Ки?и биирдэ олорор

Данилов Софрон Петрович

– Ойуурапка кэллим.

– Ойуурап диэн мин. Киир.

Томмот, иирдьэ атыллаан иэн, хос иин эргиччи крн ылла. Олбуор диэки тахсар соотох тннктээх барык-сарык кыараас хос. Онон-манан кэрдиистии кыыллыбыт сирэйдээх, ааар ттгэр тумбочкалаах, чочуллубут атахтардаах срдээх улахан эргэ остуол хос ааарын былдьаабыт. Ол рдгэр тааа тордоурбут кыраыын лаампа. Ууор-мааар икки олоппос.

Ойуурап олорбутугар олоппоо, “айыкка-бы-ын!” диирдии, хаачыгыраата.

– Олор. Кэпсээ, – диэтэ кини уонна, хамсатын чубуугун айаар батары биэрээт, били тутан киирбит кумааыларыгар умса тстэ. Тыыннахха кмэйи кычыгылатар чаркааскай табаын буруолатан бураната-бураната, уоун аргыый ибирдэтэн, р аахта. Аахпытын сблээбэтэ быыылаах. “Эс!” – диэн ботугураат, олоппоугар чинэс гынна уонна эмиэ Томмоту кр биэрдэ. –

Хайа, дооор, кэпсээриий!

Томмот кэмбиэрин уунна. Ойуурап кыракый лоскуй кумааыны ылан ааан баран остуолга уурда, рдгэр ытыынан “лап” гына оуста:

– Бай, дооор, бэйэбит киибит эбиккин дии! Чыычаахап диэн буоллаы? Хомсомуоллар ыыттылар дуо? Эрэннэрбиттэрин толорор дьон буоллулар. Обкомуолу кытта кэпсэтиилээх этибит. С-п. рэнэин дуу?

– рэнэбин. Учуутал техникумугар.

– Бэйэ, бадаа, араа диэкигин дии?

– Араа Хааласпын.

Ойуурап, кэпсиир-кэпсэтэр иккэрдинэн сэлээн, сс да элбэи ыйытта. Кини, т да билбэтэх курдук ыйыталастар, мин туспунан уруккуттан истэр, билэр эбит диэн йдт Томмот. Итини бэркэ астына, сбл санаата: “Мэнээк уулуссаттан ктн тспт кии буолбатах эбиппин. Ол иин дааны куппуу сэриитигэр хайдах тбэиэхчэ киини ылыахтарай!”

– чгэ-эй! Инньэ гынан бииэхэ лэлии кэлли, – Ойуурап олоппоугар тиэрэ тстэ. – Саамай дьи кырдьыккынан эттэххинэ, хайдаый: бэйэ сблээн тылланан кэлли дуу биитэр хомсомуоллар моуйан ыыттылар дуу? Моуйбут да буоллахтарына, кыбыстыма. Онно кии кыбыстара суох. Бары баартыйа, хомсомуол саллааттарабыт. Бары баартыйа, хомсомуол дьаалыгар бас бэринэбит. Ханна бар дииллэр да, онно барабыт. Холобура, миигин бу тэрилтээ бастаан кстэринэн ыыппыттара. Бараын – онон бтэр. Бартыыйнай дьиссипилиинэ.

Томмот бастаан “лэлии кэлли” диэн тыллары атыырыы ииттэ: сэриилээр чааска киирээри кэлбит киини “лэлии кэлли” диирэ хайдах хайдаый? Онтон “саллааттарабыт” диэбитин эмиэ да сбл санаата. Ити курдук, чопчутун йдбкк, мунан-тэнэн буккуллан хаалла.

– Оччоо мин курдук кэлэн олордоу, – киитэ хардарбатын крн, Ойуурап быаарда. – Чэ дьиэ хайдах кэлбити улахан буолбатах. Кылаабынайа – срэххиттэн бэринэн лэлиири. Иирдьэ киирэн буккуан, эрэйдэнэн бардаххына, лэ суолтатын йд. Чыкаа-куппуу рблссйэ куйаа уонна батаа буолар. Билэин дуо, ким инньэ диэбитин? Дисэрсиинискэй! – Ойуурап смйэтин р аста. – Куйаа, батаа суох кыргыыа дуо? Суох. стх тр тэриттэн хаххаланары туох да суох буолар, ст рр туох да суох буолар. Син ол кэриэтэ чыкаата-куппуута суох ханнык да бэйэлээх кыайыылаахтык сааламмыт рблссйэ р туругуруон сатаммат. Онон, дооччуок, куппуу лэитэ буолар – рдк чиэс уонна улахан итээл!

