Ки?и биирдэ олорор

Данилов Софрон Петрович

Км бттэ. Ханнык эрэ эрчимнээх ырыа ньиргийдэ. Байыаннай чаастар тээ хардыылаан кычыратан аастылар. Педагогическай техникум колоннатыгар Валерий балтын Кыычаны крд. Кини колонналары кэннилэриттэн батыста. Куорат киинигэр тиийэн колонналар тарастылар. Кыыча знамяны туппут куобах бэргээлээх уоллуун сэргэстээн Полевой уулусса диэки аа-дьуо хаамса турдулар. Балтыбын ситэн соотохтуу крсм диэн чугааан кэлбит Валерий тохтуу тстэ. “Бэрт иллээхтик сээргээллэр быыылаах. Ити уол чахчы комсомолец буолуо. Дэлээ знамяны туппатаа чахчы, – кини уоллаах кыыы ннээхтик кэннилэриттэн одуулаан хаалла. – Кэбис-кэбис… Аргыылап оонньор, истэн абыран: комсомол ктттэниииккин!..”

Валерий алааабыта: Томмоттоох Кыыча иллээхтик сээргэиэхтэээр

биир да тылынан бырахсыбакка истилэр. Бу тгээ ханнык да тыл дьрэтэ суох буолуох айылаах.

Халлаан боруоран, уулуссаны сэлэлиир мас дьиэлэр улаатан багдаан бардылар. Оохтор турбаларыттан хойуу буруолар хордоой сир бэинии хоростулар. Тннктэр утуу-субуу кылахачыстылар.

Кыыча, бэйэтэ бэйэтигэр этэрдии, аргыый ботугураата:

– Ийэлээхтэрэ буолуо… Ийэлэрэ эрэйдээхтэр…

Томмот саарбата. Арай техникумугар чугааан иэн тыл ыыгынна:

– Ити бандьыыты мин хабаратын хайа тутуом этэ!..

Олбуор ааныгар тохтоотулар.

– Бу тн бииги патрульга барабыт. Эн дьиэлиигин дуо?

Кыыча тугу да хардарбата.

Томмот, олбуор иигэр киирээт, тннн таыста. Ханна барарын булбатахтыы сс да хамнаабакка турар кыыска ыкса чугааата.

– Кыыча, били… тугу… хайыыгыный?

Кыыс уолу бастаан сн аннынан крн кэбистэ, онтон тбтн крэччи бырахта.

– Сп, Томмот! Суруй!

– Маладьыас, Кыыча!

Уол, илиитинэн далбаатаат, олбуор иигэр ср сылбыратык дьылыс гынна.

5

Валерий Аргыылап тээн тгээ хараара дьуоарар дири да дири ииэ тэн иэн уугунна. Арааа, хаыытаата быыылаах. Срээ тэти сэбирдэинии сэлибирээбит. Клн тахсыбыт. Сынньана тээри сыппыта баара утуйан хаалбыт. Утуйан да аанньа утуйбат буолла: биир кэм ынырык тл тр. Наар лр-тиллэр быылааныгар сылдьар буолар. Кнсктн курдук.

Киээрбит. Валерий туран, остуолу харбыалаан испиискэ булан, кыраыын лаампаны уматта. Хоун ааныгар чугааан ииллээтэ. Дьиэ иэ иччитэххэ дылы: им-ньим. Ити гынан баран баччаа дьиэлээхтэр бары баар буолааччылар. Бу олорор гэстэрэ эбитэ дуу биитэр кини баарын сблээбэттэрин биллэрэр дьннэрэ эбитэ дуу – Валерий кэлбитэ син ыраатта эрээри, ону чопчутун билигин дааны билэ илик. Чэ хайа да дэн буоллуннар. Кинилэр сблллэригэр-сблээбэттэригэр кыаллан бэрт. Мээйдээбэтиннэр эрэ…

Бу Валерий аатын эмиэ ыкса лээннэээ, куоракка хас да олбуордаах, Кстнэйгэ лааппылаах Бр атыыыт дьиэтэ. Бр диэн, биллэн турар, бэйэтигэр этиллибэт, бэркэ ргэнэр сахалыы аата. Мааны аата Испирдиэкэ Матаахап.

