Гронкі гневу

Стейнбек Джон Эрнст

Бацька, дзядзька Джон і яшчэ некалькі чалавек сядзелі на кукішках каля ганка канторы.

— Мы сёння ледзь на працу не ўладзіліся, — сказаў бацька. — На некалькі хвілін спазніліся. Перад намі дваіх ужо нанялі. І вось што дзіўна, скажу я вам, — вярбоўшчык кажа: «Па дваццаць пяць цэнтаў мы нанялі дваіх. А па дваццаць цэнтаў яшчэ можам узяць. Па дваццаць мы многа рабочых можам узяць. Вы паедзьце ў лагер, скажыце там, што па дваццаць набор будзе вялікі».

Мужчыны неспакойна заварушыліся. Адзін — шыракаплечы

мужчына, твар якога хаваўся ў цяні ад чорнага капелюша, пляснуў далонню па калене.

— Я гэтыя іхнія штучкі ведаю! — крыкнуў ён. — І набяруць, колькі ім трэба. Галодных людзей набяруць. За дваццаць цэнтаў у гадзіну сям'ю не пракорміш, але ты пойдзеш на што заўгодна. Як ні круціся, ты ў іхніх руках. Яны прадаюць працу, як з таргоў. Далібог, хутка яшчэ і прыплачваць ім прымусяць, каб работу ў іх атрымаць.

— Мы б згадзіліся, — сказаў бацька. — У нас ні ў кога няма ніякай работы. Абавязкова згадзіліся б, але на нас людзі такімі вачамі пазіралі, што мы пабаяліся.

Чалавек у чорным капелюшы сказаў:

— Крануцца з розуму можна, як падумаеш. Я ў аднаго працаваў, дык ён свайго ўраджаю сабраць не можа. На збор больш грошай пойдзе, чым ён ад продажу атрымае. Проста не ведаю, што рабіць.

— Вось калі б… — Бацька замяўся. Усе моўчкі чакалі. — Ну, я проста падумаў, калі б у мяне хоць акр зямлі быў… жонка гародніну б развяла, парачку свіней гадавалі б, курэй трохі. А мы, мужчыны, працавалі б недзе і дамоў вярталіся. Дзеці, можа, у школу хадзілі б. Я такіх школ, як тут, нідзе не бачыў.

— Дзецям нашым у тутэйшых школах нясоладка даводзіцца, — сказаў чалавек у чорным капелюшы.

— А чаму? Яны даволі добрыя, гэтыя школы.

— Ну сам падумай… Прыйдзе вось такі абадранец босы, а іншыя дзеці, у шкарпэтках, у добрых штанах, дражняць яго — «Окі, Окі». Мой хлопчык хадзіў у такую школу. Кожны дзень з кім-небудзь біўся. Малайчына, не ўступаў. Наравісты, шальмец. Што ні дзень, то бойка. Дамоў прыйдзе — адзенне пашкуматанае, нос у крыві. А маці яго лупцуе. Пад канец я заступіўся. Што ж, усе будуць яго, беднага, таўчы? А далібог, ён здорава іх лупіў, гэтых сукіных сыноў у добрых штоніках. Ну, не ведаю, не ведаю…

— Што ж нам усё-такі рабіць? — задаў пытанне бацька. — Грошай у нас няма. Адзін сын атрымаў кароткачасовую работу, але гэтым не пракормішся. Пайду і на дваццаць цэнтаў. А што рабіць?

Чалавек у чорным капелюшы падняў галаву, і на святло выступіў яго шчаціністы падбародак і гладка, як поўсцю, зарослая па баках жылістая шыя.

— Ага, ты гэтак зробіш, — з горыччу сказаў ён. — А мне плацяць дваццаць пяць. Ты забярэш у мяне маю працу за дваццаць. Я пахаджу галодны і забяру яе ў цябе за пятнаццаць. Ну дык ідзі, наймайся.

— Што ж тады рабіць мне? — дапытваўся бацька. — Не паміраць жа мне з голаду, каб табе плацілі дваццаць пяць?

Чалавек у чорным капелюшы апусціў галаву, і

яго падбародак зноў схаваўся ў цяні.

— Не ведаю, — адказаў чалавек. — Ну не ведаю. Працуеш па дванаццаць гадзін у дзень і ўсё роўна дасыта не ясі, а тут яшчэ галаву ламай, як быць далей. Хлопчык мой жыве надгаладзь. Не магу я ўвесь час аб адным толькі думаць, хай яно праваліцца. Звар'яцець можна.

Людзі, што кружком сядзелі на кукішках, неспакойна заварушыліся.

Том стаяў каля варот і ўглядаўся ў гасцей, якія з'язджаліся на танцавальны вечар. Яркае святло пражэктара падала на іх твары.

Уілі Ітан сказаў Тому:

— Глядзі пільна. Зараз прышлю сюды Джула Вітэлу. Ён чэракез-паўкровак. Хлапец добры. Ва ўсе вочы глядзі. Магчыма, прыкмеціш каго.

— Добра, — адказаў Том.

Ён глядзеў на фермерскія сем'і, што пад'язджалі да варот, на дзяўчат, якія заплялі валасы ў косы, на падлеткаў, якія навялі на сябе глянец дзеля танцаў. Падышоў Джул і спыніўся каля яго.

— Я буду з табой, — сказаў ён.

Том узняў на яго вочы — арліны нос, скуласты смуглы твар, кароткі, нібы зрэзаны, падбародак.

— Кажуць, ты напалову індзеец. А па-мойму, ты поўны індзеец.

— Не, — адказаў Джул. — Я паўкровак. Лепш быў бы чыстакроўны. Мог бы ўчастак мець у рэзервацыі. Там жыць можна, некаторым.

— Зірні, колькі народу, — сказаў Том.

Госці праходзілі праз вароты: сем'і фермераў, перасяленцы з прыдарожных лагераў. Дзеці стараліся хутчэй вырвацца з-пад апекі дарослых, але паважныя бацькі стрымлівалі іх.

Джул сказаў:

— Неяк забаўна ў нас выходзіць з гэтымі танцамі. Людзі ў лагеры бедныя, нічога за душой у іх няма, а ходзяць гордыя, бо могуць запрашаць сюды на танцы знаёмых. І тыя іх за гэта паважаюць. Я тут у аднаго гаспадара на маленькай ферме працаваў. Правёў яго сюды неяк раз на танцы. Запрасіў яго, і ён прыехаў. Потым кажа: нідзе ва ўсёй акрузе не бывае такіх прыстойных танцавальных вечароў — сюды можна і дочак, і жонку з сабой браць. Гэй, глянь!

Праз вароты праходзілі трое маладых людзей — трое рабочых у джынсах. Яны трымаліся разам. Вартаўнік каля варот спыніў іх, яны адказалі на яго пытанні і прайшлі ў лагер.

— Пасачы за імі, — сказаў Тому Джул і падышоў да вартаўніка. — Хто іх запрасіў?

— Нейкі Джэксан, сектар нумар чатыры.

Джул вярнуўся да Тома.

— Відаць, яны самыя і ёсць, — сказаў ён.

— Адкуль ты ведаеш?

— Ды так — здаецца. У іх нейкі выгляд насцярожаны. Ідзі за імі, пакажы іх Уілі Ітану, і няхай ён знойдзе Джэксана з чацвёртага аддзялення. Трэба праверыць іх. А я тут пабуду.

Том пайшоў следам за трыма маладымі людзьмі. Яны падышлі да танцавальнай пляцоўкі і спакойна сталі з краю натоўпу. Каля аркестра Том убачыў Уілі і паманіў яго рукою да сябе.