– Мин куппууга лэлии кэлбэтим, – Томмот алас тахсыбытын кннр охсорго бааран тыл кыбытта.

– Ноо! – Ойуурап соуйан саа аллайбытыгар хамсата айаыттан мчч тэ сыспытын харбаан ылла. – Оччоо манна тугу гына кэлэн олороун?

– Дивизиоа киирээри. Мин Пепеляевы утары сэриигэ ыыты диэн крдсптм ээ. Онно ыыттахтара дии санаабытым. Эиги дивизиоут сэриилээ тахсар ини?

– Билбэтим. Дибисийиэни мин дьаайбаппын, – Ойуурап хайыы-йэ сойбут, тоуй куолаынан хардарда. Сблээбэтэх быыынан толору ыастаах чубуугун кскэ-кскэ оборон сурдуратта.

Горкомолга чгэйдик йдтспэккэ, кэпсэтиспэккэ, мрэх курдук, алас сулбу ойон кэлэн бу солото суох кии бириэмэтин былдьаатым диэн Томмот буруйдана санаата. Ол буруйун чэпчэтиниэхтии, быаарар быыынан аргыый эттэ:

– Мин хонтуораа лэлиэхпин баарбаппын. Сэриилэиэхпин баарабын. Илиибэр бинтиэпкэ ылан…

– Сп-сп. Истэргэ соччо сонуна суох эрээри, сааран ис. Истэбин.

– Уонна оттон… сэриилээр чааска киириэм этэ. Кыыл армееынан.

– Итиэннэ?

– Уонна оттон… бтэр…

– Хонтуораа хохойон олоруоххун баарбаккын? – Ойуурап иккиин лаппыйан ыйытта.

– Ыыы… – Томмот тохох гынна.

– Биэстэ эстэр бинтиэпкэнэн ытыалыы-ытыалыы, ыстаал буулдьа ардаын ортотунан уоттаах атаакаа утары срэн киириэххин баараын?

Томмот “ээх” диэх курдук гынан иэн Ойуурап куолаыгар ээлээх дорооннор быыылыылларын истэн тохтоото. Атын кии, чэ холобура, били горкомол секретара уол эбитэ буоллар, кини ргэнэн, кыыыран ойон турбута, биир эмэ хабархай тылы этэн, халаны хайа быраан тахсыбыта ыраатыа этэ. Кырдьык дааны, сэриигэ барары кл-элэк оостор диэн

туох аатай! клээх бэчэриикээ баран эрэргэ дылы. Маннык кыыылаах тгэннэргэ Томмот, кимтэн да чаыйбакка, тылы баас булан этэр идэлэээ. Кини дойдутугар тыаа да, куоракка техникума да харса суоунан, сытыы тыллааынан биллэрэ. Ону баара бу табах буруотугар ыаарыллан саарбыт убаас бытыктаах, аанньа утуйбакка дарбайбыт халтаалаах, кытарбыт харахтаах, ытыын кхсгэр р ллбт тымырдаах, бадьырыйбыт тарбахтардаах модороон илиилээх кииэхэ срн баттатан, уота-кэ умуллан олордо. Ити ээлээх ыйытыыга хадьардык хардарарын оннугар кини сэриигэ барарга быаарыныытын спк йдргэ крдрд ботугураата:

– Мин ордук кутталлаах сиргэ ыытарга крдсптм.

– Оччоо манна, куппууга, куттала суох сир буоллаа?

Томмот саннын хамсатта.

– Сэриигэ… – сааран иэн тохтоон хаалла.

– Сэриигэ лллр. Оннук дуо?

Томмот сблээн кэис гынна.

– Оттон манна, куппууга?

Томмот хардарбата.

– Куппуулар лбттр. Куппуулар бэйэлэрэ лрллр. Оннук дуо?

– Билбэппин…

– Сымыйалаама: билэин. Инньэ дии санаан олороун.

“Дивизиону дьаайбаппын диэтин да, бттн ээ. Тоо эмиэ ыаспыйалаан ыйыта олороруй?” – диэн Томмот ргэниэн баарда. ргэннэр туран сулбу ыстанан тахсыан да сп этэ. Ол эрээри кини бу ууох сирэйдээх, сылайбыт-сындалыйбыт крнээх киини утары крн олорон ргэммэтэ дааны, ойон туран таырдьа ыстаммата дааны. Иээнэс олоппоугар хам харааланан хаалла.

