Ки?и биирдэ олорор

Данилов Софрон Петрович

Соболев хараа сырдаан, холкутук тыына тстэ. Браунинын булан сомуогун тэрэн остуолга бырахта. Чэпчэкитик ыстанан туран тас тааын уулла уонна, суоранын анныгар киирэн, тр утуйбатаыныы минньигэстик утуйан хаалла.

Сарсыарда лэтигэр кэлэн: “Биир тэрилтээ служебнай наадаа бардым”, – диэн этэн баран, Соболев тиэтэлинэн таырдьа таыста. Клэ аанынан уулуссаны крбхтт. Хайа муун, кини аны Такыыраптаах кэтэбиллэрэ баара буолуо диэн куттанна. Уорбалыахха айылааы тугу да бэлиэтии крбт. тр-тр кэннин хайыа-хайыа, ГПУ дьиэтигэр чугааата уонна сааранаан тохтуу биэрдэ.

Сулбу хааман киириэн хайдах эрэ дьулайда. Уулусса ууорунан хаста да тттр-таары ааыталаата. Ити курдук биэтэнии сылдьан блтн саныы тстэ уонна дьэ, уа-хаас ттн крнэ да барбакка, уулуссаны быа туораан тахсан дьиэ аанын тэлэйэ баттаата.

ГПУ дьууурунайа Соболевы, кии соччо иилэ хабан йдбт быаарыытын истэ сатаан баран, биир хоско ыйан ыытта. Ол хоско олорор эдэр нуучча киитэ, балачча р истимэхтээт, ойон турда:

– Барыах.

Атын хоско киирдилэр. Буранас табах буруотун быыыгар кии тбт хараарар.

– Трофим Васильевич, бу эйиэхэ сыыаннаах табаарыс кэллэ, – диэтэ эдэр кии уонна тахсан барда.

Хостоох кии сапсыйан табаын буруотун рэйдэ, хара бараакатын лаппа кэтэн саннын хамнаппахтаата уонна илиитин уунна:

– Ойуурап. Олор, табаарыс.

– Соболев. Эраст Константинович.

– Аа! Байанкамааттан дуо?

– Даа, сонтон.

“Билэр эбит. Ол иин дааны, – дии санаата Соболев, – тутуу баттаан эрдэ кэлбитим чгэй эбит”.

– Дьэ кэпсээ, истэбин.

– Даа, табаарыс Ойуров… Мин Соболев диэммин. Эраст Константинович диэн…

– Билэбин-билэбин. Дьэ?

– Мин… военкомакка лэлиибин… отдел начальнигынан. Новониколаевскайтан командировкаланан кэлбитим. Оннук.

Дьокуускай военкоматын лэитэ тарбахха ааыллара. Онно ким лэлиирэ кыра куорат олохтооор барытыгар биллэрэ. Ойуурап эмиэ билэрэ.

– Ону эмиэ билэбин, табаарыс Суобалап. Эн долгуйума. Уоскуй. Саас-сааынан кэпсээ: соругу тугуй?

– Баыыба… баыыба… – Эраст Константинович тбтн тохонотто. – Даа, маннык. Мин ыраахтааы армиятыгар офицер этим. р армияа, Колчакка эмиэ. Онтукам барыта личнэй дьыалабар сурулла сылдьар. Тугу да кистээбэтэим. Советскай былааска буруйбун билинэн турабын. Ону барытын бырастыы гынан манна лээ ыыппыттара. Ол курдук…

– Ити барыта йднллэр. Итинэн бтэр дуо?

– Суох… – Соболев клнн сотунна.

– Истэбин.

– Бппэт… – Соболев э тыынна, утары крд. – Барыта уруккуттан трттээх. Ол иин итини этэбин… Дьэ маннык. Блн, суох, бээээ… бээээ киээ миэхэ дьиэбэр Такыров диэн кии кэлэ сырытта… Саха… Генерал Пепеляев связнойа. Даже связной да буолбатах, уполномоченнайа диэххэ дуу, резиденэ диэххэ дуу? Уонча хонуктааыта илинтэн кэлбит…

– Такыырап диэн дуо?

– Даа-даа.

– Такыырап… Такыырап… – Ойуурап тарбахтарын тбтнэн остуолу тосуйбахтаата. – Баар, арыый атыннык эппитэ буолаарай?

– Суох, чахчы Такыровпын диэбитэ.

– Чэ сп. Такыырап да буоллун. Кэпсээн ис.

