Ки?и биирдэ олорор

Данилов Софрон Петрович

– Эмиэ утуйан кскй сытаын дуу?

Соболев хараын симнэ. Баар, бу мк тл ини. Аныгыс хараын аыытыгар туманныы стэн хаалыа.

– Тур! Тура тарт!

Тл буолуо баара дуо: тымныы илии Соболевы уолугуттан садьыйталаата.

– Тиэтэй! Тргэнник! Хойутаатым.

Соболев уолугун кннрнэн туппахтанна.

– Сорудахпын толорду дуо? Аал!

– Суох… – Соболев оронугар олордо.

– Суох даа? Эн оонньуу оостоун дуу, тугуй?

– Мин… сарсын… сарсын…

“Били ЧК-лар мэлийдилэр… Миигин соруйан бу ыкка сиэтээри…”

– Иит, трус! Кн сарсыны ааспакка бул! Тиэх болдьох – сарсын. Кн-дьыл ыраатта. Сарсын эбэтэр… – Аргыылап Соболевы уолугуттан

харбаан сирэйигэр ыкса тарта. – йдт дуо? Слизняк!

Эмискэ кэннилэригэр саа хабылынна:

– Илиигитин ууну!

Аргыылап, Соболевын ыыктан кэбиээт, сиэбин харбаммытынан эргиллэ биэрдэ. Бэстилиэттэр хара айахтара кини срэин туулаан ааспыттар. Аргыылап илиитин уунуохтуу даллайан иэн, аттыгар турар бэстилиэттээх киини саннынан киэр хаыйан, ааа ыстанна. Онуоха аан диэки тохтообут кии атаын тоуйан биэрдэ. Аргыылап, онтон инэн, муостаа сирэйинэн умса барда.

Ити барыта чыпчылыйыы тгэнигэр буолла. Крх бэтэрээ иккэрдинэ илиитэ кэдэрги кэлгиллибит Аргыылабы умса анньан таырдьа тааардылар.

Ойуурап (аан диэки кини турбут эбит) сс да илиитин уунан даллайан олорор Соболевка кэллэ.

– Тэр-тэр… – диэтэ уонна аргыый эбэн эттэ: – Сарсын 12 чааска бииэхэ кэлээр.

Олбуор аана сабыллыбытыгар Соболев кириэстэнэн сапсынна уонна, ону йдн, дьиибэргээтэ: кии иэдэээ тбэстэин аайы таараны итээйэрэ бэргээн иэр баайыта дуу?

Н кнгэр Соболев лэхтээх кэмигэр ГПУ-га тиийдэ. Быа Ойуурап хоугар аардылар. Сотору биир тн иигэр хайдах эрэ кырыыламмыкка дылы сирэйдэммит Аргыылабы ааллылар. Кини Соболевы батары крбтнэн киирдэ. Ол крттэн Соболев кхснэн кымырдаастар сырсарга дылы гыннылар.

– Кырасданьыын Суобалап, крдргн хатылаа.

Соболев били бээээ суруйан биэрбитин быыта-орута хос эттэ.

– Кырасданьыын Аргыылап, ити кырдьык дуо?

– Суох!

– Тоо?

– Суох!

– Кырасданьыын Суобалап, эн эппиккин бигэргэтэин дуо?

– Бигэргэтэбин.

– Кырасданьыын Аргыылап, Суобалап этэрэ кырдьык дуо?

– Суох!

– Эн киниэхэ сылдьыбыты дуо?

– Суох!

– Киниэхэ сорудах биэрбити дуо?

– Суох!

– Сымыйалаама. Кэлин сырыыгын бииги бэйэбит илэ харахпытынан крбппт, эт кулгаахпытынан истибиппит. Оннук буолбат дуо?

– Суох!

– Хайдах эн халба курдук “суохтан” атыны билбэккиний? Онтукам быыыа дии саныыгын дуо? Саараныма, Аргыылап. Мэлдьээин дааны трбнээл дьлттэн син биир куотуо суоа, – Ойуурап туран бэттэх кэллэ. – Билинэин дуу, суох дуу?

– Суох!

Ойуурап, эргиллэн иэн, конвойдуур саллаакка илиитин таынан садьыс гынна:

– Илдьи. сс йдннн.

Аргыылап ааа тиийэн тохтоото, хараын быыччы крн, Соболевы тобулу одуулаата уонна тииин быыынан сыыйда:

– Иуда…

Соболев, тахсан туманнаах уулуссанан хааман иэн, Аргыылап хсбтн санаан сонньуйда: “Иуда, ээ. Соболев эйигин уган биэрбитин ким да билиэ суоа. Ол чахчы эйигин кытта стэ. Бу кн сиригэр кылаабынайа – сатабыл. Мин сатаатым да, уорбалааынтан, хаайыллартан быыанным, кл чыычаах оото буолан кттм. сс махтал ыллым. Оттон эн, т да андааргын кэспэтэргин, т да хорсуннук тутуннаргын, стэргин, сарсын биир буулдьа аылыга буолуо. йн эн трн сылдьыбыккын букатын умнуохтара. Сири кытта сир буолуо. Т да геройдуу лбт иин. Суох, лбт геройдааар тыыннаах Иуда ордук. Быдан ордук!”

9

Кыыча рэин кэнниттэн дьиэлээн салбынаан истэ.

