Клубок гадзюк (на белорусском языке)
Шрифт:
VIII
У нашым з табою жыццi, Iза, была адна падзея, пасля якой я атрымаў поўнае права лiчыць цябе агiднай. У 1896 цi 1897 годзе - табе гэта лепш ведаць памёр наш швагер барон Фiлiпо. Неяк ранiцай твая сястра Марынета прачнулася, загаварыла з мужам, а той - нi слова ў адказ. Яна адчынiла аканiцы i ўбачыла, што вочы ў старога закацiлiся, нiжняя скiвiца адвiсла. Да яе не адразу дайшло, што муж памёр, i некалькi гадзiн (а можа, i болей) яна праспала разам а трупам.
Я далёка не ўпэўнены, што кожны з вас адчуў усю подласць завяшчання гэтага нiкчэмнага чалавека: ён пакiнуў жонцы велiзарнае багацце, але пры ўмове, што яна застанецца ўдавою i другi раз замуж нiколi не выйдзе. У адваротным выпадку амаль уся спадчына павiнна была перайсцi да пляменнiкаў нябожчыка.
– Трэба цяпер больш
Марынеце на той час было каля трыццацi, але ж ты памятаеш, як яна выглядала: прыгожая, зграбная, свежая - як дзяўчынка. У свой час яна паслухалася бацькоў, выйшла замуж за старога i пакорлiва жыла ў гэтым няроўным шлюбе. Нiхто з вас не сумняваўся, што Марынета лёгка пагодзiцца ўзяць на сябе i ролю безуцешнай удавы. Вы зусiм не ўлiчылi таго, якiм штуршком стане для яе вызваленне, выхад з цёмнага падзямелля на прастор, на святло.
Не, Iза, ты не думай, што я буду злоўжываць прывiлеяй весцi свой маналог, якую я тут сабе прысвоiў. Табе вельмi хацелася, каб усе завешчаныя мiльёны засталiся ў сям'i i каб дзецi твае маглi iх скарыстаць. Гэта натуральна. Усе вы цвёрда вырашылi, што Марынета не павiнна губляць той узнагароды, якую яна заслужыла за дзесяць гадоў рабскага жыцця са старым баронам. Вы дзейнiчалi, як добрыя сваякi: нiякага другога замужжа, Марынета застанецца ўдавою! А цi ўспомнiла ты, Iза, што зусiм нядаўна ты сама была маладой жанчынай?! Ну, пра каханне да мяне я не гавару: яго ты нiколi не ведала, ты была толькi мацi сваiх дзяцей i больш для цябе нiкога на свеце не iснавала. У вас у сям'i нiхто не вызначаўся багатай фантазiяй: вы нiколi не змаглi б паставiць сябе на месца другога, будзь ён падонак, будзь ён самы прыстойны чалавек!
Усе пагадзiлiся, што першае лета пасля смерцi мужа маладая ўдава прабудзе ў Калезе. Не скажу, Iза, што памiж табой i Марынетай, - тваёй роднай сястрой, была вялiкая дружба, але яна вельмi любiла нашых дзяцей, асаблiва маленькую Мары. Я сам амаль не ведаў яе, i мяне перш за ўсё прыемна здзiвiлi яе прыгажосць i грацыя. Нiхто не паверыў бы, што яна старэйшая за цябе. Ты нараджала, зноў насiла ў сябе пад сэрцам дзяцей, i ад тваёй зграбнай фiгуры мала што засталося. А яна, здавалася, выйшла цнатлiвай з пасцелi гэтага старога барона. Тварык яе быў яшчэ зусiм дзiцячы. Па тагачаснай модзе яна насiла высокую прычоску. Яе залацiстыя валасы былi прыгожа завiтыя каля шыi (цяпер забылiся пра тую моду). Вочы яе былi, бадай, занадта круглыя, нiбы яна ўвесь час была чымсьцi здзiўленая. Жартуючы, я часам абдымаў яе "асiную талiю", хоць бюст у яе быў на цяперашнiя меркi залiшне развiты.
Мне падабалася яе весялосць, жыццярадаснасць. Увесь час яе цягнула да дзяцей: яна то забаўлялася з iмi ў садзе, то гуляла ў хованкi, то расказвала казкi... "Марынета ў нас трохi ветраная, - гаварыла ты, - i не зусiм разумее, як трэба сябе паводзiць у яе становiшчы".
Ты пайшла ёй на ўступку i дазволiла насiць у буднiя днi белыя сукенкi. Але ты лiчыла страшэнна непрыстойным, каб у нядзелю яна ехала на месу без доўгай чорнай вуалi i без накiдкi, абшытай жалобным крэпам.
Адзiнай уцехай, якую мела Марынета пры мужы, была верхавая язда. Барон Фiлiпо быў выдатным знатаком конскiх парод i да апошняга свайго дня кожную ранiцу рабiў прагулкi конна. Марынета ўзяла з сабой у Калез сваю кабылу i гадзiнамi гарцавала па ваколiцах адна, бо суправаджаць яе не было каму. Ты, Iза, убачыла ў гэтым двайны грэх: удава, якая тры месяцы назад страцiла мужа, не павiнна ўвогуле займацца нiякiм спортам, а раз'язджаць на канi, ды яшчэ без нiякага суправаджэння - гэта проста недаравальна.