Испирдиэкэ олбуордарын, лааппытын сэбиэскэйдэргэ былдьатан, лэитэ-хамначчыта мэлийэн, бу аппа ууордааы саамай мара дьиэтигэр кн олорор. Валерий урут кинини байан-тайан, атыыыттаан эргитэн-урбатан кннээн сырыттаына дьулайа крр. Аннынан саныыр, сэниир дьонноругар кини оччотооуга кырдьык да торон бр быыылааа. Эчи бу саата улаханын, крр-истэрэ кытаанаын, дьарыйара суостааын! Ол бэйэтэ билигин бара баайыттан ытыын соттон, эстэн-быстан, кимтэн эмэ сырбатыллыам, тэбиллиэм диэн дьиксинэн кыпсыччы туттан куймукучуйа сылдьар крдьк ытыгар кубулуйбут. Крсбт киитин барытын ньыла ктр, биир кэм мичээрдээбитэ буолан ырдьайар идэлэммит. Ити эрээри кини иигэр с-саас б саамай хтн срдн сылдьарын, кэмэ кэллэинэ мичээрдээн аллайбыт айаар аыастаах аыытын ардьас гыннара тн Валерий бэркэ билэр.

Хаптаын быыстаах сэргэ хоско орон кыычыраата.

– Испирдиэн, кэлбиккин дуу? Киирэ тс эрэ, – Валерий истиэнэни тосуйда.

Кии ынчыктыыр, ыыранар саата иилиннэ. тр буолан баран лэппэччи кыргыллыбыт кыырыктыйбыт баттахтаах, быллаар эттээх сирэйигэр муннун аннынан уонна сэийэтигэр абына-табына бытыктаах, орто ууохтаах эрээри кыччыы сатаабыттыы нксчч туттубут эт лахса кырдьа барбыт кии киирдэ. Остуол аттыттан олоппоу ылан, халаака ооххо йнн, табаа былыр йээ бтэн нэиилэ буруолуур алтан брктээх удьурай хамсатын оборон суубурата олордо.

Матаахап дьэбидийбит сирэйин крн баран, Валерий сонньуйбутун кыайан туттуммата: бу уулуссаа таыстаына мичээрдээн мылаарыйар Испирдиэкэттэн адьас атын, хаыс, хабыр, дьэбир Испирдиэкэ олорор. Испирдиэкэ

да буолбатах, аччыктаабыт, торон Бр илэ бэйэтэ. Дьэ сатабыллаах ктр! Сарсыарда сонун кытта бииргэ адьас атын элэккэй дьн кэтэн тахсар. Киээ лэтиттэн кэлэригэр онтукатын сонун кытта дьиэтин ааныгар устан кэбиэр.

– Туохтан ырбыы атта бу? – Испирдиэкэ, сблээбэтэхтии, сн аннынан крд.

– Ээ, суох, кннр… Хайа, тугу билли-крд?

– Кии рн тугу да крбтм… Оскуола уу баааччытын хараын дала диэхтээн биллэр ини…

Оонньор тугу эмэни билбитин да иин мэлдьи кэриэлийээччи. Куруутун Ревком дьаалынан, кытаанах сорудах быыытынан оскуола уу баааччыта буоларынан хаххаланааччы. Кэриэлийдэр да, кэлин кэпсээнэ син дэлэйээччи. Ол иин Валерий, тиэтэтэ барбакка, эмиэ хамсатыгар табах уурунан тарта.

