Гронкі гневу
Шрифт:
— Гэтага быць не можа, — сказала маці.
— У мяне зусім сілы няма, — прашаптала Ружа Сарона. — Колькі ўжо ўсяго здарылася, я так стамілася… Спаць хачу. Хачу спаць.
— Ну дык спі. Месца тут добрае. Можаш паспаць.
— А раптам яна зноў прыйдзе?
— Не прыйдзе. Я сяду каля палаткі і блізка яе не падпушчу, калі яна сюды паткнецца. Ты паспі, табе трэба адпачыць, бо неўзабаве пойдзеш працаваць у дзіцячы пакой.
Маці цяжка паднялася на ногі, выйшла з-пад брызенту, села на скрыню, абаперлася локцямі аб калені і паклала падбародак на далоні. Яна бачыла людзей, што хадзілі па лагеры, чула галасы дзяцей,
Падышоўшы да палаткі, бацька так і застаў яе ў гэтай позе. Ён апусціўся каля яе на кукішкі. Маці паволі перавяла на яго позірк.
— Ну, знайшлі што? — запыталася яна.
— Не, — збянтэжана адказаў бацька. — Дзе мы толькі не шукалі.
— А Эл дзе і Джон? Дзе грузавік?
— Эл нешта рамантуе ў машыне. Давялося ў людзей папрасіць інструменту. Сказалі, каб Эл рабіў усё там, на месцы.
Маці сумна сказала:
— Добра тут. Можна было б тут пажыць хоць крыху.
— Калі знойдзем працу.
— Ага. Калі знойдзем працу.
Бацька адчуў яе смутак і пільна паглядзеў на яе твар.
— Чаго ты так засмуцілася? Сама ж кажаш, добра тут. Чаго ж засмучацца.
Маці глянула на яго і паволі заплюшчыла вочы.
— Дзіўна ўсё неяк, праўда? Колькі ўжо дзён мы ў дарозе, перабіраемся з месца на месца, і ні разу я не задумвалася. Людзі тут добра мяне прынялі, проста вельмі добра. А я што раблю? Прыгадваю ўсё самае сумнае: тую ноч, калі памёр дзед і мы яго пахавалі. У мяне тады адна толькі дарога была ў галаве — цэлымі днямі трэсліся ў машыне, усё едзеш і едзеш, і я нічога ўжо такога дрэннага не адчувала. А цяпер, калі сюды прыехалі, цяпер у мяне горш на душы стала. Бабка… і яшчэ Ной пайшоў ад нас. Узяў і пайшоў уніз па рацэ. Усё было неяк паасобку, а цяпер разам на мяне навалілася. Бабка памерла, як жабрачка, і яе, як жабрачку, пахавалі. Цяпер ад гэтага балюча мне. Ной пайшоў уніз па рацэ. Не ведаў, што яго там можа чакаць. Адкуль яму ведаць? І мы таксама не ведаем. І так і не будзем ведаць, ці жывы ён, ці мёртвы. І ніколі не даведаемся. А тут яшчэ Коні ўпотайкі пакінуў нас. Раней не было ў мяне часу пра ўсё гэта думаць, а цяпер думкі роем налятаюць на мяне. А мне ж бы толькі радавацца, што мы трапілі ў такое добрае месца. — Бацька глядзеў, як варушацца яе губы. Яна гаварыла, заплюшчыўшы вочы. — Я памятаю, якія былі горы каля той рэчкі, дзе Ной нас пакінуў, — вышчарбленыя, вострыя, як зубы старога. Памятаю, якая калючая была трава там, дзе пахавалі дзеда. І калоду на ферме — пяро да яе прыстала, уся пасечаная, чорная ад курынай крыві.
Бацька падхапіў ёй у тон:
— А я сёння бачыў дзікіх гусей. На поўдзень цягнуліся… высока ў небе. Так прыгожа было глядзець. І чорных драздоў бачыў — сядзяць сабе на дроце. І галубы на агароджах. — Маці расплюшчыла вочы і глянула на яго. А ён гаварыў: — Яшчэ віхор бачыў — усё роўна як чалавек, круціцца, носіцца па полі. А гусі ляцелі клінам, спяшаліся на поўдзень.
Маці ўсміхнулася:
— А ты памятаеш, як мы дома гаварылі: «Гусі ляцяць, значыць, зіма будзе ранняя». Заўсёды так гаварылі, а зіма надыходзіла, калі ёй была пара. А мы ўсё: «Зіма будзе ранняя». Сама не ведаю, чаму мы так гаварылі.