нрг комсомольскай мунньахтан ыла кини тосту уларыйда. Сытыы-хотуу бэйэтэ сыппаата, клэрэ-оонньуура сттэ. Иккис курстар рэнэр хосторуттан

сааскы срээннии кылыгырайар дьэкир кл ииллибэт буолла. Чаылхай сарсыарда кн клмн крс налыйар сибэкки тымныы тн сэбирдэхтэрин трнэрин кэриэтэ Кыыча, санаатын-оноотун иигэр кистээн, кумуччу туттан сырытта. Кими да кытта сэлэспэт, сэндэлиспэт. рээр соотоун кэлэр, соотоун дьиэлиир. Учууталлар уруогун ыйыттахтарына, скртн эрэ хардарар. Бииргэ рэнэр оолоро дааны, кини туругун йдр дьон быыытынан, киниэхэ сигэммэттэр, кинини саарда сатаабаттар. Бары туох да уларыйбатаын курдук тутталлар. Арай Томмот мунньах буоллаын сарсыныгар, рэх кэнниттэн, аргыстааары ситэн кэлбитэ. Ону Кыыча, сблээбэккэ, тоуйдук ыйыппыта:

– Туох баарый?

– Суох… – уол уоска бэрдэрбит кэриэтэ буолбута.

– Оччоо… рекомендация иин баыыба. Итиэннэ крдбн: миигин батыыма. Миигин соотохтуу хаалларан абыраа. Уонна, бааалыста, аыныма…

Бттээ ол. Ити кэнниттэн Томмот кини аттыгар чугаыы илик. Ол эрээри рэх кэмигэр уол хараын уота сотору-сотору киниэхэ тууланарын кыыс билэр…

Кыыча билигин саамай сблр, саамай чэпчэкитик, саамай чгэйдик сананар сирэ – балыыа. Кини иэдээнин онно билбэттэр. Ыарыахтар кинини син биир урукку харахтарынан крллр, уруккулуу ээрдэлии тоуйаллар. Ол иин балыыаа кини рнэн тиийэр, онно клэр-рэр, ыллыыр-туойар.

Кыыча, олорор ыалын дьиэлэригэр киирээт, куукуна билиитэтин айаар икки ытыын саратан аргынньахтаабыт Суонданы кр тстэ.

– Уой, Суонда! Дорообо, Суонда. Хаан киирди? Дьиэбититтэн кэлли дуо?

Суонда дорообоо, ыйытыыларга барытыгар эппиэттээн тохоноон кэбистэ. Кини, рдээ буолан, сирэйин мырдынатта.

Кыыс хоугар срэн киирэн сонун, бэргээтин, суумкатын оронугар элиттэ итиэннэ, дьиэтин ахтыбыт санаата тмллэн кэллэ быыылаах, тахсан Суонда моонньугар иилистэ тстэ. Онуоха клн курас сыта, оо эрдэиттэн бэркэ билэр сыта, муннугар саба биэрдэ. Оо эрдэинэ Суонда эмиэ бу курдук саата суох олорон биэрэр буолара, ону Кыыча чычаас сылгы кэриэтэ лбрйэрэ: моонньугар ыйаастара, кхсгэр сктэрэрэ, ктхтрр. Кыыс билигин эмиэ, хараын симэн, Суонданы моонньуттан кууан, тбтн санныгар ууран, кулгааар сибигинэйдэ:

– Ийэм… ийэм хайдаый? чгэй дуо?..

Суонда тбтн тохонотто.

– Тугу кэии ыытта? Кэиитэ ханнаный?

Суонда аргыый илгистэн кэбистэ.

– Хайдах?.. Дьиэиттэн кэлбэти дуо?

Суонда тугу да хардарбата, кхсн этитэн эрэ кэбистэ. Ийэтэ кыыыгар кэии ыытыан баарбытын, ону аата оонньор тахсар ооо эмиэ туох кэиитин диэн боппутун йдт. Кыыс хомойбут кэри-куру сирэйин крн баран, Суонда кэиини ылбаккабын дааны диэн кэмсинэ санаата.

– Кэии аала киирбэтэх, рпкмнэр тааастарын киллэрбит, – дьиэлээх оонньор, куорат биир биллэр эргиэмсигэ Ыллам Ыстапаан, мас дуобат ньыхаатыгар маарынныыр лыры-лыхаар кии, быа тэн быаарыста. – Инньэ гынан ити кии докумуоннара эинэ бааам. рпкм киэнэ наар тиэтэл буолааччы, кэии ыллаттарар бокуой биэрэллэр диэтэи дуу.

Кыыча, тн тохпут оо курдук буолан, саата суох чэйин иэн таныбытыгар Суонда, дьиксиммиттии, кыыс уонна дьиэлээх кии сирэйдэрин олбу-солбу крбхтт.

– Кыыча аны луохтуур. Балыыаа кыыл хамандыырдары эмтээр, – диэтэ Ыллам Ыстапаан ыалдьытын уоскутар быыынан. – Киээ ахсын онно срэн лэлээн кэлээччи. Суонда, бэйэ эмиэ наадаар барбаккын дуо? Аны куораккар олус хойут сылдьары сатаммат ээ.

Кыыча балыыаттан киээ утуйбуттарын кэннэ кэллэ.

Кыыс сарсыарда арыый хойутаан туран, тиэтэлинэн суунан-тараанан, рээр бараары аыы олордоуна, Ыллам Ыстапаан, блэлээх хойуу чэйи иэн сыймаарда-сыймаарда, соччо улахаа уурбатахтык эттэ: