Пачынаецца бязьлiтаснае вынiшчэньне зарваўшыхся. Татары кiдаюцца назад у воды Ворсклы, але й тут iх даганяюць стрэлы цэльных Лiтоўцаў, роўных якiм няма лучнiкаў у сьвеце. Застаўшаяся

на тым беразе частка Арды моўчкi назiрае гiбель сваiх супляменьнiкаў, ня маючы магчымасьцi нiчым iм дапамагчы. Вада ў Ворскле робiцца чырвонаю ад крывi, трупы Татараў сотнямi пакрываюць берагi невялiкае, але глыбокае ракi. Забiтыя ўжо ляжаць цэлымi купамi, немагчыма iх палiчыць... А сеча цягнецца далей... Татары ўжо апамяталiся, адбiваюцца, але цяжка шабляй прасячы сталёвы панцыр, затое меч i сякера лёкка сякуць Татар, пакрытых скурай зь бляшкамi... Уцалеўшыя рэшткi Татар, пакiдаючы коней i зброю, прабiраюцца да сваiх - за Ворсклу. Бiтва спыняецца. Арда разьбiлася аб жалезныя грудзi Лiтвы, але Вiтаўт абясьсiлеў - згубiўшы сотнi Князёў i тысячы Драбаў... Хан заварачвае ад зямлi Лiтоўскае, а Вiтаўт варочаецца ў Лiтву залечваць раны...

Гусьляр ужо даўно скончыў, бязгучна варушыць патрэсканымi вуснамi й цiха пагладжвае па галаве свайго хлопчыка-правадыра, а сабраны натоўп яшчэ доўга стаiць неярухома, заварожаны песьняй-думай.

Баярын, апамятаўшыся, кiнуў у дзедаву шапку медзяны грош i памаленьку рушыў далей. За iм маўклiва рушыў ягоны пачот.

Усю дарогу Баярын ехаў моўчкi, перабiраючы ў думках малюнкi, навеяныя дзедам-гусьляром...

7. МАРЫЛЯ

Ваявода Фёдар, залечваючы рану ў баку, ня трацiў часу дарэмна. Разаслаў ганцоў па ўсiх воласьцях Слуцкага Княства, i, праз кароткi час, у Слуцак пачалi прыходзiць вялiкiя й малыя, пешыя й конныя аддзелы ўзброенных людзей.

Стары Князь толькi пагладжваў сiвыя вусы ад задавальненьня, прыглядаючыся да працы неўтаймаванага Ваяводы.

Кузьнi ў горадзе працавалi дзень i ноч, куючы панцыры, кальчугi, сякеры, мячы, наканечнiкi на дзiды й стрэлы, падковы... Абаронныя валы навокал Слуцку пачалi паступова ператварацца ў мураваныя сьцены зь вежамi. Дружына ўжо вырасла ў добры полк зь пяцю сотнямi коньнiцы й дзевяцьцю сотнямi лучнiкаў ды капейшчыкаў пешых. Узбраеньня яшчэ бракавала, але да надыходу вясны спадзявалiся ўзброiць усiх.

Сьнег i маразы затрымалi працу, але галоўнае было ўжо зроблена, i наблiжаўся час Ваяводзе Фёдару ехаць да Гаспадара ў Трокi. Рана ў баку амаль загаiлася, але чым блiжэй быў час ад'езду, тым мацней адчуваў Ваявода, што мае iншую рану - рану ў сэрцы. Гэтая рана крыватачыла, не давала нi есьцi, нi спаць, нi працаваць. Што раз то болей, Фёдар адчуваў, як цяжка яму будзе разьвiтацца з Марыляй, ня бачыць яе, ня чуць ейны голас...

Некалькi апошнiх дзён ён хадзiў пахмуры й нiбы чымсь незадаволены. У суправодзе стрэмянага Бая й Кiрыма ён часта выяжджаў на паляваньнi, праводзячы там па некалькi дзён, стараючыся паменей бачыць залатыя косы й блакiтныя вочы Марылi. "Можа прызвычаюся,..." - думаў ён. Але нiчога з гэтага не выходзiла. Чым даўжэй яе ня бачыў, тым мацней да яе цягнула. Чароўны вобраз яе перасьледваў яго нават у самай гусьцейшай пушчы, на раздольнейшай раўнiне, на самым хуткiм скаку.

Стремянны Бай разумеў хваробу свайго Ваяводы, падзяляў i адобрываў яго выбар, але дапамагчы нiчым ня мог, ды й не адважваўся. Яго дзiвiла толькi адно: "Раней пры Вялiкакняжым Двары, сустракаючыся з рознымi красунямi, Ваевода быў заўсёды вясёлы, жартаўлiвы й адважны. Нават пры такой прыгажунi, як сястра Вiтаўта Рынгайла, Ваявода нiколi не разгубiўся. А наконт Княжны Рынгайлы, то

Бай ведаў, што яна на Ваяводу Фёдара паглядае салодкiм вочкам, а ён дык нават i ў вус ня дзьмухне. А тут, на табе, закахаўся... Ды так закахаўся, што й сьвет яму ня мiлы". Верны Бай часта ламаў сабе галаву: як дапамагчы Ваяводзе?

