Пад сінім небам

Арсеньева Наталья

Ты спытайся

Толькі ў час, калі сьмерць твая прыйдзе і ўстане, Калі холад пачуеш адвечны ў душы, — Зразумееш жыцьцёвае шчасьце… Скажы, Ці шкада табе жыцьця, што ў сэрца загляне З ласкай шчырай апошні ўжо раз? Пачакай… Яшчэ маеш ты час… Пачакай… Ці ты жыў і змагаўся зь бядою, Каб загінуць, прапасьць, ня прыйсьці на зямлю, Ня зірнуць, што зрабілі з старонкай тваёю, Ці разьвеяла, родная, гора-нуду Між палёў, між людзёў хоць на час?.. Ты спытайся… пакуль не загас… Ты спытайся, што там, дзе багаты і бедны Маюць роўную долю і роўны спакой, Дзе шчасьлівых няма, дзе няма горкіх, бледных, Тых, што змучаны вечнай жыцьцёвай тугой. Ты спытайся… ў апошні ўжо раз Дасьць жыцьцё табе, пэўна, адказ… Ты спытайся, ці ёсьць што ў блакіту бяздонным, Чым там душы жывуць і шукаюць чаго? Бо калі ўсе там роўны, ў тым царстве бяссонным, — — Там няма і змаганьня, навошта яно? Там ні злобы няма, ні пытаньняў гарачых, Там і мэты няма, там — нічога няма! Як жыве там душа адыйшоўшых і сьпячых У

халоднай зямлі, ў змроку цішы і сна… Як там жыць, чым там жыць?.. Там і сэрца ня б’ецца, Ня сьціскаецца сумам прыемным яно. Там — шырокай крыніцаю гора ня льлецца, Не гарыць там і дзіўнага шчасьця сьвятло… Ты спытайся, ў чым шчасьце там душы знаходзяць, I ці ёсьць яно, шчасьце, ці гэта мана? Мо’ дарма нас жыцьцё снамі вечнымі зводзіць, Сьмерць… ці дасьць табе долю і шчасьце яна? Ты спытайся… пачуеш адказ, Бо ў апошні пытаешся раз…

Пытаньне

Даль, нябёсаў туманная даль тае, гасьне над ліпаў калёнамі, што усталі суценьмі зялёнымі паміж доляй ды много, на жаль, і зьвіняць пад дажджом, як крышталь. Цішыня… цішыня над старонкаю. Ў срэбнай золкасьці травы дрыжаць. Нат жаўронак ізь песьняю звонкаю ў гэткі дзень не ўзьляціць — сенажаць срэбрам гукаў зь нябёс бласлаўляць, ані з зоркай рамонкавай тонкаю летні вецер ня прыйдзе гуляць… Божа! Дні мае, хіба што шчасныя, ціха сходзяць, сплываюць удаль, па сабе пакідаючы жаль, па мінулым — тугу перадчасную, што зьвініць, быццам кропляў крышталь. I пытаюся з болем міжвольным я: што ж ты робіш з душою, з сабой, як праходзіш жыцьця пуціной, што ты робіш із воляю вольнаю, бо мінуць — і ня вернеш, на жаль.