— Я бачыў чорных драздоў на дроце, — гаварыў бацька. — Сядзяць сабе адзін каля аднаго. І галубоў. Так спакойна, як голуб, не сядзіць ніводная птушка… на драцяной агароджы… Сядзяць
— Лепш не ўспамінаць пра дом, — сказала маці. — Цяпер у нас свайго дома няма. Лепш зусім забыцца пра яго. І пра Ноя забыцца.
— Ён няправільна зрабіў… ну, а я хачу сказаць… гэта мая віна.
— Колькі разоў я ўжо казала табе — кінь пра гэта. Можа, ён і не выжыў бы.
— Але павінен быў прадугледзець.
— Кінь зараз жа. Ной быў не такі, як усе. Магчыма, так яму лепш будзе. Нам нельга бясконца гараваць. Месца тут добрае, і праца, можа, знойдзецца.
Бацька паказаў на неба:
— Глянь… зноў гусі. Вялікі клін. Вось, ма: «Зіма будзе ранняя».
Маці ціха засмяялася:
— Бывае, зробіш што-небудзь, скажаш, а чаму, не ведаеш.
— Вось і Джон ідзе, — сказаў бацька. — Хадзі сюды, Джон, пасядзі з намі.
Дзядзька Джон падышоў да іх і прысеў на кукішкі перад маці.
— Нідзе нічога не знайшлі, — сказаў ён. — Ні з чым назад прыехалі. А цябе Эл кліча. Сказаў, пакрышку трэба мяняць. На старой усяго адзін слой застаўся, кажа.
Бацька ўстаў.
— Хоць бы ўдалося яму купіць як дзешавей. Грошы ўжо амаль зусім выйшлі. А дзе ён, Эл?
— Вунь там, за вуглом направа. Кажа, пакрышку трэба памяняць, а то камера пратрэцца і лопне.
Бацька ішоў між палатак, а вочы яго сачылі за вялікім клінам гусей, якія, аддаляючыся, усё ніжэй апускаліся па небасхіле.
Дзядзька Джон падабраў з зямлі каменьчык, скаціў яго з далоні і зноў падняў. На маці ён не глядзеў.
— Працы няма, — сказаў ён.
— Вы не ўсё яшчэ аб'ездзілі.
— Не аб'ездзілі, але аб'явы ўсюды аднолькавыя.
— А Том, пэўна, дагэтуль працуе. Яшчэ не вярнуўся.
Дзядзька Джон выказаў здагадку:
— Можа, ён таксама пайшоў ад нас… як Коні з Ноем.
Маці строга паглядзела яму ў твар, потым позірк яе памякчэў.
— Ёсць такое, у чым ты цвёрда ўпэўнены, — сказала яна. — Ёсць такія рэчы, у якіх ты ніколі не сумняваешся. Том атрымаў працу. І гэта чыстая праўда. — Яна ўсміхнулася шчаслівай усмешкай: — У мяне цудоўны сын. А што, хіба не так?
У лагер пачыналі з'язджацца легкавыя машыны і грузавікі, і мужчыны павалілі ў санітарны блок. І кожны нёс у руках чысты камбінезон і свежую кашулю.
Маці раптам схамянулася:
— Ідзі, Джон, знайдзі бацьку. Схадзіце з ім у краму, купіце бабоў і цукру… мяса на смажанку і морквы. І скажы яму, няхай возьме там што-небудзь такое… ну што-небудзь смачнае… усё роўна што… абы на смак прыемнае… на вячэру. Сёння… у нас будзе слаўная вячэра.
Раздзел дваццаць трэці
Вандроўны люд, які гойсаў па краіне, імкнучыся знайсці працу, імкнучыся выжыць, не забываў і пра ўцехі, упарта здабываў іх сам, прагна цягнуўся да забаў і хоць якіх радасцей. Іншы раз пазабаўляцца ўдавалася і ў гутарцы, а жарт палягчаў жыццё. І ўжо так павялося, што ў прыдарожных лагерах, уздоўж шашэйных дарог, каля арашальных канаў, пад яварамі, заўсёды знаходзіліся апавядальнікі, і людзі збіраліся вакол ужо прытухлых вогнішчаў паслухаць самага таленавітага. Яны слухалі, і іх маўклівая прысутнасць надавала гэтым расказам урачыстасць.