"Я-то ёй усё выгавару, што пра яе думаюць у нашай сям'i", - бубнiла ты. I ты выгаворвала, але толькi Марынета ўсё рабiла па-свойму. Нарэшце яна стамiлася ад тваiх павучанняў i папрасiла мяне суправаджаць яе на прагулках. Я згадзiўся, i яна за свае грошы купiла мне добрага рахманага каня.
Звычайна мы выязджалi на досвiтку, калi яшчэ не назаляюць мухi i аваднi. Коней падводзiлi проста да ганка. Марынета гарэзлiва паказвала язык зачыненым аканiцам тваёй спальнi i прышпiльвала да сваёй амазонкi мокрую ад расы ружу. "Хоць i нельга насiць
Што ж, у мяне была магчымасць яшчэ больш павысiць свой прэстыж у вачах гэтай маладзенькай бунтаркi. Але вось бяда! Я мог без асаблiвага намагання ва ўсiм падтрымлiваць Марынету, калi яна ваявала з вамi. Аднак варта было ўсплыць гэтым мiльёнам... Тут я змаўкаў. Не мог я сябе прымусiць падзяляць яе пагарду да спадчыны барона Фiлiпо. Я разумеў, што толькi выйграю, калi ўслед за Марынетай буду паўтараць словы пра высакароднасць, маладосць, незалежнасць, але зрабiць з сабою нiчога не мог. Нават прытварацца i рабiць выгляд, нiбыта я на яе баку, калi яна бажылася, што не баiцца страцiць сем мiльёнаў, было звыш маiх сiл. А калi ўжо гаварыць усё да канца, то мяне чамусьцi не пакiдала думка, што Марынета можа раптоўна памерцi i мы будзем яе спадкаемцамi (я думаў не пра дзяцей, а пра сябе).
Колькi я нi пераконваў сябе, колькi нi рыхтаваўся, колькi нi паўтараў гэты ўрок красамоўства, - язык мой гаварыў зусiм iншае: "Сем мiльёнаў! Марынета, апамятайцеся! Ды няма на свеце мужчыны, якi быў бы варты хоць паловы такога скарбу".
– Ах, вось вы як?
– крычала яна.
– Дык чаму ж вы рысавалiся, гаварылi, што ненавiдзiце нашых?! Вы такi ж самы, як яны! Адна парода!
I яна пускалася ў галоп, а я заставаўся далёка ззаду... Вось так трацiў я сiмпатыi Марынеты. Ах, гэтая прага да грошай! Чаго яна мяне толькi не пазбавiла! Я мог бы знайсцi ў Марынеце мiлую сястру, а можа, сяброўку... I вы цяпер хочаце, каб я аддаў вам грошы, тое, дзеля чаго я ўсiм ахвяраваў? Не, даражэнькiя, яны мне каштавалi занадта дорага, каб я кiдаўся iмi. Пакуль я буду жыць на гэтым свеце, вы нi франка не атрымаеце ад мяне!..
А спакою вам няма. У нядзелю прыляцела да мяне жонка Хюбэра. Цiкава, сама прыехала цi гэта вы яе падаслалi? Убогая iстота гэтая Алiмпiя! (Чаму Фiлi ахрысцiў яе Алiмпiяй? А мянушка прыжылася, мы нават забылiся яе сапраўднае iмя...) Мне здаецца, што яна сама вырашыла прыехаць i вам, бадай, не сказала пра свой намер. Яе вы не прынялi ў вашу зграю, бо не лiчыце сваёю. Гэтая жанчына абыякавая да ўсяго, што выходзiць за межы яе ўласнага маленькага свету. I пляваць яна хацела на ўсё, што непасрэдна яе не датычыць. Яна не ведае нiводнага закону "сям i" i не здагадваецца нават, што я ваш вораг. I гэта не таму, што яна паважае мяне цi мае да мяне якiя-небудзь сiмпатыi: яна нiколi не думае пра другiх i наўрад цi здольная каго ўзненавiдзець. Калi вы пры ёй благiм словам успомнiце мяне, яна заўсёды пярэчыць: "А ён такi добры са мной". Яна не адчувае маёй жорсткасцi. А паколькi я часам абараняю яе ад вашых наскокаў, то Алiмпiя шчыра верыць, што падабаецца мне.
З яе блытаных слоў я зразумеў, што Хюбэр спынiўся своечасова, але ўсё ж давялося закласцi ўсю маёмасць i жончын пасаг, каб выратаваць становiшча.
– Ён кажа, што абавязкова забярэ назад свае грошы, толькi яму цяпер патрэбен... ну... як гэта ён казаў?.. Аванс у лiк спадчыны...
Я лагодна слухаў, кiваў галавой, згаджаўся з ёю i рабiў выгляд, што зусiм не разумею, чаго яна ад мяне хоча... Як жа я навучыўся прыкiдвацца прасцяком!
Калi б ты, дарагая Алiмпiя, ведала, што я аддаў дзеля грошай!.. А тады мне iшоў толькi трыццаць пяты год!.. Мы вярталiся з Марынетай ласля нашай прагулкi. Цiха iшлi конi. Сонца ўжо няшчадна палiла дарогу i бясконцыя палеткi вiнаграднiкаў, апырсканых купарвасам. Як мог, я даводзiў гэтай маладой насмешнiцы, што нi ў якiм разе нельга выпускаць з рук мiльёны барона Фiлiпо. А калi я змаўкаў, яна звонка смяялася. Я пачынаў абараняцца i зусiм збiваўся з тропу.