Ити эрээри бу сырыыга оонньор Валерийы кытта тоуй соустук тутунна, сээргээригэр айаа соччо аыллыбата. Ол кини майгытыттан, рэммит гэиттэн эрэ тутулуктаах буолбатах этэ. Испирдиэкэ ааспыт биэс-трт сыл устатыгар урукку олоо эргийэрин ктэ сатаата да, тоо эрэ кэлэн быстыбата. Кини курдук баай-тойот, птээх-астаах аймах кнэ сотору-сотору быгыах курдук гынан иэн тттр тэн хаалар. Ол оннугар кн бэээээ диэри баккыта суох сылдьыбыт батараактар, быстыбыттар-ойдубуттар кннэрэ крэйдэр крэйэн иэр. Испирдиэкэ билигин ити сорох акаары тойооскуларга ууну-киэи йдбт, элэс-мэлэс туттубут ааргы кэриэтэ кннэр дааны, дьиэ кинилэри гстэрин уон тгл бктр саыл мэйии. Айа кылын крн ктр барахсан. Оннук буолан дааны бу дьалхааннаах кннэри-дьыллары этээ туораатаа, баччааа диэри тыыннаах кэллээ дии. Кини гс атастара-доотторо чыкаалар обургулар тимир илиилэриттэн Дьокуускай таынааы бэс алардар буордарын кытта буор буолбуттара ыраатта. Бэрт сылбыралара, сатабыллаахтара эрэ мчч туттаран илин крээбиттэрэ. Испирдиэкэ иннэ-кэннэ чахчылаахтык кстбэт, тугунан туолуйан тахсара биллибэт трэккэй суолга киирэн биэрэр санаата суоа. Онон ол-бу саарбах саагыбардарга эиэ кыттыбатаа. Ити да гыннар кыайыы-хотуу быйаын ллэстиэр кэм кэллэр, кини, таара кмтнэн, лтттэн син матыа суох этэ. Хата аара харамматаына баыыба. Дьэ ол иин кини бу хааннаах хапсыыы кэмигэр ойооско туран хаалар санаалааа. Ону баара…

Урукку аллар атаын ааттаах Аргыылап баай уолун Испирдиэкэ ытыыгар тэрэн ээрдэлии крсбтэ биитэр абааы крн боруогуттан холдьоо тоуйбута диир хайалара да дьи чахчыга сп тбэспэттэрэ. Айах тутан айхаллыаын бу сэрии тугунан тмктэниээ биллибэт этэ. Олус лйэн кстн-биллэн хааллаххына, кэлин моонньоох баскынан да толунуоххун сп. Оттон булгуччу кхсн крдр эмиэ баарыллыбата. Сблээбэти адьас ааастык биллэрэр хойут, баар, иэстэбиллээх буолуон син. Арай Бэппэлээйэп кыыллары кыайан кэбистин? Сибииргэ, Арассыыйаа тиийэ р былааын олохтоотун? Онон, кыыстаах эмээхсинин курдук, сблээбэтэр да, Испирдиэкэ Валерийы олордоругар тиийбитэ. Сатаатар ону хам бааччы олорор диэтэи дуу: тн-кнс быа кэлэр-барар. Ити сылдьан тбэстэинэ, иэдээн. Уонна кэнникинэн ол-бу сорудаа да элбээн барда: ол киини бил, бу киини бул. Кыала диэтэи. “Тыаттан бу хоско балтым оотунаан киирэллэр”, – диэн крр этэн крбтэ да, кыаллыах быыыта биллибэт. “Дьиэ киэ. Булан олордуо”, – диэн кэбиспитэ. Ону туох диэн утарыаххыный? Баар-баарыма, билигин кини биллибэтин-кстбэтин туугар кыалыннаххына сатанар. Биир утаынан ситимнэнэн хааллылар дии.

– Мин эппит дьоннорбун билли дуо? – Валерий кэтээ сатаан баран, ыйытта.

– Байыаннайы кэлбит. Байанкамаатын диэки чыналдьыйан эрэрэ…

– Оттон Тииттээхэп?

– Сылдьар… – Испирдиэкэ эмиэ хамсатын соппойон барда.

– Сылдьымына ханна барыай? – Валерий кыйахана быыытыйда: “Хас тылын барытын чыскынан хостотон тэн!” – Сылдьалларын мин эйигинэ суох билэбин. Хайдах-туох быыылаахтарый? Аата урукку билсиилээи этэ дии: крсн ыйан-хайан крбт дуо?

Испирдиэкэ хоноото кыйахаммытыгар брк кыаллыбата. ргэнэн кн хааллаына хата р. Оччоо кэлин атын сиргэ олорон тбэстэинэ дааны: “ы, лээннээим оотун хонноруом суоа дуо? Крдсптн хоннорбутум. Тугу дьарыктанарын трт билбэппин”, – диэн ытыын соттон кэбииэх этэ. Билигин, бэйэтигэр олордор кэмигэр тутулуннаына, туох диэн куотуой?