Бесканечнае

Насьлядаваньне

Калі ў першы я раз абыйшоў гэты край, Вечна жыці прыстаўшы, магілай забыты, Я убачыў тут горад, прыгожы, як рай, Ўвесь зімовымі косамі сонца абліты, Быццам срэбнаю рызай акрыты сьнягамі, З сваёй верай, законам, з сваімі багамі. Пасярэдзіне князевы хорам стаяў І вузорамі дзіўнымі, золатам зьзяў. Званы хваляй нясьліся з высокіх званіц, Нібы краскі у полі ці бліск зараніц — Так гарэлі агнямі апраткі людзёў, Што па вулках да князя йшлі з розных бакоў… І калі я спытаўся, праходзячы там: “Ці ўжо многа гадоў гэтым вулкам, сьцянам?” Адказаў мне адзін з гордым бліскам вачэй: — “Вечна быў ён, наш горад, за ўсё прыгажэй!” Час ішоў, ішлі гады, Я ізноў, прышоў туды. Ўсё прапала… I хорам, званьніцы, равы, Ўсё прапала і толькі лугі ды палі Я убачыў бяз конца, бяз краю ўдалі, Асыпаныя ласкаю косаў-вагнёў, Што нас будуць ласкаць яшчэ сотні гадоў… Лёгкі ветрык да ног пахіляў мне траву, Вочкі сініх званочкаў глядзелі ўгару, Там — стакраткі бялелі густою сьцяной, Гудзеў бас залацістых сярдзітых шмялёў, Там — сінелі бы неба вясной, васількі, Ды круцілісь над краскамі іх матылькі. Захацеў я разьведаць, дзе горад стары, Як даўно у траве ад вячэрняй зары Толькі краскі шапочуць адны між сабой, Заварожаны ночнай таемнай цішой. Сьцеп маўчаў… Толькі ветрык, што твар мне ласкаў, Адлятаючы ўдаль, ледзьве чутна сказаў: – “Як даўно тут няма ні людзей, ні дарог, Як даўно тут палі, — знае вечнасьць, ды бог!” Час ішоў, ішлі гады, Я ізноў, прыйшоў туды… Абярнулісь палі ў цёмны лес векавы, Дзе галінкі нібы-то скляпеньне сплялі, Дзе зялёныя мхі заляглі пеляной, Чырванелі суніцы пад стромкай сасной, Дзе вяршыны дубоў заглядалі ў блакіт, Над стаўком пахілялася вецьце ракіт, Дзе русалкі ўноч косы часалі свае, Дзе пясьняр-салавей вітаў песьняй мяне. Я сказаў шэрым птушкам, прысеўшы на мхі, – “Вы скажэце, даўно тутка бор стаў глухі?” – “Мы ня скажам, зь бярозаў сплылі галасы! Бо за вечнасьць старэйшыя, нашы лясы!” Час ішоў, ішлі гады, Я ізноў, прышоў туды. Срэбра хваляў спакойных, бы люстра лягло, Пакрываючы сосны, і хвойкі, і ўсё. Каля берагу плесьня вяночкам ішла, А далей без канца ўдаль, ушыркі, ўбакі, Шалясьцелі сьцяблы нягустой асакі, Ды блішчэла, іскрылася ў сонцы вада. У прыбярэжных заросьлях, у чоўне старым Рыбака я убачыў з начыньнем сваім. У пляцёнай кашолцы ўжо білісь аб дно Шмат сярэбраных рыбак, — дабыча яго. Падыйшоў я бліжэй і спытаўся: “скажы, Ці даўно ужо возера бачыш тут ты?” Аглядзеўся стары, усьмяхнуўся чагось: — “Яно вечна было, як і сёньнейка ёсь!” Час ішой, ішлі гады, Я ізноў, прыйшоў туды. Замест хваляў ціхіх зь пены белай каймой Я убачыў балоты зь іржавай вадой… Пуста, глуха і нудна… Ні дрэўца ўдалі, То — балоты, вада, то — пяскі ды пяскі… Хмарны дзень мне у вочы маркотна глядзеў, Казкі травам пажоўклым казаці ня сьмеў. Верас ссушаны, — й той свае краскі хаваў, Толькі вецер над мейсцам праклятым стагнаў. Я прыслухаўся к жаласным стогнам яго I пачуў ў іх адказ на пытаньне сваё: – “У гэтым краю балоты, вада ды пяскі Заляглі з утварэньня Прадвечным зямлі!” Час ішоў, ішлі гады, Я ізноў прышоў туды. І спаткаў я на месцы балотаў глухіх Зноў прыгожае места… Шмат вулак крывых Там з шырокімі, сьветлымі сетку плялі, Белых хорамаў цені на хвалі ляглі Ціхаводнай ракі, што празь места плыла, Аб ім славу далёка па сьвеце нясла. Закрычаў я тады: “дзе палі, дзе лясы, Люстра возера, мгла між пяскоў паласы? Дзе усё?” І пачуў я спакойна адказ: — “Горад наш быў і ёсьць, што пытаешся нас?” Хай ідуць вякі, гады, Я ізноў прыду туды…

IV. Настроі й лятуценьні

Увечары

Не

ўцячы ад тугі. (Залацістыя сеці ясны вечар накінуў на нівы й лугі.) Затрымаліся, ў вышу ня хочуць ляцеці мае думкі крылатыя, дзеці тугі. Жаль чагосьці, чаго? (Сіняватыя сьцені праз дарогу ляглі, і сьцямнела ў лагох.) Абудзіліся казкі душы — летуценьні, штось шапочуць, і надзяць, і плачуць, чаго? Нешта ў сэрцы расьце… (Па-над срэбрам абпокаў моўчкі ўзьняў маладзік свой заплаканы твар.) Яшчэ момант… і рыне паводкай шырокай мая песьня — натхненьне, жыцьця майго чар!

Завець мяне

Завець мяне сіняе неба, Завець мяне вольны прастор, Дзе месяц між хмарак гуляець, Дзе вочы празрыстыя зьзяюць Нясьмелых сярэбраных зор. Завець мяне сьветлае сонца, Я ласкам яго аддаюсь. Хацела-б на сонца глядзець я Гадзіны, гады, і сталецьці, Хачу — ды асьлепнуць баюсь. Ня нам яго, яснае, бачыць, Ня нам яго ласкі пазнаць: Магутным арлом яно сьвеціць I іх толькі ў небе прымеціць, А нам — дык чаго нам жадаць? Для нас ўся зямля зь яе крыўдай I сумныя далі палёў, I песьні жальбы і пакуты, I жыцьця туга і атрута, І шчасьця нядоўгае сноў!