– Дьэ маннык…

Кии тыына бурачыйар тымныытыгар тиритэн, субу-субу былаатынан сирэйин ньуххана-ньуххана, Соболев Аргыылап сылдьыбытын, кини кыыл сэриилэр Пепеляевы утары операцияларын былаанын бул диэн модьуйбутун бутуйан-таыйан кэпсээтэ. Т да барытын кырдьыгынан тоо тэбээн кэпсээбит курдук буоллар, кини бэйэтин чгэйдик крдрнэ сатаата: Аргыылап манайгы сырыытын, Рейнгардт

суругун трт ахтыбата (ЧК-лар ол манай кэлэ сылдьыбытын, баар, билбэтэхтэрэ буолуо. Ону эттэхпинэ, аны сонно тута тоо тыллаабатаххыный диэн иилэ хабан туруохтара. Билбит да буоллахтарына, онно суолталаах кэпсэтии суоа, кннр баарбын-суохпун эрэ крн барбыта диэим. Оттон суругу баас билбэтэхтэрэ чахчы. Такыров эттэинэ мэлдьээн кэбииэм. Сурук клгэ кубулуйан спптэ. Баар этэ диэн кини хайдах дакаастыаай?”), бээээ дааны мастыы аккаастаммытым, ол рднэн кнэн кэлэбин диэбитэ диэн кэпсээтэ. Хаста да кыбытан сэбиэскэй былааска бэриниилээин аынна. Тмгэр лэит уонна бааынай аймах былааыгар сэриинэн тспт стх спйнн тргэнник тута охсор наадатын эттэ.

– Оччоо эйиэхэ сарсын киээ кэлиэхтээх буоллаа.

– Даа, сарсын киээ.

Ойуурап табахтан саарбыт смйэтинэн бытыгын убахтанан чочумча толкуйдаан олордо, онтон ыраас лиистэри ылан Соболевка уунна.

– Билигин сэргэ хоско тахсаын ити кэпсээбиккин барытын суруй. Мин кэлиэим. Кт.

Соболев тннгн алларата таас оннугар хаптаынынан саба саайыллыбыт иччитэх хоско киирэн, эмиэ бэйэбэр сйлэээ буолаарай диэн, кэпсээбитинэээр быдан уанан р суруйда. Суруйбутун хос-хос аахта, кннрд. Ол рднэн Ойуураба кэлэн быстыбата. Ктэ сатаан баран тахсан сэргэ хоу тардыалаата да хатааыннаах. Дьууурунайтан ыйытта. Анарааыта бэрт тоуйдук хардарда:

– Председательгэ. Хоскор кт. Тахсыма.

Соболев ктэн олорон ыгылыйан барда. Кини дьууурунай ордук кэнники тылын дьиктиргээтэ: “Тахсыма”… Ол аата мин хаайыылаахпын дуу, тугуй? Аны, кырдьык, Пепеляев спйнн куомуннааа эбит диэн хаайаайаллар? Ама дуу, бэйэтинэн кэлэн тыллаабыт киини. Оо дьэ, хайдах-хайдах баайыный?..” Кини туох диэн саныаын адьас харааччы мунан олордоуна, кэмниэ-кэнээс аан дьэ аылынна.

– Аал эрэ, – Ойуурап сурулубут лиистэри ылан ааыталаата. – Чэ сп. Тэрилтээр тиийэн лэлээбити курдук лэлээ. Манна сылдьыбыккын биллэримэ. Билигин эйигин кэтэх аанынан таааран биэриэхтэрэ.

– Оттон… Такыров… хайдах?..

– Эн кинини крср курдук крс. Хайдах гынары бииги бэйэбит билиэхпит.

– Сп…

Ойуурап Соболевы дьууурунайга тиэртэ. Арахсарыгар илиитин биэрдэ:

– Баыыба, Эрээс Ксткнэбис, км иин. Крсххэ диэри.

Олбуор кэтэинэн атын уулуссаа тахсан баран, Соболев р тыынна: “Крсххэ диэри”. Аны эигини кытта крсбэтэх кии чгэй этэ…”

Сарсыныгар Соболев наар киэээи крстн санаан сырытта… “Крср курдук крс…” Ити хайдах крс диэн эппитэ буолуой? Мин хайдах крстэлээбиппин кини хантан билэр?”

лэтиттэн кэлэн ааан баран, Соболев остуолугар олорон крд, хоугар хаамыталаан тэпсэнээтэ. Хайдах да уоскуйбата. Лаппа киээрэ быыытыйда – туох да биллибэтэ. “Били сатана баччааа диэри кэлбэтэ. Хайыы-йэ туппуттара буолуо дуо? – диэн Соболев эрэх-турах санаан олордо. – Оннуга чгэй этэ. Оо, оннук буоллар… Ол эрээри оччоо ГПУ киитэ тоо миигин “…крс” диээй? Кэбис, диээ дааны. Кими, хаан хаайалларын ол миэхэ дакылааттыы сылдьыа дуо?”

Бириэмэ кутуйах хаамыытыныы сыылынна. Соболев олоро-тура сатаан баран тулуйбакка сытта. Сонун брннэ. Утуйбатахха дылы этэ да, утуйбут эбит. Эмискэ сонун сирэйиттэн хастыы тардыбыттарыттан уугунна. рдгэр бэргээлээх тб ткйбт: Такыров…