– Оччоо мин лрбттэн дьаадьыйан, куттала суох сиргэ, бу хонтуораа хохойон олордоум дии.

– Инньэ диэбэппин.

– Инньэ диэбэтэи иин оннугар тахсар, – Ойуурап олоппоун хаачыгыратан, бэттэх тахсан, хос ортотугар тохтоон, Томмоту эттэн танары одуулаан турбахтаата. – Оох, уолаттаар, уолаттаар… Акаары уолаттар. Акаарычааннар… Ууга-уокка буан эрэйи-сору крдххтнэ эрэ йднх муут буоллаа. Наар кстлээх эээргэ, наар дарбааннаах ттгэр талааыт. Испиэктээх оонньоон эрэргэ дылы. Снэн харах крн турдаына “Ураа!” хаыытаабытынан утары срэн иэн охтон тэр, биллэн турар, кыраыабай. Буулдьаа таптарбакка, кыайан-хотон айхалланар оннооор сс ордук чгэй. Ол чааынан мккр суох… – Ойуурап кыараас хоун иигэр тттр-таары хаамта. – “Ордук кутталлаах сиргэ крдсптм…” диигин. Билэит дуо эиги ханна ордук кутталлааын? лр алдьархайын куттал диэн ааттыыр буоллаххытына, ыйы, сылы быа тннэри-кнстэри сппэт, арахпат куттал манна баар, чыкааа, куппууга! Аармыйа кэккэтигэр снэн доотторун кытта бииргэ сылдьан кии эрэ хорсун буолуон сп. Дооттору, умса тээри гыннаххына сскттэн йхтэрэ, тиэрэ тээри гыннаххына, кэтэххиттэн йхтэрэ. Алааары гыннаххына, сбэлиэхтэрэ, сыра-сылба эиннэинэ, кмлхтэрэ, иэдэээ тбэстэххинэ, быыыахтара. Оттон чыкаа, куппуу лэитэ хайдаый? Кини сороор стхтр ортолоругар суос-соотох киирэригэр тиийэр. Км-тирэх буолуох айылаах кии аттыгар мэлигир буолар. Эрэнэрэ эрэ – бэйэтэ. Ол сылдьан кыра эмэ алаы оордо да, кннр сэмэлэнэ, сэрэтиллэ, быыгабардана барбат. Оччоо тлбрэ диэн биир эрэ – бэйэтин тбт. Ол лн иннинэ кини бииэхэ тлх элбэх тн оорбутун уонна лргэр хайдах курдук хорсуннук быыыламмытын сс ким да билиэ суоа турар. Кини туунан хаыакка суруйбаттар, мунньахха араатардаабаттар. Кинилэр скэн рлэрэ, рдк наараадалара диэн суос-соотох – сэбиэскэй былаас кыайыыта, баартыйа дьыалата ргйднэ. Оннук дьоннор – чэкиистэр. Дэлээ дааны, эппитим курдук, рблссйэ эрэллээх куйаа уонна сытыы батаа аатырыахтара дуо? Куйах уонна батас ураты уаарыылаах ыстаалтан ооуллаллар. Чэкиии эмиэ оннук дьонтон смэрдэниллэр. Ким хоргуу куйах, батас оостуой? Уонна оннук куйах, батас туох туалаах буолуон сбй?

Ойуурап эмиэ Томмот аттыгар тохтоото.

– Онон, Чыычаахап, эн хоргус, куттас, млтх кии буоллаххына, албан ааты, дьоун сураы эрэ эккирэтиэр кии буоллаххына, – диэтэ кини уонна остуолга сытар били лоскуй кумааыны ыйда, – ити кумааыгын ыл уонна мантан тахса тур. Оннук буоллаххына, биигиттэн эрдэ-сылла дьгэлийбити ордук. Оннук кии бииэхэ син биир уаабат.

Томмот хараын кырыытынан кумааытын кылап гына крн эрэ ылла, оннуттан хамсаабата.

– Оттон сэбиэскэй былааска чахчы бэриниилээх буоллаххына, сэбиэскэй былаас кыайарын туугар тыыын да биэрэргин чахчы кэрэйбэт буоллаххына, – диэтэ Ойуурап уол хайыырын ктэн турбахтыы тэн баран, – чахчы кытаанах санаалаах, эр срэхтээх буоллаххына, бииэхэ кэл.