Аднойчы, едучы з паляваньня, ён падзялiўся сваiмi думкамi з татарынам, каторы пачаў ужо прызвычайвацца да мовы й звычаяў сваiх новых гаспадароў.

– Кахае? Дык хай жэнiцца!
– вырашыў Кiрым.

– Жэнiцца... жэнiцца...
– перадражнiў Бай.
– А можа яна яго не кахае, дый не захоча пайсьцi за яго!?

– А калi ня хоча, то чаго тоды кожны раз на дарозе пападацца? А? Вока мазоль робiць? Так?

– Як так, мазоль?
– не зразумеў Бай.

– Так! Проста! Як мы прыедзеш, пабачыш! Ты стары, на такi рэчы сьляпы, бо твой сэрца ўжо высах, i гарачы кроў там няма! Таму ня бачыш!

– Чаго ня бачу? Яе?

– Не яе, а вочы яе! Як прыедзеш да горад, прасi Ваявода: пусьцi ўперад ехаць! А як забачыш яе, глядзi добра! Яна ня ўбачыць Ваявода, цябе спытае: Дзе Ваявода?... а ў вочы чорны ноч будзе. Скажы: Ваявода памалу едзе, зараз прыедзе. Сонца вялiкае ў вочы яе заiграе й па шчаках аж пад косы залезе. Пабачыш!

– Ну пабачым... Але здаецца мне, што пляцеш ты байку нейкую з сонцам тваiм...
– усумнiўся Бай.

– Хто пляцеш?
– ускрыкнуў Кiрым, але так, што аж едучы ўперадзе Ваявода азiрнуўся.

– Ты пляцеш, - прыцiшыў Бай голас.
– Бо ня бачыў я нiчога такога.

– Кажу, ты стары, затое ня бачыў. А я бачу, бо гляджу, i гляджу ня толькi вокам, а й сэрцам...

– Гэй, ты! Пацiшэй трохi з тваiм сэрцам! Завядзе яно цябе ў бяду...

– Ня ты мяне вучы!
– перабiў Кiрым.
– Ваявода мяне жыцьцё ратаваў! Ваявода мяне Гаспадар! Ваявода мяне закон, i таму яна мяне закон, калi кахае!

На гэтым гутарка абарвалася. Ваявода, усё так-жа пахмура, ехаў уперадзе, толькi сьнег рыпеў пад капытамi. У далi паказалiся муры й вежы Слуцка. Конi самi наддалi ходу, i буйной рысью вынесьлiся на засьнежаны гасьцiнец. Тут стары Бай, рашыўшы пераканацца ў праўдзiвасьцi слоў Кiрыма, дагнаў Ваяводу й папрасiў:

– Ваявода, дазволь мне ўперад паехаць... Пераканацца мушу...

– Як прыедзем, тады й пераканаесься!
– неахвоча адказаў Фёдар, нават не зразумеўшы добра, што хоча ад яго Бай.

– Але ж каб пераканацца, мушу ўперад праехаць, - не пагадзiўся Бай, аднак, слухаючы загаду, з жалем стаў стрымлiваць каня.

– Як так, то едзь...

Бай радасна ўсьмiхнуўся, сагнуўся ў сядле й, сьвiснуўшы бiзуном, стралой выляцеў уперад.

Ваявода зьдзiўлена глянуў яму ўсьлед, - што гэта са старым сталася? Тут толькi яму прыйшло ў галаву пацiкавiцца падставы да такой сьпешкi. Але было ўжо запозна. Стары Бай, нахвостваючы каня, хутка наблiжаўся да места, пакiнуўшы далёка з тылу зьдзiўленага Ваяводу й задаволенага Кiрыма.

Марыля, якая ў гэты час шпацыравала зь дзяўчатамi каля цытадэльнага муру, спачатку не зьвярнула ўвагi на адзiнокага наблiжаючагася коньнiка. Але Бай, заўважыўшы яе чырвоны паўкажушак, наўмысьля гучна гiкнуў. Дзяўчаты разам азiрнулiся. Румянец адразу зьнiк з твару Марылi, калi ўбачыла Бая на ўзмыленым канi. Нiчога ня думаючы, яна кiнулася насустрач i, ухапiўшыся за стрэмя, перастрашанымi вачамi ўпiлася ў твар старога.

– Дзе Ваявода?... Што з iм?...

Бай марудзiў з адказам, упiваючыся насалодай ад страху дзяўчыны. Як казаў Кiрым: чорная ноч у вачах! Не, ня чорная ноч. Кiрым памылiўся. Штось яшчэ чарнейшае, што бывае ад зьмяшаньня ў купу каханьня, страху, надзеi й безнадзейнасьцi...