*** Сьветлы дзень дагараець над сумнай зямлёю…

Сьветлы дзень дагарае над сумнай зямлёю… Ліпаў лісьцейка фарбай гарыць залатою, сад пажоўклы цямнее, маўчыць. Каля яблынак сьцені кладуцца густыя, пацямнелі ігрушы й кляны маладыя, зараз ясны заход дагарыць. Аджываюць нячутна жаданьні ў гэты час, час маўклівы зьмярканьня. Я хачу на часінку забыцца аб горы і глядзець, як у рожавым захаду моры сонца косы бярэцца тапіць. Я памерці хачу вось такою парою, хваляй сонца залітая ўся залатою, больш каб слова ня чуць: «Пацярпі!» Аджываюць нячутна жаданьні ў гэты час, час маўклівы зьмярканьня. Я хачу ў гэты момант пазнаць сваю долю, я хачу зьведаць шчасьце, хачу я на волю, ў далі родных, шырокіх палёў! Я хачу, я хачу… Ды няма ў мяне сілы, каб ня думаць аб тым непрыхільным, нямілым, сумным часе апошніх гадоў! Аджываюць нячутна жаданьні ў гэты час, час маўклівы зьмярканьня. Сад маўчыць… Не пяе, як раней, як вясною, аб тым шчасьці, жыло што калісьці са мною, сад маўклівы і цёмны стаіць. Каля яблынак сьцені кладуцца густыя, пацямнелі ігрушы й кляны маладыя, зараз ясны заход дагарыць. Засынаюць нячутна жаданьні ў гэты час, час маўклівы зьмярканьня.

Люблю я сонца залатое

Люблю я сонца залатое, люблю прыгожаю вясной, калі ўсё новае, сьвятое сьмяецца радасна са мной. Люблю нябёс вясьняных ласкі, цалункі цёплых ясных кос, што песьцяць дрэвы без падказкі, што грэюць лісьцейка бяроз. Аджыў наш сад. Да сонца дрэвы галінкі цягнуць, бы ў паўсьне. Направа сіні сьцень, налева — усё ўсьміхаецца вясьне! Цьвіце чарэмха і чарэшня, паненкай яблынька стаіць, зь ёй ветрык песьціцца, і песьня сьвятлу, вясьне ўвушшу зьвініць! Вясна, вясна, дачка лятункаў, нясі ж сьвятло, нясі жыцьцё, нясі атруту пацалункаў, красуй, вясна, кахай усё! Любі, тулі, сагрэй каханьнем, жыцьцё зямлі, жыцьцё людзей! Табе адкажа сад пяяньнем, Дый сэрцу будзе весялей. Цалуй лясы, ідзі гуляці ў палі, ў лясы пагодным днём. Кахай, кахай зямліцу-маці, палі яе, палі агнём!

Вясною

Ізноў вясна… Блакіту зьзяньне, I сонца ласкі, й фарбы раньня, I ветру ў вочы пацалункі, I чар увесь зямлі-пястункі, Што, прабуджаючысь паволі, Яшчэ праз сон сьмяецца ў полі, Сьмяецца ў мглістых пералесках, У сініх зорачках-пралесках, Сьмяецца ў месьце нават чорным, Сьмяецца сьмехам ясным, зорным, — Усё, усё даўно знаёма, Ўсё перажыта мною дома… Але душа дрыжыць, вітае Вясну, што вечна парывае. Вясну, што будзіць сны, жаданьні, Няясны сум — натхненьня раньне, Што нават тутка, у чужыне, Прамень ясьнейшы ў сэрца кіне.

*** Калі у сэрцы сум ціхі ўсплывае…

Калі у сэрцы сум ціхі ўсплывае І хочацца маўчаць, — Здаецца, цішыня душы тады спрыяе, Лагодны сонца бліск, што ў хмарах дагарае, Палі, што сьняць… Калі душа баліць, гарыць і несьвядома К няведамаму йдзе, — Тады ціхая ноч паволі, пакрыёма Зыходзіць на зямлю і зораў міліёны З сабой вядзе… Калі душу сьвятло і радасьць агартаюць I хочацца пяяць, — Ўзыходзіць сонейка і мглы начныя таюць, Правідную расу жыта ў палёх страсаюць I жаўранкі зьвіняць… Калі-ж ня хочацца ні плакаць, ні маліцца, Забыць усё, — Гарачы поўдзень-жар над нівамі кладзецца, Ў бары і у палёх нішто не зварухнецца, Сном робіцца жыцьцё.

Шэпты ночы

Што сумна шэпчуць мне тыя ночы, калі на краскі кладуцца росы, губляе месяц між цемры косы, як быццам срэбрам праліцца хоча… Калі з душою душа гавора аб вечных болях, аб вечных муках і пад цяжарам бязьмерным гора губляе голас у ночных гуках, калі здаецца, вось-вось уцяміш, пазнаеш тайны жыцьця і Бога і пойдзеш новаю дарогай; калі ўжо золак далечы пляміць, а сэрца плача і сьмерць прароча… Што сумна шэпчуць мне тыя ночы?